Eining - 01.01.1957, Blaðsíða 14

14
EININ G
Samkvæmt yfirliti Prófessors Kotschnigs
virðist það augljóst, að uppeldismál ýmissa
þjóða, og ekki sízt sumra hinna voldugustu,
hafi lent í tvenns konar ógöngum. Annars
vegar er fullkomið stefnuleysi, þar sem ekki
er að tala um neitt fast ákveðið markmið,
eða jafnvel mælikvarða fyrir breytni, og
hins vegar logheitar öfgastefnur, sem telja
allar leiðir leyfilegar að vissu marki, sem
þó er ekki í samræmi við hina fegurstu
hugsjón menningarinnar. Þar er uppeldið
fyrst og fremst ekki til að gera menn fróða
og góða, vel upplýsta og menntaða menn,
heldur handhæg verkfæri til vissra fram-
kvæmda með aðeins eitt fyrir auga. „Þá,“
segir próf. Kotschnig, „er það mikið æski-
legra, að menn séu ólæsir, en að þeim sé
breytt í múg logheitra og hálfmenntaðra
manna, sem stöðugt ógna ró og reglu í
mannfélaginu, sökum áhrifanæmi þeirra og
hins sameiginlega ofsa.“
Hann gerir allýtarlegan samanburð á
stefnuleysi Ameríku manna, fyrir stríðið,
og járnaga uppeldismálanna, sem mótaði
æskulýðinn í Þýzkalandi. Þegar svo próf,
Kotschnig tekur að ræða, hvað gera þurfi,
segir hann: í
Uppeldið og vandamálin.
„Það verður því augljóst, af öllu því,
sem gerzt hefur undanfarið, að uppeldið og
skólamenntunin á sinn drjúga þátt í hörm-
ungarástandi heimsins . . . Það sem fyrst
og fremst þarf að gera, er að bjarga frá
fullkominni útrýmingu af völdum eyðileggj-
andi afstæðisskoðana, sem ranglega kallast
vísindi, þeim hugsjónum og lífsreglum, sem
hafa sýnt og sannað á öllum öldum mátt
sinn til menningarsköpunar. í sinni einföld-
ustu mynd eru þessar lífsreglur fyrst og
fremst þær, að einstaklings frelsi sé nauð-
synlegt siðmenntuðu mannfélagi og máttur
siðmenningarinnar sé þar mestur, sem ein-
staklingarnir skilja slíka ábyrgð sína gagn-
vart heildinni. Þetta er lífæð vestrænnar
siðmenningar. Hinir miklu heimspekingar,
allt frá dögum Aristótels til Kants, héldu
á lofti ágæti einstaklingsins og rétti hans
til frjálsræðis, en viðurkenndu umfram
það hollustu einstaklingsins gagnvart heild-
inni, sem eigi að varðveita menningararf
kynslóðanna og vernda einstaklingsréttinn.
Höfundar austrænnar trúarstefnu, allt frá
dögum spámanna Gyðinga til daga Krists,
og svo síðar siðbótarmennirnir, svo sem
Calvin og Knox — þótt stundum skorti þar
umburðarlyndi — lögðu samt trúarlegan
grundvöll fyrir þessa tvíþættu hugsjón:
hver einasti maður var barn Guðs, rétthár
að vissu marki, og þar af leiðandi, allir
sem Guðs börn, ábyrgir hver fyrir öðr-
um . . .
Þótt ekki sé hægt að tala um neina full-
komnun, er þó augljóst, að hvar sem þessi
hugsjón hefur haldið velli, þar hefur mann-
bætandi siðmenning dafnað og blómgast. . .
Listir og vísindi þróuðust vel í þjóðveldi
Aþenuborgar,, en Sparta með harðstjórn
sinni fæddi ekki af sér einn einasta mikinn
listamann né framúrskarandi heimspeking
á 900 árum. Á þeim tíma er lög Rómverja
vernduðu og viðurkenndu einstaklingsrétt-
inn, blómgaðist hjá þeim þróttmikil sið-
menning. Og þannig hefur það jafnan ver-
ið. Þýzkaland framleiddi sín mestu skáld
og hugsuði einmitt á tímum þeirrar póli-
tísku ólgu, sem miðaði að sem mestu frjáls-
ræði.“
Flestum mun vera það kunnugt, að gegn
kúgun einræðisherranna, svo sem Hitlers,
stóðu fastast menn, sem byggðu lífsskoðun
sína á þeirri kristilegu trú, sem metur gildi
einstaklingsins mikils og hann verðugan
mikils frjálsræðis, einnig nokkrir gagn-
menntaðir vísindamenn. „Framhaldsskóla-
kennarar," segir Kotschnig, „voru með
þeim allra fyrstu til að gleypa lífsskoðun
Hitlers, öngul, sökku og færi. Menntun
þeirra hafði gert þá að bókmenntalegum
iðnaðarmönnum, og engu meira.“
Það er öll slík hálfmenntun, sem er svik-
ull og lélegur grundvöllur undir því þjóð-
skipulagi, sem byggist á viturlegri iöggjöf
og menningarþroska þegnanna, en ekki á
harðstjórn einræðisherrans.
Þá vitnar prófessorinn í The Times Edu-
cational Supplement, 11. apríl 1942, sem
segir, að „engar smáskammta aðgerðir dugi
nú til þess að bæta úr þörf heimsins, held-
ur verði að fara fram strax og hiklaust
róttæk endurskipun uppeldismálakerfisins,
hvað sem það svo kosti af peningum
og erfiði.“
Ennfremur er vitnað í rit, Tlie Future in
Education, eftir sir Richard Livingstone,
sem hefur mál sitt á þessari spurningu:
„Hví erum við ómenntuð (uneducated)
þjóð, og hvernig getum við orðið menntuð
og upplýst þjóð ?“
„Hann harmar það,“ segir Kotschnig, „að
mestur hluti ensku þjóðarinnar komizt
aldrei fram úr fyrstu sporunum á braut
þekkingarinnar. Á máli, sem sæmir hin-
um lærðustu skólamönnum, lýsir hann fá-
fræði manna í sögu, bókmenntum, við-
skiptamálum, og öllu, er lúti að stjórnmál-
um. Hann er ekki mótfallin því að hækka
skólaskyldualdur til 18 ára, ef ekki sé stund-
að aðeins bóklegt nám, heldur einnig hag-
nýtt, verklegt. En þrátt fyrir það, efast
hann um, að Englendingar geti á þennan
hátt orðið menntuð þjóð. Hin mikilvægasta
lífsreynsla fellur mönnum ekki í skaut und-
ir 18 ára aldri.“
Hér kemur að setningu, sem vert er að
nema staðar við. Mönnum er að verða það
Ijósara með hverjum deginum, að það er
ekki aðeins börn og æskumenn, sem þurfa
að stunda nám, heldur og fullorðið fólk, á
einhvern hátt, og að jafnvel það hafi náms-
ins mest not, sökum vaxandi lífsreynslu.
Einu sinni var kirkjan að nokkru leyti
framhaldsskóli flestra fullorðinna manna.
Þar hlýddi það seint og snemma á áminn-
ingar, heilræði og siðaboð, hvað svo sem
sagt verður um ræðumennsku prestanna.
Nú er þessu ekki lengur þannig farið, og
hvað hefur svo tekið við? Bókstaflega ekk-
ert, nema það, sem peningagræðgi býður
mönnum, svo sem æsandi kvikmyndir, sög-
ur og skemmtanir og alls konar nautnir.
Getur sálarþroski manna og menning dafn-
að í slíku? Ekki sá þi-oski, sem er hald-
góður grundvöllur undir lýðtfrjálst þjóð-
skipulag.
„Sál Ameríku er að vakna,“ segir Kotsc-
hnig, „og seilist nú margur í hinar hald-
góðu lífsreglur, sem gálaus kynslóð varp-
aði frá sér. En þetta er aðeins byrjun.
Margir skvampa enn í grunnum vötnum og
halda sig vera að leggja taum við hafið
sjálft.“
Áiengismál erlendis
Það er vandfarið með frelsið. Svíar
hafa fengið frelsi í áfengismálum, og
þeir hafa sannarlega notað það, og not-
að það sér til stórskammar og skaða.
Eigi þjóðir að geta búið við fullkomið
frelsi í einu og öðru, verða þær að eiga
til þá kjölfestu, er siðgæðisþroski veitir,
já, mikill siðgæðisþroski, en nú lifum
við á tímum lausungar, vellystinga og
heimtufrekju, en lítillar sjálfsafneitunar.
Slík kynslóð þolir illa lausan tauminn.
Ölvun við akstur bannfœrist
Uppi eru nú ráðagerðir hjá kaþólsku
kirkjunni um það, hvað gera skuli til
varnar glannahætti og ölvun við akstur.
Talað er um að bannfæra hina seku,
setja þá af sakramentunum og banna
þeim kirkjusókn. Þeir, sem slíka refs-
ingu eiga að verðskulda, eru fyrst og
fremst þeir, sem eru ölvaðir við akstur
eða aka án ökuskírteinis.
Austurlandaþjóðir róttœkar
Indland og Pakistan vinna að því að
koma á algeru áfengisbanni. Ceylon
hefur útilokað alla áfengisneyzlu og
áfengisveitingar í sambandi við veizlur
og alla þjónustu hins opinbera. Augljóst
er, að þessar þjóðir skilja, hvílíkt þjóð-
armein áfengisneyzlan er, og hyggjast
því að beita róttækum aðgerðum.
íþróttir og ófengisneyzla
I Noregi er til stofnun sem heitir
Statens Ungdoms- og Idrettskontor.
Það er eiginlega æskulýðs- og íþrótta-
ráð ríkisins. Skrifstofustjórinn þar Rolf
Hofmo, átaldi harðlega þá óþarfa eyðslu
á fé íþróttastarfseminnar, sem áfengis-
veitingar hefðu í för með sér í sam-
kvæmum félaganna. Hann sagði, að
áfengisveitingarnar í þessum veizlum
íþróttamanna væru ,,skandale“. ,,Það
verður að binda endi á þessa háðung
áfengisveitinganna — „alkoholterror-
en“ — í þessum samkvæmum“, sagði
hann. „Þúsundir ungra kvenna og karla
venjast áfengisneyzlunni í þessum sam-
kvæmum íþróttamanna“.
Skrifstofustjórinn nefnir svo eina
veizlu árið 1954. Veizlugestir voru 500
og kostnaðurinn var 30 þúsundir noskra
króna. Hann segir, að leiðtogar íþrótta-
starfseminnar kvarti um peningaskort,
en svo sé fénu varið á svo óviðeigandi
hátt.
Upplýsingar þessar gaf skrifstofu-
Hér skal nú láta numið staðar og ekki
fleira tínt til úr þessari merkilegu og ágætu
bók, þótt þar sé af miklu að taka. En hún
er mikið og gott íhugunarefni öllum, sem
eitthvað láta sig skipta uppeldi og menn-
ingu þjóða, og velfarnað manna yfirleitt.
Pétur Sigurðsson.