Jafnaðarmaðurinn - 27.01.1928, Blaðsíða 2

2
JAFNAÐARMAÐURINN
Kaupmenn og
verkamenn.
í Hæni hinum seyðfirska, 33.
tbl. 1927, er grein um verðlag á
nauðsynjavörum í fjórum stærstu
kauptúnum hjer á Austfjörðum.
Austfirskur vinnumaður skrifar
grein þessa og mun vera rit-
stjórinn, sem er hinn opinber-
lega viðurkendi vikapilíur íhalds-
ins og kaupmanna hjer á Aust-
urlandi. Mörg vitleysan hefir
staðið í Hæni síðustu vikurnar,
en svo ófimlega hefir tekist með
ritsmíð þessa, að alveg keyrir
um þvert bak.
Grein þessi á að vera vörn
fyrir kaupmenn á Fáskrúðsfirði,
út af okurverði á nauðsynjavör-
um í verslunum þeirra þar á
staðnum, en þar „heggur sá, er
hlífa skyldi".
Samanburður blaðsins á vöru-
verði á Seyðisfirði, Norðfirði,
Hskifirði og Fáskrúðsfirði sýnir
það og staðfestir, að Fáskrúðs-
fjarðarverðið á tilteknum 5 vöru-
tegundum, sem birt var í nóv-
emberblaði er miklum
mun hærra en á hinum fjörðun-
um, og skulu þessi dæmi tekin:
Kaffi kostar á Norðfirði kr.3,00kg.
á Fáskrúðsf.— 4,50 —
Sykur kostar á Seyðisf. — 0,80 —
á Fáskrúðsf.— 1,10 —
Smjörl. kostar á Norðf. — 1,80 —
á Fáskrúðsf.— 2,70 —
Kol kosta á Eskif. kr. 45,00 tonnið
á Fáskrúðsf— 70,00 —
Á Fáskrúðsfirði eru kaupmenn
einrddir ura verslunina.
En með því að „vinnumaður-
inn“ vill láta lítasvoút, að kaup-
menn sjeu sjerstakir velgerða-
menn verkamanna og sjómanna,
bjóði þeim ódýra nauðsynjavöru
og sjeu síhugsandi um að
veita þeim atvinnu, mun hjer til
uppfyllingar skýrt frá launakjör-
um verkamanna á Fáskrúðsfirði
árið 1927, en þau eru sem hjer
segir:
80 aurar um klukkustund við
alla algenga vinnu á hvaða tíma
sólarhringsins sem er, jafnt á virk-
um dögum og helgum, og greid-
ist í vörum meö Fáskrúösfjarð-
arverði.
það er ekki verið að gera mun
á kaupinu eftir því, hvort unnið
er að nóttu eða degi, virkum
dögum eða helgum. Nei, það er
svo einfalt og þægiiegt vegna út-
reikningsins að hafa altaf þessa
sömu 80 aura.
Fátækur verkamaður á Fá-
skrúðsfirði er ekki frjáls maður;
verkalaunin fást ekki greidd í pen-
ingum og hann verður að fara
bónarveg til kaupmannsins til að
fá 5 eða 10 krónur upp í laun-
in sín, og sjaldnast fæst það um-
yrðalaust, þó um inneign sje að
ræða.
En nú kemur „vörnin" í Hæni
út af vöruverðinu og hlióðar svo:
„Öllum sæmilega skynsömum
mönnum mun vera það ljóst, að
þær verslanir, sem lána út vörur
sínar til fátækra sjómanna og
verkamanna árið um kring, vetða
fyrir stórum töpum, og þar af
leiðandi geta ekki selt eins ódýrt
og aðrir, sem reka peningaversl-
un án áhættu“.
Þessu er tii að svara: Öllum
sæmilega skynsömum og heið-
arlegum mönnum ætti að vera
það ljóst, hve auðvirðileg sú at-
vinna er, að selja fátækum sjó-
mönnum og verkamönnum nauð-
synjavöru þeirra langt ofan við
sannvirði.
Öllum sæmilega skynsömum
og heiðarlegum mönnum þyrfti
að vera það ljóst, hve óheyrileg
voru kauptilboð kaupmanna á
Fáskrúðsfirði síðastliðinn vetur
til handa verkamönnum þar á
staðnum, þegar litið er á sölu-
verðið.
Hænir bendir á, að fá megi
vörur í peningaverslunum á Fá-
skrúðsfirði með svipuðu verði
og annarsstaðar, og þykist nú
auðsjáanlegabjarga málstað kaup-
manna og verslunarástandsins
þar að nokkru. En þar ferst blað-
inu líkt og drotningunni, sem
spurði, þegar hallæri var í landi
hennar og fólkið féll þúsundum
saman úr hungri:
„Hversvegna borðarfólkið ekki
brauð og smjör?“
Hversvegna versla ekki sjó-
menn og verkamenn á Fáskrúðs-
firði þar, sem vörurnar eru ó-
dýrastar? Af því að þeir eru
fjötraðir á skuldaklafa lánsversl-
ananna, fá hvorki peninga fyrir
vinnu sína nje framleiðsluna.
Og alment mun litið svo á,
að hinum „stærri“ kaupmönnum
sje lítið gefið um slíka samkepni.
Þeir vilja sitja einir með „á-
hættuna“, sem fyígir lánsversl-
uninni, og virðast ekki kæra sig
neitt um að losna við hana.
En fátækum sjómönnum og
verkamönnum blæðir meðan
þetta ástand rlkir.
Frelsi og framtak einstaklings-
ins eru slagorð íhaldsmanna við
allar kosningar.
En hvaða frelsi er jrað, sem
þeir vilja?
Það er frelsi, fult og ótak-
markað handa þeim sterku í
þjóðfjelaginu, til að ráða yfir
hinuni veiku og vanmáttugu, sem
verða undir í hildarleik peninga-
valdsins.
Það er frelsi til að ráða eins
og þeim sýnist.
Það er frelsi til að halda í
mentun alþýðu.
Það er frelsi til að svifta alþýðu
kosningarrétti.
Það er frelsi til að lifa af striti
og framleiðslu hinna vinnandi
stjetta í þjóðfjelaginu, og svifta
þær um leið tækifærinu sem for-
sjónin veitir þeim til þess að lifa
eins og menn. **
Kaupgjaldsmál.
Talið er víst, að kaupgjald
muui ekki breytast neitt hjer á
Austfjörðum í vetur. Sumstaðar
hefir samningum ekki verið sagt
upp, svo' sem á Norðfirði, og
gilda þeir því yfir næsta ár ó-
breyttir. Annarsstaðar, þar.sem
samningar falla úr gildi um ný-
ár, er búist við að þeir verði
framlengdir að mestu óbreyttir
næsta ár. Er nú kaupgjald líka
orðið svo lágt hjer eyslra, að
hvergi á landinu er það jafnlágt.
Mun samanburður á kaupgjaldi
víðsvegar um land verða gerður
hjer í blaðinu bráðlega.
Hvergi mun afkoma alis al-
mennings vera eins jafnslæm og
hjer á Austurlandi, og mega hin-
ir svo nefndu atvinnurekendur
eðá öðru nafni „máttarstoðir
þjóðfjelagsins“ þakka sjer það,
enda munu þeir hafa það eitt
sjer til rjettlætingar á dómsdegi,
að þeir hafi verið ötulir og iðnir
við að þrýsta niður kaupi verka-
fólksins. Ekki er það þó nóg, að
kaupið sje lágt. Hitt er verra, að
það lága kaup, sem goldið er,
er rýrt á alla lund fyrir þeim, er
fyrir því vinna. Okurverö er á
öllu sem „framleiðendurnir" selja
fólkinu, bæði til fæðis og klæð-
is, en þó tekur hin gífurlega
húsaleiga út yfir allan þjófabálk.
Kaupið fæst ekki greitt í pening-
um, þrátt fyrir það, þó bæði sjeu
um það skýlaus landslög og sjer-
stakir samningar milli verklýðs-
fjelaganna og atvinnurekendanna.
Allir atvinnurekendur á Norðfirði
komu sjer hjá peningagreiöslum
á kaupgjaldinn síðast liðið ár, og
er alt útlit fyrir, að svo verði
einnig þetta ár.
Samninga hafa flest fjelög hjer
eystra um forgangsrjett búsetts
verkafólks þar á staðnum að
vinnu þeirri er til fellur. Einnig
þetta atriði hefir verið þverbrot-
ið. Fjöldi aðkomufólks hefirver-
ið tekinn upp á mánaðarkaup,
en bæði karlar og konur, búsett
í bæjunum, hefir enga atvinnu
fengið. Sumir þeir samningar,
sem aðkomufólk hefir gert við
atvinnurekendur, hafa verið svo
óhagstæðir, að nærri hefir stapp-
að fullum þrældómi. Verkamenn-
irnir hafa skuldbundið sig til að
vinna allan sólarhringinn ef
krafist yrði, og afsalað sjer kröf-
um til aukaborgunar fyrir þá
vinnu. Þeir hafa gengist undir
að vinna jafnt á helgum sem á
virkum dögum, án sjerstaks end
urgjalds. Þeir hafa undirgengist
að leggja sjer alt, án þess að at-
huga að hið umsamda mánað-
arkaup var langt fyrir neðan það,
sem hafa mátti upp í tímavinnu.
Og oftast hefir kaupið verið 100
—150 krónur og fæði, eða 175
—225 krónur og leggja sjer alt.
Slíklr samningar sem þessir
veröa að leggjast niður.
Kauptúnin hafa stórtjón af þeim
aðkomumönnum. sem á þennan
hátt rýra og spilla atvinnu bæjar-
fólksins, sem með verkkaups-
samningum sínum reynir að
tryggjn sæmilegt verðlag á vinn-
unni.
Hefðu verklýðsfjelögin ekki
haldið uppi kaupinu, væri kaup
Karla hvergi hærra en 50 aurar
og kaup k'venna 30—35 aurar.
Það telja líka atvinnurekendur að
kaupið eigi aö vera. Altof fáir
taka tillit til þess. að ekki er
hægt að vinna nema í hæsta
lagi 8 mánuði af árinu. Veturinn
verður öllum að mestu ónýtur.
Sje þá ekkert til undan sumrinu
eru engin úrræði önnur en sveit-
in, því víðast hvar eru kaupmenn
alveg hættir að lána, nema trygg
lán.
Aðkomufólk er því alvarlega
ámint um að snúa sjer til stjórna
verklýðsfjelaganna á þeim stöð-
um, er það leitar sjer atvinnu,
til þess að það verði fyrirbygt í
tíma, að það baki sjálfu sjer og
öðrum stórtjón með því að binda
sig yfir lengri eða skemri tíma
með þrælasamningum hjá ein-
hverjum atvinnurekendum. Hvað
Norðfjörð snertir. sem mun hafa
einna svartasta sögu að segja í
þessu efni, rnun kaupgjaldsmáljð
og afstaða verkafólksins til at-
vinnurekenda, verða athugað í
næstu blöðum og þá birtir sumir
þeirra kaupsamninga, sem hjer
hafa verið gerðir.
Hornafjarðarútgerðin.
Talið er víst, að allmargir bá.t-
ar muni fara hjeðan á Horna-
fjörð eftir næstu mánaðamót.
Hefir Ólafur Sveinsson, banka-
gjaldkeri á Eskifirði tekið á leigu
eignir þær á Hornafirði er áöur
átti Þórhallur Daníelsson, en er
eign Landsbankans, og mun liann
leigja mönnum til útgerðar þar.
Ekki er kunnugt hver kjör þar
verða eða hvort sú kvöð fylgir,
að selja fiskinn þar á staðnum
Ó. Sv. eða öðrum, og er fremur
ólíklegt, að nokkur fari upp á
þær spýtur. Hitt er aftur fullráð-
ið, að allur fiskiúrgangur, hrygg-
ir og hausar, verða þeir, er gera
út á Hornafirði, að selja Þórhalli
Daníelssygi fyrir fimm krónur
smálestina. Er slíkt fremur ein-
kennileg ráðstöfun og ekki vel í
samræmi við „samkcpnisfræði"
nútímans. Heyrst helir, að sá
fiskiúrgangur, sem á land komi á
Hornafirði sje þegar seldur Norð-
manni einum. Um verðið veit
vitanlega enginn. Fer þó svo, að
Fóðurmjölverksmiðjan hjer fær
ekkert af úrganginum og menn
þeir, er þar hafa búist við vinnu
verða atvinnulausir. Hitt er þó
verra, að forstjóri verksmiöjunnar
mun liafa búist við, og mun jafn-
vel hafa talið sig hafa loforð
allra útgerðamanna hjer á Norð-
firði fyrir því, að hann fengi sem
hæstbjóðandi að sítja fyrir kaup-
um á fiskiúrgangi af bátum hjeð-
Bæjarrjettindin.
Frumvarp um bæjarstjórn á Norðfirði
lagt fyrir Alþing í þriðja sinn.
Tvö undanfarin þing hafa felt
beiðni Norðfjarðar um sjerstök kaup-
staðarrjettindi. Nú hefir nokkuð um
skipast á þinginu. íhaldsflokkurinn,
sem staðið hefir gegn þeirri rjett-
lætis- og- rjettarbótarkröfu, eins og
gegn öðrum málum, er til bóta eru
almenningi, hefir minkað að mun,
en aftur hefir sá flokkurinn aukist,
sem líklegastur er til að vilja veita
góðu máli fulltingi, en það er Al-
þýöuflokkurinn.
Hjer í blaðinu hefir áöur verið
ritað rækilega um þetta mál og hjer
á Norðfirði er öllum máliö svo
kunnugt, að ekki er þörf að fjöl-
yrða um það. Hjer er það almenn
krafa, jafnt frá íhaldsmönnum sem
öðrum flokkum, að fá bæjarrjettind-
um á komið. Vita það engir betur
en vjer sjálfir, Norðfiröingar, við
hve ilt er að etja, að búa viö
sveitastjórnarfyrirkomulagiö og vera
skattskyldir til sýslusjóös um hart
nær 10 þúsundir króna á ári hverju
en geta ekki komið fram nauðsyn-
legustu málum sveitarinnar, sökum
illrar aðstöðu hreppsins og mót-
þróa sýslunnar. /haldið á Alþingi
hefir ekki viljað veita oss þessa
nauðsynlegu rjettarbót. Nú er það
falliö og verður ekki framar skuld-
inni á það skelt, ef krafa vor nær
ekki fram að ganga.
Ef ráða má af framkomu hinnar
nýju Framsókriarstjórnar ílöggætslu
og dómsmálum, ætti að mega vænta
þess, að hún vildi á einhvern veg
úr bæta hjer sem annarsstaðar. og
virðist engin vanþörf vera á því,
að bæta einum lögreglustjóra við
hjer á Austfjörðum.
Hjer eystra eru aðeins tveir lög-
reglustjórar, er annast löggætsluna
á svæðinu frá Langanesi og að
Hornafirði. Munu hvergi svo fáir
lögreglustjórar í svo stóru umdæmi
og illu yfirferðar. og væri fyrir þá
sök eina nauðsynlegt að bæta hjer
við lögreglustjóra. En nú vill þetta
einnig svo vel til, að einmitt stærsti
bærinn á Austfjöröum — Norðfjörö-
ur — er lögreglustjóralaus, og því
má vinna þar tvent í senn, bæði
tryggja löggætslunni fullgildan um-
boðsmann og bæjarbúuin ráðsmann
— bæjarstjóra,
Rök þau, gegn kröfunni um bæj-
arrjettindin, sem fram hafa komið.á
Alþingi, eru ekki mikiivæg. Aðal-
rökin eru, að skilnaður Norðfjarð-
ar úr sýsluheildinni sje fjárhagslegt
tap fyrir sýsluna. Á hitt lítur þing-
ið ekki, að ef sýslan lifir á Norð-
firði — sem er nú langt frá því að
vera rjett — þá er það ákaflega
ósanngjarnt gagnvart hreppnum, að
láta þaö lengur svo til ganga. Geti
sýslan ekki staðið óstudd, er næst
að ríkið hlaupi þar undir baggann.
Auðsjeð er, að þingmönnum þeim,
sem halda þessu fram, er ekki Ijóst,
aö þeir eru aö gere sýslunni get-
sakir, sem of öröugt væri aö færa
nokkrar sönnur á.
Auðvitað er þingmönnunum vorl.
unn, þar sem þeir hafa þessa rök-
semd frá sjálfri sýslunefndinni, sein
beinlínis hefir lýst því yfir, að hún
liöi stórtjón fjárhagslega, ef Norð-
fjörður veröi gerður(að kaupstað.
Sami söngurinn var sunginn, þeg-
ar Siglufjöröur fjekk kaupstaðar-
rjettindi, en engan hnekki sýnist
Eyjafjaröarsýsla hafa beðið við skiln-
aðinn, og svo mun einnig verða hjer.
Þaö mundi reynast svo í fram-
tíöinni, að allir aðilar mundu betur
við una, ef málalok þau fengjust,
sem Norðfjöröur berst fyrir.
Engin sanngirni mælir meö því,
að Noröfjörður greiði svo og svo
mikið á hverju ári fyrir aðra hreppa
í sýslunni, eins og nú á sjer staö
— ef þaö er rjett hjá þingi og
og sýslunefnd, að um fjárhagsskaöa
' ði að ræöa — en geta ekki kom-
: hjá sjer nauðsynlegum umbót-
g það er þirtgsins, að bæta