Eining - 01.11.1957, Blaðsíða 12

12
EIN ING
lóðin mynduð. Það voru ekki einungis
Einingarfélagar, sem þetta þrekvirki
unnu, heldur einnig sjálfboðaliðar úr
hinum stúkunum, þótt hinar stúkurnar,
sem slíkar, eða sem heild, vildu ekki,
að svo stöddu, eiga þama hlutdeild í.
Mönnum finnst það nú næstum
óskiljanlegt, að menn skyldu vilja leggja
þetta á sig þá. Slíkt er þó engan vegin
eins dæmi, að minnsta kosti ekki meðal
Templara, eða þar sem eldur hugsjón-
arinnar er aflgjafinn. Nákvæmlega hið
sama skeði að Jaðri fyrir nokkrum ár-
um, er menn báru grjót og mold á
handbörum milli sín og mokuðu með
skóflum grunnstæðið fyrir nýbygging-
unum þar. Slík fórnarlund ber mál-
staðnum ætíð hið fegursta vitni.
Húsið átti upphaflega að vera tilbúið
1. ágúst og farið var að grafa fyrir
grunninum í hinu nýmyndaða þurlendi,
þegar ísa leysti um vorið, og í fögru
veðri hinn 12. júlí var byrjað að reisa
grindina. Smiðir voru aðeins tveir og
var gert ráð fyrir, að þeir mundu geta
lokið verkinu að mestu á tveimur dög-
um. En viti menn, um kvöldið söfnuð-
ust þangað svo margir menn, sem vildu
leggja hönd á plóginn, að grindin stóð
fullreist rúmlega einni stundu eftir mið-
nætti. í nágrenni vinnustaðarins mátti
mest alt kvöldið sjá mannfjölda sem
fylgdist með framvindu verksins af for-
vitni, virðingu og aðdáun.
Þá báru Reykvíkingar virðingu fyrir
Templurum. Eg hef heyrt gamla Reyk-
víkinga róma þenna eftirminnilega
dag.
Sjálfboðaliðarnir við að reisa grind-
ina þetta fagra kvöld í júlí 1887 voru
alt að einu félagar hinna stúknanna,
jafnvel menn utan Reglunnar. Svo
mikilli samhyggð mætti fyrirtækið, seg-
ir í 25 ára minningarriti Einingarinnar.
Nú urðu þær æ háværari raddirnar í
hinum stúkunum, sem óskuðu sameign-
ar í húsinu, og leiddu til þess, að slíkur
sameignarsamningur var fullgerður
hinn 29. júlí og samþykktur næstu daga
í öllum þrem stúkunum. Á aukafundi í
Einingunni (ódagsettum) seint í júlí,
kom Jón Ólafsson (sem enn var Stór-
templar) með tillögu um: ,,að St. Ein-
ingin kjósi þriggja manna nefnd til sam-
vinnu við þær jbegar kosnu nefndir úr
stúkunum. Verðandi og Framtíðinni til
að hugleiða og gera tillögur um sam
eign í húsi því, sem Einingin er að
byggja“. Var þessi tillaga samþykkt og
nefndin kosin. Sýnir þetta, að áhugi
hefur þá verið orðinn svo mikill í hin-
um fyrir sameigninni, að þær hafa ver-
ið fyrri til en Einingin að kjósa nefnd
í málið að þessu sinni, sem og reyndar
eðlilegt var, þar eð þær höfðu áður,
um veturinn, hafnað sameignartilboði
Einingarinnar. Á þessum sama fundi í
Einingunni samþykkir stúkan að láta
fernisera gólfið í næstu viku á sinn
kostnað.
31. júlí koma tillögurnar fyrir fund
í Einingunni, segir í fundargerðarbók-
inni, bornar fram af þeim Jóni Ólafs-
syni, Indriða Einarssyni, Áma Gísla-
syni, Ólafi Rósinkranz, Erlendi Magnús-
syni, Guðlaugi Guðmundssyni, Sigurði
Jónssyni og Konráð Maurer.
Undir samningsfrumvarpið höfðu rit-
að, f. h. stúknanna þriggja, þeir Indriði
Einarsson, Guðlaugur Guðmundsson og
Ólafur Rósinkranz.
Samningurinn var í 5 köflum, 11
greinum og hljóðar 1. gr. svo: ,,Hús
það, suður af slökkvitólahúsi bæjarins,
sem stúkan Einingin nr. 14 hefur látið
reisa, skal vera óslítanleg sameign G.T.
stúknanna, er nú eru í Reykjavík, Verð-
andi nr. 9, Framtíðarinnar nr. 13 og
Einingarinnar nr. 14, með öllu því er
húsi þessu tilheyrir, lóð grunni og öllu
múr- jarð- og naglföstu.“
Þetta var mikið gæfuspor, og nú var
hægt að ljúka smíði hússins hindrunar-
laust, og 2. okt. — í dag fyrir 70 árum
— var það vígt með hátíðlegri við-
höfn eins og fyrr segir.
Húsið var að sjálfsögðu ekki á litinn
eins og nú, hvorki að utan né innan,
ekki klætt innan með striga og álímd-
um pappír, ekki með parketgólfi ekki
raflýst, ekki með miðstöðvarhitun, og
því síður hitaveitu. í norðvesturhorni
var kolaofn. Gangurinn og allur vest-
urhluti hússins nú, var þá ekki til, og
gengið var inn um hliðar þess bæði að
sunnan og norðan.
Samt var þetta þá veglegasti og mesti
samkomusalur landsins og um leið varð
það aðalsamkomuhús Reykvíkinga,
fyrir utan Dómkirkjuna og sjálft Alþing-
ishúsið, sem þá var orðið 6 ára gamalt.
Þessari stöðu hélt Góðtemplarahúsið
þar til Iðn,ó, sem síðar var nefnd svo,
var byggð rétt fyrir aldamótin.
Byggingarkostnaður var að fullu
greiddur eftir 16 ár, eða 1893.
Aftur kom byggingarnefnd Reykja-
víkur saman hinn 16. dag júlí-mánað-
ar 1891 og tók fyrir beiðni frá hús-
nefnd Góðtemplarastúknanna Einingar
og Verðandi um útmælingu undir við-
bót eða lengingu á húsi stúknanna við
tjörnina, um 12 álnir vestureftir. Fyrir
hönd beiðendanna var Sigurður Jóns-
son fangavörður viðstaddur og forseti
neðri deildar Alþingis, Þórarinn prófast-
ur Böðvarsson, til að gæta réttar þing-
hússins. Ekki áleit hann það geta vald-
ið neinum óþægindum eða baga fyrir
þinghúsið eða afnot þess, þó að beiðni
þessi fengi framgang, en hins vegar
lýsti hann því yfir, að hann gæti ekki
fallið frá skilyrði því, er sett hefði verið
við hina upphaflegu lóðarútvísun handa
Góðtemplarahúsinu, að það yrði flutt
burtu þaðan, sem það nú stendur, er
landsstj'órnin krefðist þess þinghússins
vegna. Samkvæmt þessu var hin um-
beðna útmæling veitt og skal hin fyrir-
hugaða viðbót vera jafnbreið og Góð-
templarahúsið, segir í bókuninni.
Þessi viðbót, sem þá var heimiluð og
síðan framkvæmd, er núverandi vestur-
hluti hússins, gangurinn, fatageymslan,
skrifstofan og hreinlætisherbergin niðri,
og litli salurinn og eldhúsið uppi.
1924, 10. ágúst sækir þáverandi
hússtjórn um leyfi til að reisa viðbótar-
byggingu úr steinsteypu norðan við hús-
ið, út á Ióðarmörk. Byggingarnefnd og
bæjarstjóm veittu leyfi fyrir slíkri bráða-
birgðabyggingu, 135 fermetra stórri,
,,á meðan gamla Góðtetmplarahúsið
stæði“. En forsetar Alþingis skárust í
leikinn og kröfðust þess, að byggingar-
leyfið yrði úr gildi fellt, sem og stjórn-
arráðið gerði með bréfi 13. sept. 1924.
Þegar byggja átti nýju símstöðina í
Reykjavik voru uppi samningaumleit-
anir milli Templara og ríkisstjórnarinn-
ar um að kaupa Góðtemplarahúsið, svo
símstöðin yrði reist þar. En forsetar
Alþingis komu einnig í veg fyrir það og
neituðu, að stórhýsi eins og símstöðin
yrði reist á þessum stað. Eignarhaldi
stúknanna í Reykjavík á Góðtemplara-
húsinu, — en þær höfðu smám saman
eignast húsið allar í sameiningu, —
lauk svo með því að ríkissjóður keypti
húsið 1935, eins og kunnugt er, og á
það nú, en þeir, sem lögðu ást sína og
erfiði í að koma því upp fyrir 70 árum
og hafa gert það að einu merkasta og
söguríkasta húsi landsins, búa þar að-
eins í náð eigendanna, og þó takmark-
aðri náð.
Ekki aðeins Verðandi og Einingin;
og Framtíðin nr. 13, á meðan hún
starfaði, hafa haldið fundi sína lengst
af í þessu húsi, heldur hafa, að því er
ég bezt veit, allar þær stúkur, er starf-
að hafa hér í höfuðborginni, haldið
fundi sína í húsinu um skemmri eða
lengri tíma, að undanskildum nokkrum
barnastúkum, og breitt þaðan blessun
út um þenna bæ, til hjálpar ótöldum
fjölda einstaklinga og heimila, sem
áfengis nautn hefur leikið grátt eða
hefði annars leikið grátt.
Stundum hefur þó slíkur vöxtur
hlaupið í sumar stúkurnar, að Góð-
templarahúsið hefur ekki rúmað fund-
arsóknina. Hefur þá á stundum orðið
að leita í önnur stærri salarkynni s. s.
Listamannaskálann, eða Gamla-bíó-sal-
inn í Bröttugötu, en í hinum síðarnefnda
héldu Einingin og Verðandi fundi sína
á árunum 1927 til ‘32.
Síðan húsið var selt 1935 hafa að
heita má látlaust verið á döfinni fyrir-
ætlanir um nýbyggingu í stað hins aldna
timburhúss við tjörnina.
Eitt sinn stóð Kolalóðin svo kallaða
reglunni til boða sem byggingarlóð, og