Jafnaðarmaðurinn - 19.04.1928, Blaðsíða 3
JAFNAÐARMAÐURINN
unna lýð.ræðisskipulagi, munu fagna
|iví, að England lögleiði 21 árs
kosningarrjett fyrir alla, þvf þar
með er eitt vígi afturhaldsins í rústir
lagt og hægt að hefja þeim mun
harðari sókn á það næsta.
Hjer á landi krefjast jafnaðar-
menn kosningarrjettar handa 21 árs
gömlu fólki. Enn er staðið á móti
þeirri kröfu, bæði af Prainsókn og
Ihaldi, og síðast á þessu þingi, sem
nú situr, var frunivarp um 21 árs
kosningarrjett í málefnum bæja- og
sveitafjelaga felt með atkvæðum
íhaldsins og tveggja Framsóknar-
manna. Sýnir þetta ljóst, það sem
raunar flestir vita áður, er nokkuð
fylgjast með í erlendum stjórnmál-
um, að íhaldið íslenska er í öllu
eftirbátur samskonar flokka erlendra.
Snauðara af rjettlætistilfinningu,
drenglund og rjettsýni en íhald ann-
ara landa, en fult svo auðugt af
andstæðum þessara kosta.
Olíuhneykslið.
Kafli úr eldhúsdagsræðu
dómsmálaráðherra.
Þá kein jeg' að þriðja málinu af
sama tæi og tvö hin fyrri. Þaö er
afskifti háttv. 1. þm. Skagaf. (M.G.)
af steinolíufjelagsbákni því, er reist
hefir skýli hjer suður við Skerjafjörð.
Svo sem mönnum er kunnugt, þá
^var svo ástatt hjer á landi á stríðs-
árunum og lengur, ’að eitt útlent
fjelag, Standard Oil, hafði fyrir til-
stilli danskra og íslenskra leppa
einræði í olíuverslun á Islandi. Fje
lagið notaði aðstöðu sína til þess
að kúga ísiendinga og sjerstaklega
bátaútveginn allfreklega.
Árið 1920 gerist það, að Magnús
Kristjánsson, sem þá var forstjóri
iandsverslunarinnar, hefst handa til
þess að lækka verðið hjá erlendum
hringum og byrjar að versla meö
olíu fyrir landsins hönd. Tókst
hónurn að þrýsta veröinu niður um
helming. Var notuð heimild um
einkasölu á steinolíu, sem samþykt
liafði verið 1916, og stóð svo um
3 ár. Varð þessu erlenda okurfje-
lagi þannig bolað úr landi og olíu-
versluninni- komið undir íslensk yfir-
ráð, svo að bátaútvegurinn varð ó-
liáður hinum erlenda kúgunarhring,
sem áður haföi pínt hann.
En er stjórnmálaflokkur sá, er
hv. 1. þm. Skagaf. (M. G.) aðhylt-
ist kemur til valda, afnemur hann
einkasöluna. Og liann, sem árið
1917 hafði átt nokkurn þátt í nð
koma henni á, ílýtir sjer þá að opna
landið upp á gátt fyrir útlendingum,
og niðurstaðan varð sú, að gamli
kúgarinn, Standard Oil, fer aftur að
skjóta upp höíðinu. Hefir það gert
alræmda samninga við ýmsa kaup-
sýslumenn, þar sem þeir eru þræl-
bundnir til að kaupa olíu einungis
af þessu eina fjelagi um margra ára
skeið. ískyggilegast af öllu þessu
er þó það, að nokkrir pólítískir
samberjar og flokksbræður liáttv
1. þm. Skagaf. (M. G.), taka-sjer
fyrir hendur að lokka hingað stórt
erlent fjelag, eitthvert stærsta olíu
fjelagið í heimi, og búa svo um
hnútana, að það er að áliti margra
vafamál, hvort sjálfstæði landsins og
frelsi sje ekki af því hætta búin.
Hið hollenska ogenska auðfjelag,
Shell, haföi um stund átt í einhverju
makki við tvo íslenska kaupmenn
og má þó fullyrða að upptökin að
reim bræðingi liafi verið hjeðan að
heiman. Af því sern síðar kom fram
eru allar líkur til að kaupmenn
ressir hafi staðið í leynimakki við
íhaldsstjórnina, einkum atvinnumála-
ráðherra. Hefst nú Skeljungsþátt
ur þessi með því, að ló.mars 1927
ritar firmað „Hallgrímur Benedikts
son & Co.“ stjórnarráðinu -svohljóð
andi brjef:
„Fyrir hönd Asiatic Petroleum Co
Ltd., London, leyfum við oss að
fara þess á leit við hið háa stjórn
arráð, að það samkvæmt heimild
l. nr. 63 frá 28. nóv. 1919, veiti
Ieyfi til þess, að ofangreint fjelag
megi kaupa og fá eignarafsal að
lóðarspildu við Skerjafjörö í Skild
inganeslandi, að stærö alt að 240X
200 fermetrar, en lóð þessa ætlar
miklu meiri hjer á landi, en í
nokkru öðru landi. Má vel vera
að sumir haldi að þetta mikla
manntjón hjer sje eðlilegt —
verði svona að vera — ekkert
þar við að gera, gagnslaust að
stofn slysavarnafjelag.
En sannleikurinn er alt annar
— þungur og raunalegur.
Við eigum frændþjóð, sem
stundar fiskiveiðar á opnu At
landshafi, eins og viö. Það eru
Norðmenn. Lítum til þeirra. Jeg
liefi einu sinni borið saman
norskar og íslenskar skýrslur, lijer
að lútandi, fyrir fyrsta áratug
þessarar aldar (Mannskaðar á ís
landi, bls. 10—11) og útkoman
var þessi: 1 Noregi var fiski
mannafjöldinn þá um 90 000 (nú
yfir 100.000) og fiskiflotinn gríð
arstór (1910 var fiskiflotinn 52032
skip, þar af 45158 opnir árabát
ar). Af fiskiskipum Norömanna
druknudu nú 1901—10 samtals
936 manns, eða rúmlega 90 á
ári að meðaltali. Þar fórst ekki
nema rúmlega 1 madur á ári af
hverjum lOOO sem stunduðufiski
veidar. Á þeim sama tíma mist
fjelagið að nota til þess að koma handa öllu landinu. Utan um þessa
þar upp >stöð til olíugeymslu. geyma er öflug girðing. Þar inn
Virðingaifylst. fyrir er engum hleypt, sem ekki
hefir brýnt erindi. Að minsta kost
Þessu brjefi svarar svo atvinnu- Var mier neitað um að skoða þetta
málaráðuneytið með brjefi dags.25. Lannvirki. (Forsrli. Tr. Þ.: Mjer
mars 1927, þannig: var heldur ekki leyft að koma þang-
,, ..... , að inn I) Það er líkast því, sem
„Ut at erindi firmans, dags. 16.
. m., þar sem það fer fram á það I cinhvcr leyniblæt hvíli yfii þessari
fyrir hönd fjelagsins Asiatic Pet’ol- stofnun. Jeg vona þó, að hjer sje
eum Co., Ltd., London, að fjelaginu I eigi um hið sama að ræða og það,
verði heimilað að kaupa og fá eign- sem henti þorgils Skarða og aðra
arafsal fyrir lóðarspildu úr Skildinga- ep að . u óvjtandj) urðu til að
neslandi við Skerjafjorð, að stærð i ,
alt að 240X200 fermetrar, til þess selía land,ð f hendur erlends valds'
að geyma þar olíu, vill ráðuneytiö Auk þessara mannvirkja við Skerja-
hjer með, samkvæmt heimild í lög- fjörð ei^ fjelagið þegar byrjað að
um nr. 63, 28. nóv. 1919, veita hið reisa olíugeyma í öðrum sjóþorpum
umbeðna leyfi." 0g er þegar búið að reisa geyma
Undir þetta leyfi skrifar svo þáv. á þremur stöðum, sem taka til sam-
hæstv. atvrh., núverandi hv. 1. þm. ans um 1100 tonn. Auk þess er það
Skagf. (M. G.), lljer er ekki verið í undirbúningi með að reisa geyma
með hik eða vífilengjur um að veita í sjóþorpum víðsvegar um land. Nú
hið umbeðna leyfi. Ekki hefir held-' mun þetta fjelag vera búið að leggja
ur þáverandi liæstv. atvrh. (M. G.) um 2 miljónir króna í þetta fyrir
DÓtt taka því, að bera þetta undir tæki. Og enn er gert ráð fyrir að
uingið, sem sat lijer á þeim tíma. leggja í þaö 1—1'/« milj. kr. út um
Hjer er þó verið að fá útlendu fje- land og í tankskip.
agi, sem ætla má að hann þekki Nú má það teljast alleinkennilegt
lítið, leyfi í hendur, til stórfeldrar að sótt var um kaup á landi fyrir
starfræsklu lijer á landi. Og hann I útlent olíufjelag, en svo kaupa ís
Darf ekki nema liðlega eina viku til lenskir menn þessa lóð, og veita
að rannsaka þetta mál, áður en siðan öðru steinolíufjelagi leyfi til
liann veitir leyfið. En nú fer svo, að byggja þar. En nú er þetta út
að það verður ekki þetta útlenda lenda steinolíufjelag, sern þarna
fjelag, sem notar leyfið, til þess að byggir, búið að koma svo fjárreið
kaupa þessa landspildu, eins og um sínum fyrir, að íslenskt hlutafje
ráð hafði verið fyrir gert, heldur lag er stofnað, sem kaupirolíugeym
aeir Hallgr. Túliníus, Hallgr. Bene- ana og önnur mannvirki hins út
diktsson, Gísli Johnsen og Björg- lenda fjelags hjer á landi. Stofn
úlfur Ólafsson. Landið, sem þeir endur fjelagsins eru þeir Björgúlfur
keyptu, var 12000 fermetrar. Þeir Ólafsson læknir, Magnús Guð
leyfðu síðan Anglo Saxon Petroleum mundsson, hæstarjettarmálafl.maður,
Co., Ltd., að byggja á þessu landi Hallgr. Benediktsson, stórkaupm..
fjóra olíugeyma, sem taka samtals Hallgr. Tuliníus, stórkaupm., og
um 8000 tonn af olíu og bensini. Gísli J. Johnsen, konsúll.
Þetta fjelag, sern byggir þessa Nú vil jeg spyrja hv. 1. þm.
geyma, er annar angi af Shellfjelag- Skagf. (M. G.), hvort honum var
inu en sá, er fyrst bað um leyfið. það ljóst, þegar hann gerðist stofn-
Þessir geymar voru fullgerðir uin andi þessa fjelags, að hjer var að-
áramót og var þá byrjað að afhenda eins að formi til um íslenskt hluta-
olíu úr þeim. Þeir, sem koma suð- fjelag að ræða. Fjelag þetta telur
ur að Skerjafirði, geta sjeð þar eitt- sig hafa innborgad hlutafje, að upp-
hvert mesta mannvirki hjer á landi, hæð kr. 500.000.00. Samkvæmt
stóra bryggju, sem nær langt út í hlutafjelagalögunum verður meira en
Skerjafjörð og 4 stóra olíugeyma, helmingur af hlutafjenu að vera lagt
sem taka miklu meira en ársforða fram af íslenskum mönnum, svo
um við, að því er næst ve<ðu
komist um eða yfir 550 fiski
menn í sjóinn, eða til uppjafnað
ar um 12 af hverjum ÍOOO fiski
mönnum á ári. Manntjónið á ís
lenskum skipum var, 1901—10
að minstakosti tífalt meira, lilut
fallslega, en á fiskiskipum Norð
manna, þessi munur er gífurleg
ur. Hann verður naumast kallað
ur eðlilegur. Miklu frentur má
kalla þetta feikna manntjón
fiskiskipum okkar þyngstu birð
ina á samvisku þjóöarinnar.
Og þess vegna erum við hingað
komin í tlag, til að ræða um
stofnun slysavarnafjelags. Það er
satt, að fiskiflotinn hjer hefir
stórum vaxið síðan fyrsti áratug
ur aldarinnar leið, ogfiskimanna
fjöldinn er kanske orðinn alt að
því tvöíaldur nú á við það, sem
þá var, slysin því nú lilutfallslega
færri en áöur.
Engu að síður eru sjóslys hér
enn í dag gífurlega mörg á við
það, sem gerist meðal annara
sjósóknarþjóða.
Hjer er því stórt verkefni íyrir
höndum.
fyrirtækið geti talist innlent. Hvern-
ig er svo sieð fyrlr þessu? Jú,
sannig, að þessir stofnendur fje-
lagsins eru taldir að liafa lagt fram
hlutafje þannig : Björgúlfur Ólafsson
244 þús.kr., en hinir 4 stofnendurn-
ir sínar 2000 kr. hver. Þannig er
Dessu skilyrði laganna náð, þarsem
uppháeðin verður 252 þús. kr. eöa 2
dús. kr. yfir helming hlutafjárins.
Hitt er svo útlent fje. En nú hefir
Dað komið í ljós við rannsókn á
fjelagi þessu, að tilkynning fjelags-
ins um að þetta hlutafje sje inn-
borgað, er röng. Björgúlfur Ólafs-
son liefir játað, að hann liafi ekk-
ert innborgaö af sínu hlutafje, en
býst við að fá þessar 244 þús. kr
að láni hjá hinu erlenda fjelagi og
4ryggja greiðslu skuldarinnar með
þeirn hlutabrjefum, er liann fær frá
fjelaginu. I Ivort hinir fjórir hafa
greitt Sitt hlutafje til fjelagsins, hef-
ir ekki verið rannsakað. En líklegt
er að svo sje ekki. Er ekki ósenni-
legt, að þeir hafi fengið þarna það
sem kallað er „fríaxíur" fyrir lið-
sinni sitt við að koma fjelaginu á
fót.
Þannig er alt þetta stofnfje þess-
arar starfsstöðvar fjelagsins hjer á
landi í raun rjettri komið frá út-
lendingum, nema ef vera skyldi
þesser 8 þúsundir, sem þó er senni-
lega gíafafje. En hvort sem það er
eða ekki, þá er hjer um brot á
hlutafjelagalögunum að ræða og
gott dæmi um það, hvernig farið er
að því, að smeygja inn erlendu fjár-
magni, sem beint getur leitt til
þess, að setja sjálfstæði þess lands,
sem verður fyrir því, í voða. Þetta
fjelag er nú sest hjer á laggirnar,
fyrir aðstoð fyrverandi hæstv.
ráðh., Magnúsar Guðmundssonar.
Hann vann það fyrst til, að verða
banamaður steinolíuverslunar ríkis-
ins. Síðan svarar hann mjög fljótt
og liðlega brjefi erlends lirings, senr
vill ná hjer landfestu. Hann þarf
ekki meira en viku umhugsun og
þarf hvorki að ráðfæra sig við þing
nje þingnefndir, þó að hvorttveggja
væri við hendina þá daga, sem hann
veitir leyfið. Þegar þetta er athugað,
þá verður manni á að spyrja, hvort
í öðrunt sjávarlöndum hafa
menn fyrir löngu bundist frjálsum
samtökum lil að vinna að því,
að varna slysum á sjó og bjarga
mönnum úr sjávarháska.
Sú mannuðarstarfsemi hefirall-
staðar borið blessunarríkan á-
vöxt. Það er mælt að elsta þjóð-
ræknisfjejagið af því tagi, enska
björgunarfjelagið, — stofnað 1824
— hafi á 100 árum (til 1924)
bjargað um 60,000 manns úr
beinum líísháska á sjó; það fje
lag hefir ekki viljað þiggja ríkis
styrk, en þjóðin heíir fengið því
oífjár með frjálsum framlögum,
svo miljónum skiftir á ári hverju.
Við eigum þess að minnast
hjer, að ein af stærstu verstöðv-
um landsins hefir gengið á und-
an þjóðinni með góðu eftirdæmi.
Ég á við Vestmannaeyjar og
björgunarfjelagið þar. það er orð
ið þjóðkunnugt og hefir unnið
ómetanlegt gagn í því bygðar
lagi, bæði beinlínis og óbeinlínis.
En hjer eru verstöövar víðs-
vegar um allar strendur landsins.
Allstaöar er sjávarháski á ftrð-
um. Öll þjóðin á hlut að máli.
Öll þóðin verðurað hefjast handa
til að reisa rönd við þessu þunga
böli.
Hjer er að ræða um manntjón,
sem er svo gífurlegt, að það erá
sumum árum rjettá borð við það
mannfall, sem aðrar þjóðir bíða
í mannskæðum styrjöldum.
Hvað á að gera?
Ætlunarverki þess fjelags, sem
hjer á að stofna í dag, er lýst í
stuttum en ljósum dráttum í 2.
gr. frumvarpsins, sem liggur fyrir
fundinum.
Jeg býst við, að menn hafi
kynt sjer frumvarpið og greinar-
gerð okkar neíndarmanna fyrir
því.
Og jeg get hugsað mjer, að
ýmsir sjeu ekki að öllu leyti á-
nægðir með sum ákvæðin í frv.
En jeg vil biðja þá menn, að gá
að því, að þetta eru bráðabirgða-
lög, þeint má breyta síðar með
hægu móti, ef þörf þykir. Við
fimrn, sem í nefndinni sátum,
urðum allir ásáttir um að orða
lögin svona, þótt sumt í þeim
kunni að þykja dálítið nýstárlegt.
Og við erum allir sanimála um
að fara þess á leit við háttvirta
fundarmenn, að þeir samþykki
frumvarpið óbreytt.
Þar meö yrði þá fjelagið stofn-
að og ekki annað eftir en að
kjósa fyrstu stjórn þess.
Nauðsyn þjóðarinnar kallar.
Jeg veit að þið öll, sem orð
mín heyrið, eruð hingað komin
til að gegna þessari þjóðarnauð-
syn, veit að þið ætlið öll að ganga
í þetta nýja fjelag.
Þegar þeir eru allir komnir í
þetta fjelag, sem eiga um sárt
að binda — hafa mist cinhvern
ástvinn sinn í sjóinn, þá verður
það ’nargfalt fjölmennara en
nokkurt eitt fjelag hefir nokkru
sinni orðið hér á landi.
Sjóslysin eru sem stendur sár-
asta sorgarefni og eitt þyngsta
áhyggjuefni þjóðarinnar.
G. Björnson.