Eining - 01.11.1963, Qupperneq 9

EINI NG
9
t
*
Arsrit Gagnfræðaskólans
í Vestmannaeyjnm
»ETTA myndarlega rit hefur ver-
ið að færast í aukana öll síðari
árin, í fyrra rúmar 400 blaðsíð-
ur, nú nokkrum blaðsíðum stærra, en
gildi bókar skal ekki metið eftir stærð
hennar. Blik, síðasta skólaársins efnir
það sem það lofar við fyrstu sýn, og
meira en það. Þetta er feiknamikið les-
mál, en mjög fjölþætt, fróðlegt, heil-
brigt og skemmtandi einnig. Það er
prýtt miklum fjölda mynda, af mönn-
um, fjölskyldum, húsum, skipum,
byggðasafni Vestmannaeyja, af sjó-
mönnum og sérkennilegum mönnum, af
hópum íþróttamanna og svo stórum
hópmyndum af myndarlegu ungu fólki.
— nemendum og kennurum skólans.
Ritið hefst á hugnæmri hugvekju
eftir séra Þorstein Lúter Jónsson. Svo
taka við mestu ritgerðir bókarinnar,
Saga séra Brynjólfs Jónssonar, prests
að Ofanleiti, tæpar hundrað blaðsíður.
Stórfróðleg saga, ekki aðeins um þenna
rómaða sæmdarmann, heldur og góð
spegilmynd af lífi þjóðarinnar á furðu-
legum tímum, þegar saman fór margt,
sem mannveruna beygir, sannprófar
seigluna og leiðir oft í ljós mikinn dugn-
að og jafnvel afrek við margvíslega erf-
iðar aðstæður.
Hér má svo nefna nokkrar aðrar rit-
gerðir Bliks: Sögu barnafræðslunnar í
Vestmannaeyjum. Kennaratal frá 1904
—1937. Lífskjör þurrabúðarmanna í
Eyjum um aldamótin 1900. Og svo aðrar
minni: Fiskiróður. Mormónar í Vest-
mannaeyjum. Danski garður í Vest-
mannaeyjum. Skýrsla skólans 1961—
1962 og svo enn styttri greinar, all-
margar, sumt af því gamanmál.
Undirritaður verður að játa það, að
allt þetta hefur hann ekki getað lesið
enn, svo að því verði lýst að gagni.
Fyrsta mikla ritgerðin um afreksklerk-
inn varð fyrst og fremst áhugaefnið,
og er það skiljanlegt þegar biað eins og
Eining á hlut að máli. Eitt af mörgu,
sem gerði ævistarf séra Brynjólfs Jóns-
sonar sögufrægt var hans mikla og nyt-
sama bindindisstarf. Honum varð það
fljótt ljóst, að í fátækt og erfiðleikum
manna, var áfengið einn mesti bölvald-
urinn. Ritgerðin segir margt um þenna
merka þátt í ævistarfi prestsins.
Mjög framarlega í ritgerðinni skrif-
ar höfundurinn, Þorsteinn Þ. Víglunds-
son, skólastjóri, á þessa leið:
„Árið 1844 stofnuðu nemendur Bessa-
staðaskóla með sér bindindisfélag.
Venjulega eru slík félög stofnuð fyrst
af knýjandi nauðsyn og sárri þörf. Svo
mun það hafa verið í Bessastaðaskóla,
þar sem nautn áfengra drykkja mun
hafa legið í landi og háð námi sveina.
I bindindisfélagsskapnum í Bessa-
staðaskóla varð almenn þátttaka skóla-
sveina. Áhrifa bindindisfélagsins gætti
þegar í skólanum, bætti allan skólabrag-
inn, hafði mennileg áhrif á framkomu
nemenda og jók ástundun þeirra og
kostgæfni, svo að kennarar dáðust að.
Leiddi þetta til þess, að flestir ef ekki
allir kennarar skólans gengu í félags-
skap þenna á næsta ári (1845) og störf-
uðu þar með nemendunum.“ (Slíkt
þyrfti að gerast nú, 1963, í landi voru.
P. S.).
Um Brynjólf Jónsson segir: „Hann
tók þegar þátt í félagsskapnum, til-
einkaði sér hugsjón félagsins og var
trúr málefninu og bindindishugsjón-
inni alla tíð síðan til æviloka . ..
Bindindisheitið, er séra Brynjólfur
vann í Bessastaðaskóla, og það spor,
er hann þá steig, taldi hann sér ávallt
annað mesta gæfuspor sitt í lífinu, og
það varð honum til mikilla heilla og
sóknarbörnum hans, og honum sjálfum
til ævarandi sæmdar.
Aðeins einn skólabróðir séra Brynj-
ólfs frá Latínuskólanum í Reykjavík
(1846—1848 er talinn hafa haldið bind-
indisheit sitt alla ævi eins og hann. Það
var séra Magnús Jónsson, hinn merki
prestur á Skorrastað í Norðfirði og síð-
ar í Laufási við Eyjafjörð (faðir Jóns
Magnússonar sýslumanns í Vestmanna-
eyjum og síðar forsætisráðherra).
Séra Magnús Jónsson var merkur
bindindisfrömuður á Austur- og Norð-
urlandi."
Heillasporin verða oft afdrifarík
kynslóð fram af kynslóð, engu síður
en óheillasporin, nema miklu fremur.
„Ég Drottinn, Guð þinn, er vandlátur
Guð, sem vitja misgerða feðranna á
börnunum, já í þriðja og fjórða lið,
þeirra sem mig hata, en auðsýni misk-
unn þúsundum, þeirra sem elska mig og
varðveita boðorð mín.“ — Þannig segir
í sambandi við hina merkustu löggjöf
mannkynssögunnar.
Ritstjóri Bliks getur þess, að við lok
guðfræðináms í Prestaskólanum 1848
hafi séra Brynjólfur fengið „fyrstu að-
aleinkunn" og orðið efstur þeirra, sem í
þetta sinn útskrifuðust. Ritstjórinn
segir svo:
„Þannig höfum við þá kynnzt hinu
unga prestsefni, sem síðar varð andleg-
ur höfðingi Vestmanneyinga, fórnfús
fræðslu- og félagsmálaleiðtogi þeirra
um þriðjung aldar og styrkur og stoð
fátækra, sjúkra og snauðra þar öll sín
starfsár.“
Áfengisbölið og Eyjabúar
heitir einn kaflinn í þessari fróðlegu
ritgerð. Þar segir höfundur m. a. orða:
„Orð hafði af því farið, hversu
drykkjuskaparbölið væri almennt og
átakanlegt í Vestmannaeyjum um þess-
ar mundir, og presturinn þar (séra Jón
Jónsson Austmann) sízt nokkur eftir-
bátur, nema síður væri, enda kom til
tals að setja hann af embætti eitt sinn
sökum drykkjuskapar, en sólcnarbörn
hans báðu gott fyrir hann, og fékk hann
þá að halda embættinu með áminningu.
í kjölfar áfengisnautnarinnar þró-
aðist margs konar önnur ómenning
eins og enn á sér stað og alltaf hefur
viðgengizt, svo sem lauslifnaður, hnupl,
gripdeildir, framtaksleysi, sóðaskapur
og illindi, sem stundum leiddu til handa-
lögmála á almannafæri eða í búðum
selstöðukaupmanna. — Guðsþjónustur
urðu iðulega fyrir truflunum af ölvuð-
um kirkjugestum, sem sumir hverjir
hétu að vera mektarbændur í Eyjum. Af
þeim ástæðum var sumum Eyjamönn-
um gersamlega bönnuð lcórseta í Landa-
kirkju.
Auðvitað tók enginn tillit til orða
prestsins eða kenningar, þar sem hann
var sjálfur kunnur að því að „þramma
hinn breiða veginn“ Bakkusar, svo að
orð fór af utan Eyja. Manngæzka
prestsins orkaði ekki þar á móti að
vinna, þótt hann ætti hana í ríkum
mæli.“
Um þetta siðferðisástand segir rit-
stjóri Bliks, að Aagaard sýslumaður
hafi 40 árum síðar farið svofelldum
orðum við kistu séra Brynjólfs:
„ . . . þegar hið siðferðilega ástand
hér var mjög hryggilegt og dimmt . . .“
Þá kom siðbótarmaðurinn til Eyja, að-
stoðarpresturinn, séra Brynjólfur Jóns-
son. Hann átti eftir að sameina hin
margþættu siðbótarstörf: Vera fyrir-
mynd sem dyggur drottins þjónn, fröm-
uður bindindismála, fræðslumála, fá-
tækramála og framfara. Blik greinir
ýtarlega frá stofnun bindindisfélagsins
27. nóv. 1864 og hinna víðtæku áhrifa