Jafnaðarmaðurinn - 27.06.1928, Blaðsíða 1

JAFNAÐARMAÐURINN
ÚTGEFANDI: VERKLÝÐSSAMBAND AUSTURLANDS
9. tölublað
Norðfiröi, 27. júní 1928
3. árgangur
i
Verkalaun og vaxtagreiðslur
sem til þeirra eru greiddir og gjalda
vexti af. Stundum eru þetta hanka-
vaxtabrjef, sem ávalt gefa líka rentu,
en stundum hlutabrjef, sem gefa
mismunandi háa rentu. Auk þessa
taka bankar og sparisjóðir við sam-
anspöruðu fje almennings og gjalda
vexti af innstæðum þess.
Þetta fje lána lánsstofnanirnar út
aftur til almennings með nokkuð
hærri vöxtum en þær taka það fyrir
til innláns.
Landsbankinn mun gjaldn 5 %
af bankavaxtabrjefum sínum og 41/2%
af sparisjóðsinnstæðum, en útláns-
vextir hans eru 1% og fram-
lengingarvextir.
Kaupi nú t. d. einhver peninga-
maður bankavaxtabrjef í Landsbank-
anum fyrir 100 þúsund krónur, greið-
ir b^hkinn honum í ársvexti 5000
krónur. Láni bankinn upphæð þessa
út á 6 mánaða víxli, fær hann í vexti
yrir 6 mánuðina fyrstu kr. 3500,00
og framlengi'síðan víxil-
inn í aðra 6 mán.á 7^/a^ — 3750,00
A11 skr.7250,00
Þessa upphæð, kr. 5000,00 til eig-
andans að peningunum ogkr. 2250,00
til bankans fyrir ómak hans og
áhættu við lánið, veröur að taka af
afrakstri þeirrar atvinnu, sem fjeð
var lagt í.
Það sem gerst hefir í þessu til-
felli er það, að maður, sem ein-
hvernveginn hefir komist yfir 100
þúsund krónur, getur, með aðstoð
bankans, fengið 5000 krónur af
tekjum annars manns eða annara
manna, og það án þess að eiga
nokkuð á hættu sjálfur. Bankinn
getur átt á hættu að fjeð tapist, en
innstæðueigandinn á ekkert á hættu,
meðan bankinn getur starfað.
Fáum mun finnast þetta nokkuð
athugavert og ástæðan fyrir því er
sú, að menn gera sjer þetta ekki
nægilega ljóst.
Agætt dæmi því til sönnunar, hve
stórkostleg fjefletting á sjer staö
gegnum lánsfyrirkomulag auðvalds-
skipulagsins er að finna í nýkomnu
dönsku blaði.
Nú ' stendur yfir í Danmörku
skaðabótamál, er 13 bændur í Kolind-
sund höfðuðu á Verklýðssambandið
danska. Krefjast þeir skaðabóta
fyrir tjón er verkfall hafi valdið
þeim. Við rjettarhöldin voru lagöir
fram efnahags og rekstursreikning-
ar bændanna, og fer hjer á eftir
reikningur eins bóndans, eftir eigin
uppgjöf hans.
I. Vextir og afborganir lána:
A eignum hvíla þessi lán:
1. Hjá fasteignalánafjelagi . . . kr. 40,000,00 árleg renta kr. 2000,00
2. Veðdeildarlán ......................_ 10,000,00 — — — 600,00
3. Bankalán.........................— 25,000,00 — — — 1500,00
4. Víxillán ...........................— 7,000,00 — — — 490,00
Arleg renta alls kr. 4590,00
Árleg afborgun lána — 2300,00
Alis greitt lánsstofnunum — 6890,00
4 II. Vinnulaun:
1. Árskaup eins vinnumanns eg vinnukonu samtals . , . kr. 1100,00
2. Fæði og húsnæði sömu................................— 800,00
Samtals kr. 1900,00
III. Skattar:
1. Eignaskattur ............................................kr. 500,00
2. Tekjuskattur ............................................— 4,00
Samtals kr. 504,00
Niöur með kaupgjaldið!
Það er liróp atvinnurekendanna,
þegar örðugleikarnir steðja að og
ekkert „ber sig“'. Það er aðalbjarg-
ráðið, sem bændurnir sjá til „við-
reisnar" landbúnaðinum, sem þeir
segja að „beri sig ekki“ lengur
vegna dýrleika vinnuaflsins, er þarf
til rányrkju búskaparins í sveitun-
um. Og það er líka — þó undar-
legt megi virðast — eitt af þeim úr-
ræðum, sem kaupmennirnir sjá til
þess að verslunin „beri sig“.
Lækkun kaupgjalds almennings,
og embættis- og sýslunarmanna alls-
konar, er þrautalendingin. Með því
að lækka þurftarlaunin á að skapa
jafnvægi á öllu atvinnulífinu. Sjaldan
heyrist talað um lækkun á nokkru
öðru sem bjargráð.
Hver er orsökin ? Er livergi liægt
að spara annarsstaðar en á verka-
launum ahnennings, sem allir, er
nokkuð hugsa um málið, hljóta að
viöurkenna að megi ekki vera lægri
en þau eru, til þess fólkið geti
dregið fram lífið svo líf geti kallast?
Jú, svara menn, það er líka hægt
að spara með því að Ijetta af skött-
um. Skattar til ríkis og sveitar eru
orðnir altof háir. Þar má líka spara.
Þessvegna koma kröfurnar um
lækkun skatta — sjerstaklega tekju
og eignaskatta, sem þyngst koma
niður á stórum atvinnufyrirtækjum,
— fram, nálega á hverjum þingmála-
fundi, sem haldinn er. Fleira en
þetta tvent sjá menn ekki, sem
sparað verði á að nokkrum mun.
Fæstir þeirra, sem krefjast kaup-
lækkunar hjá almenningi, munu
nokkurntíma liugsa út í hve örðugt
er að lifa með fjölskyldu af þeim
litlu launum, sem allur þorri manna
ber úr býtum frá ári til árs. Frá
1500—3000 krónur eru það víðast
hvar á landinu, sem verkamönnum
innhendist yfir árið, og af því á að
lifa meö konu og börn og kaupa
alt til fæðis, klæða og húsgæðis.
Engum þeim, sem kauplækkunar
krefst, mundi detta í hug, að hann
sjálfur gæti lifaö af slíkum launum.
Sama er að segja um skattalækk-
anirnar. Þráfaldlega hefir það kom-
ið fyrir, að leggja hefir oröið niður
ýmislegt það, sem hið opinbera —
ríkið eða sveitarfjelögin — hafa
haldið uppi. Sameining prestakalla
og læknishjeraða, niðurlagning skóla
og sjúkrahúsa o. s. frv. hefir verið
framkvæmt, strandferðir takmarkað-
ar og vegalagningar stöðvaðar, og
nálega undantekningarlaust hafa
menn verið óánægðir með þær ráð-
stafanir. Stöðugt er klifað á þing-
mannafjöldanum, en hvaða kjördæmi
mundi vilja sleppa síuum þingmönn-
um eða þingmanni?
Það er sagt um Árnesinga, að
reir samþykki ár eftir ár áskoranir
til þingsins um takmörkun útgjalda
sem framast má, en krefjast samt
stöðugt aukinna framlaga úr ríkis-
sjóði til áveitu, vega um Suðurland,
brúa á árnar, fjórðungsskóla o. s.
:rv. Og ef vel væri athugað, yrðu
neir býsna margir „Hrnesingarnir",
eða þeir, sem líkt fara að.
En eigi að halda uppi og auka
við verðmæti og menningarmögu-
leika jjjóðarheildarinnar, verða skatt-
ar að fást í þá sjóði, sem ætlað er
að halda þessu uppi.
Þessi tvö atriöi: kaupgjald hinnar
starfandi alþýðu og skattarnir til
ríkis og sveitarfjelaga, eru það, sem
mönnum finst tiltækilegast að Iækka,
til þess að rjetta hallann, þegár
ekkert „ber sig“, eins og oftast er
látið í veðri vaka.
Flestir munu þannig gerðir, að
þeir liugsa aðeins um þá hluti, sem
næstir þeim eru, en dettur ekki í
hug að reyna að grafa dýpra eftir
orsökum meinsemdanna. Svo erum
þetta atriði. Atvinnurekendum þykir
ljettast fyrir að ráðast á samtaka-
lausa og fátæka alþýðu, til þess að
rjetta reksturshalla fyrirtækjanna.
Þar er garðurinn lægstur og því er
þar borið niður fyrst. Þá fyrst, er
alþýða hefir lært aö hlaöa upp í
það skarð með samtökurn sínum,
svo í það verði ekki eins auðhlaup-
iö, eru menn neyddir til að reyna
annarsstaðar.
Er þá venjulega næst ráðist á
skattana, en þar er alt miklu erfið-
ara viðfangs, því lækkun skatta til
hins opinbera hefir í för meö sjer
sýnilega afturför í framkvæmda- og
menningarlífi heildarinnar, og því
verður þeim sjaldnast fram komið
til nokkurra muna.
Sá galli auðvaldsskipulagsins, sein
að lokum verður því að falli, eru
vextirnir, sem eru greiddir fyrir lán
þau, sem tekin eru til framkvæmda
á öllum sviðum.
Til vaxtagreiðslu munu nú hjer á
landi ganga álíka upphæðir og öll
vinnulaun til samans, sein greidd
eru í landinu.
Á þessum liö mætti spara og það
til mikilla muna, en það verður ekki
gert meðan auðvaldsskipulag helst
og íhaldsflokkar ráða ríkjum.
Með ofurfáum dæmum geta menn
gert sjer Ijóst, hvernig alheims-
auðvaldið sýgur til sín meginhlut-
ann af afrakstri vinnunnar, gegnnm
okurvexti sína.
Bankarnir taka til ávöxtunar fje
þeirra manna, sem af einhverjum á-
stæðum ekki þurfa eða vilja nota
það til atvinnureksturs. Þeir gefa út
tryggingarbrjef fyrir peningum þeim,
Tekjur af búinu kr. 10.000;00 —
tíu þúsund krónur. — Af 10 þúsund
króna tekjum sínum greiðir bóndinn
1. Til lánsstofnana . . . kr. 6500,00
2. — verkafólks .... — 1900,00
3. — ríkissjóðs .... — 504,00
Samtals kr. 9294,00
Eftir verða til heimilishalds kr.706,00
Þessi vesalings bóndi höfðar mál
á verkafólkiö sitt fyrir tjónið, sem
samtök þess liafa valdið honum. En
þó fólkið hefði unnið fyrir ekkert
nema fæði og húsnæði, hefði af-
koma bóndaveslingsins orðið lítiö
skárri.
Hjerlendis skilja menn ennþá ekki
nægilega vel verkanir þessarar sog-
dælu auömagnsins, er gegnum láns-
stofnanirnar sýgur til sín .mestan
hluta hins hreina arðs, er af vinn-
unni verður. Atvinnurekendurnir,
sein lánsstöfnanirnar nota sem milli-
liði milli sín og hins vinnandi mann-
fjölda, eru algerlega blindir fyrir
þessari hlið málsias. Þeir skoða
það sem eina af náðargjöfum guðs
sjer til handa, að þeir skuli geta
fengið fje að láni til framkvæmda
sinna, en þeir hugsa sjaldnast út í
hve dýru verði þær náðargjafir eru
keyptar. Og í auðvaldsskipulagi eru
þetta sannkailaðar náðargjafir.
Auönum fylgja sjerrjettindi, hvort
sem hann er að ,Jáni fenginn eða
sjereign þess manns, er hefir hann
í höndum, og því eðlilegt, að þeir
menn, sem þessara sjerrjettinda
njóta, vilji ekki missa þau. Það er
alkunna, að fátækir menn geta ekki
selt smávíxla, sæmilega trygða, í
sömu lánsstofnun sem kaupir stóra
víxla nálega ótrygða af öðrum
mönnum. Höfundur þessara lípa
reyndi eitt sinn að selja 3 þúsund
króna víxil fyrir sveitarfjelag, sem
er vel statt íjárhagslega. Víxlinum
var neitað og peningaleysi við bor-
ið. En urn sama leytí keypti láns-
stofnun þessi umtalslaust 50 þús.
króna víxil af kaupmanni einum. Af
þessu litla dæmi eru augljós sjer-
I fjarveru mimii annast herra
póstmeistari Sigurður Baldvinsson
Seyðisfirði, ritstjórn blaðsins, og
eru rnenn beönir að snúa sjer til
hans tneð alt er að ritstjórn þess
lýtur.
Jónas Guðmundsson.
rjettindin, sem þeir njóta, er tök
\
hafa á lánsstofnunum.
Að þetta er svo, er auövitað láns-
stofnunum þeim að kenna, er hlut
eiga að máli. En við vextina ráða
lánsstofnanirnar ekki. Ómakslaun
þeirra, sem oftast eru 2—3%, geta
varla minni verið. Það eru eigendur
auðmagðsins, sem í bankann er
lagt, sem þessu ráða. Og yfir þá
ná engin lög, eins og málum heims-
ins er nú komið. Það er kunnara
en frá jiurfi að segja, hvernig noisk-
ir auðmenn fóru að, er verkamanna-
stjórnin tók við völdum þar í vét-
ur. Þeir hófu brottflutning inneigna
sinna í norskum bönkum og knúðu
þannig sameinað íhald norska þings-
ins til þess að steypa hinni nýju
stjórn, sem hafði lýst því yfir, að
bankarnir mundu fá engu ráöið um
stefnu hennar í fjármálum ríkisins.
Samkvæmt fjárlögum íslendinga fyr-
ir árið 1928 eru vextir af skuldurn
ríkisins — innlendum og erlendum
— ca. 600 þúsund krónur, eða árs-
laun 200 manna. M. ö. o. fyrir að
hafa fje að láni frá innlendum og
erlendum auðmönnum, verður að
greiða þeim fjárhæð senr nægja
mundi 200 fjölskyldum til sæmilegs
viðurværis og afkomu í heilt ár.
Lánardrottnarnir eiga ekkert á hættu.
ííkiö alt stendur bak við lánin og
Dau afborgast smátt og smátt með
vel viðráðanlegum upphæðum á
hverju ári.
Fyrirtæki er stofnað með 200
þúsund króna hlutafje, Hlutafjeiö er
talið sem skuld og greiddir af því 1%
ve.vtir. Nemur sú upphæð kr. 14000,00
á ári. Verkalaun þessa fyrirtækis
yfir allann starfrækslutímann eru
Iíka 14 þúsund krónur. M. ö. o.:
í vexti til eigendanna er greidd
sama upphæö og nemur öllum vinnu-
launum fyrirtækisins. Gróðinn, ef
einhver er, verður svo 1 greiddur í
hlutfalli við eign í fyrirtækinú, upp-
bót til stjórnenda og framkvæmdar-
stjóra 0. s. ftv. Auk þess er vitan-
lega viðhalds- og fyrningarkostnað-
ur reiknaöur svo sem vera ber.
Þegar menn nú athuga lánsfyrir-
komulag auðvaldsskipulagsins í þessu
Ijósi, verður augljóst, að þeir, sem
auðinn eiga og koma honum fyrir í
skuldabrjefum lánsstofnananna, þeir
draga til sín mestan hluta hins eig-
inlega afrakstrar vinnunnar gegnum
vextina, sem þeim eru greiddir frá
bönkunum. Það er satt, að dálítið
brot þess fjármagns, sem í láns-