Jafnaðarmaðurinn - 20.08.1928, Blaðsíða 2
JAFNAÐARMAÐurinn
PCe)Q3CB(5SCe)SgK5SCB)C
JAFNAÐARMAÐURINN
kemur út tvisvar á mánuði og
kostar fjórar krónur á ári. —
Utgefandi
Verklýðssamband Austurlands.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður
Jónas Guðmundsson.
Prentsm. Sig. Þ.Guðmundssonar
Seyðisfiröi.
Jafnaðarmaðurinn
er stærsta blaðið á Austurlandi
og aliir lesa hann. Þess vegna
er best að auglýsa í honum.—
Jafnaðarmaðurinn
er blað allrar alþýðu.
Utanáskrift blaðsins er:
„Jafnaðarmaðurinn"
Norðfirði.
'®3Cc)<2Xe)G)®<2CCe)<2a2c)C
þær ekki heldur að gjöf. — En jeg
bað hann um annað. Jeg bað hann
að vera hreppnum hjálplegan um
útvegun láns til rafstöðvar eða skóla
byggingar, ef í annaðhvort yrði
ráðist í ár. Og hann bauð mjer aö
reyna að verða við þeirri bón. Nú
hefir hann uppfylt það loforð og
úfvegað þá upphæð, sem hann var
beðinn um. Þaðan eru þá pening
arnir, Jón Sveinsson, svo nú er því
máli fullsvarað. En jeg get líka tek-
ið það fram, að jeg hefi beðið einn
auðugasta mann þessa bæjar um
lán handa hreppnum í sama skyni
— en hann neitadi. En sá hinn
sami er líka samherji J. Sv. og eins
og hann andvígur öllu því, sem
miðar til framfara fyrir' þetta bæj-
arfjelag.
Skárri hluti /haldsins hefir altaf
verið með rafstöðvarbyggingunni og
ýmsir í þeim hóp mikið fyrir máiið
unnið, svo sem Páll Þormar og
Björn Björnsson. Andstaðan gegn
byggingunni hefir þess vegna verið
máttlausari en í hinum málunum,
og nú er hún að mestu hjöðnuð.
Þó mun hafa tekist að espa svo
upp einhverjar fáfróðar sálir, að
þær munu heldur kjósa að hýrast í
myrkrirau, þegar lokað verður fyrir
straum Sigfúsar, en að taka Ijós frá
hinni nýju stöð. Það verður eini
sýnilegi árangurinn af úlfúð þeirri,
sem reynt hefir verið aövekjagegn
byggingu rafstöðvarinnar.
4. Samkomuhúsið.
Samkomuhússmáliö er einasta
stórmáliö, [sem fhaldið hefir ekki
klofnað á. Þar var það alt jafn sam-
huga, enda tókst því að hindra fram-
gang þess.
Bygging samkomuhúss fyrir bæ-
inn hefir lengi verið á dagskrá hjer.
Fyrir mörgum árum var byrjað að
safna til slíkrar byggingar, og hefir
nú á ca. 15 árum saínast talsvert
fje. Þetta fje er eign þriggja fjelaga.
Ekki er bægt að segja, að enn sje
til fulls fengið samkomulag um,
hvernig húsinu skuli komið upp.
Vilja sumir stofna hlutafjelag' og
reyna aö koma því upp á þann hátt,
en aðrir vilja gefa bænum fjeð, eða
gefa honum bygginguna uppkomna.
Þegar bæjarrjettindin voru sam-
þykt í vetur, var það ósk margra,
að samkomuhúsinu yrði komiðupp,
a. m. k. að einhverju leyti, og gef-
ið bænum /. jan. 1929 — til minn-
ingar um þann merkisdag í sögu
Noröfjarðar. — Alment munu menn
hafa verið þessu fylgjandi. En þaö
kom þegar í Ijós, aö ekki var nóg
fje fyrir hendi, til að fullgera hina
fyrirhuguðu byggingu. Þá skiftust
skoðanirnar. Vildi annar flokkurinn
láta byggja húsið og koma því
undir þak, en hinn vildi láta staðar
numið og „safna“ áfram til bygg-
ingarinnar. Nefnd var kosin til að
hafa framkvæmdir í málinu og í
henni voru eingöngu íhaldsmenn.
Svo virðist, sem þeir hafi strax
orðið sammála um það, að gera
ekkert í málinu. Það var dregiö og
diegið, og þó tilboð lægi fyrir um
byggingu á húsinu, og fje væri
trygt til að koma því undir þak, var
ekkert aðhafst. Og loks var það
svo felt.' Áttu öll fjeiögin — eða a
m. k. allar fjelagsstjórnirnar — sök
á að svo fór. — Þeim fór líkt og
maurapúkunum fornu, aö þegar þær
áttu að láta fjeð af hendi til bygg-
ingarinnar, tímdu þær ekki að sjá
af því.
Þetta er eina málið, sem íhaldinu
hefir verið falin forustan í undan-
farin ár, og þar varð viðskilnaður-
inn svona.
Hefðu fjelagsstjórnirnar þorað að
leggja út í bygginguna, mundi nú
stórt og veglegt hús — regluleg
bæjarprýði — vera að rísa frá grunni
hjer í miðbænum. — Heigulsháttur
stjórnanna varð málinu að bana, og
slíka minkun gerðu þær sjer loks í
jessu máli, að þær neituöu að
greiða þóknun fyrir teikningar og
áætlanir, er þær höfðu sjálfar beð-
um að gerðar yrðu, og munu
ekki nokkrar aðrar fjelagsstjórnir
hafa sýnt slíkan nánasarhátt og
gert fjelögum þeim, er þær eru fyr-
ir, jafn mikla minkun.
Samkomuhússmálið er nú sofnað
yrir fult og alt. Enginn mun fást
til að sinna því eftir þessar aögeröir.
Samkomuhússmálið verðar augsýni-
lega aðeins leyst á einn veg hjer,
og það er með því að bærinn byggi
samkomuhús og lofi fjelögunum að
eiga sitt fje, sjer til gamans,
Kvikmyndahús byggir bærinn vafa-
laust innan skamms og tekur þá í
sínar hendur einkarekstur á kvik-
myndasýningum. Verður samkomu-
hússmálið þá að nokkru leyst, án
tilstyrks fjelaganna. Hreppurinn hjet
fjelögunum stuðningi í vor, er þau
)óttust vera að koma byggingunni
framfærí, en sá styrkur var ekki
jeginn.
Saga þessa máls er í raun rjettri
sorgarsaga. Um þetta áttu engar
deilur aö geta orðið, en afturhalds-
klær lhaldsins hafa læst sig svo
fast utan um sjóði fjelaganna, aö
úr þeim mun aldrei einn eyrir renna
til að auka gleði bæjarbúa.
Og það er illa fariö.
Þá hef jeg stuttlega drepið á þau
fjögur mál, er á dagskrá hafa verið
undanfarið. Jeg hef gert þetta til
)ess að sýna svart á hvítu hverjir
það eru, sem standa á vegi allrar
framfara- og menningarviðleitni hjer
í bænum. Og jeg vona aö mjer hafi
tekist það svo vel, að ekki veiði
um það deilt framar.
Enginn mun þora að neita, að
öll þessi mál eru framfaraspor, ým-
ist í hagsmuna átt eða menningar.
En gegn þeirn. ölium hefir Ihaldið
barist. Gegn sumum algerlega óskift
og gegn öðrum einhver hluti þess
En svo blint er þetta vesæla Ihald
að það virðist ekki sjá, aö það sje
að spyrna á móti framfaramálum
síns eigin bæjar. Hingað til hefir
verið gengið þegjandi fram hjá
þessari andstöðu. Þetta er í fyrsta
sinn, sem hún er tekin opinberlega
til athugunar. Má því ganga út frá
því sem gefnu, að Ihaldsklíku þeirri
sem best gengur fram í því aö róg
bera mig og aðra, sem að þessum
málum hafa unnið, þyki hún hjer að
ófyrirsynju dregin fyrir dóm almenn
ings. Hjer gefst henni þá tækifæri
til andsvaía, ef hún þorir útúrhol-
unni, sem hún hefir ekki hætt sjer
út úr undanfarin ár.
Afstaöa Ihaldsins til þessara mála
sýnir líka annað greinilega. Hún
sýnir ljóslega átök hins gamla og
nýja tíma. Hjer eru nýjar skoöanir
að höggva skörð í múra forns í-
halds og ómenningar. Og hvenær
byrjaði þetta? Það byrjaði fyrir al-
vöru þegar verkamenn og sjómenn
sameinuðust um aö koma fulltrúa
sínum í hreppsnefnd.
Alt til þess tíma hafði verið sofið
svefni íhaldsins, ekkert aðhafst og
engu fram komið. Framsóknarmenn-
irnir fylgdu íhaldinu í kyrstöðunni,
því þeirra stjórnmálaskoðun lá svo
nærri skoðun (haldsins í öllum að-
alatriðum, að lítið bar á milli, og
þeir treystust ekki að leggja út í
nein stórræði í fullkominni and-
stööu við Ihaldið. Þeir þurftu að fá
nýtt blóð frá jafnaðarstefnunni, til
þess að herða sig gegn lhaldinu.
Norðfjörður ber þess best merki
allra bæja, að hjer hefir íhald ráð-
ið frá ómunatíð. Og íhaldsmerkin
eru augljós alstaðar. Ekkert er til,
sem er almenningseign. Enginn hefir
hingað til beitt sjer fyrir því, að
bæjarfjelagiö eignaðist neitt, að það
yrði öflugt og gæti veitt borgurun-
uni stoð og styrk, þegar í harð-
bakka slæi fyrir þeim. Hver hefir
potaö sjer og þessvegna hefir alls-
konar syndrung og kritur átt ákaf-
lega hægt með að festa rætur. Þeir
menn, sem auðugastir hafa verið,
hafa alt átt og öllu ráðið fram á
síðustu ár. Þeim hefir aldrei dottið
í hug að líta á hagsmuni bæjarfje-
lagsins og reyna að hlynna að þeim.
Þessir menn hafa markað lífsstefnu
fólksins hjer í bænum umliðin ár.
1 borgaralegu þjóðskipulagi geta
auðmenn verið öðrum íbúum til
ómetanlegs gagns semfyrirmyndir,
ef þeir eru búnir þeim mannkost-
um og fegurðartilfinningu, sem nauð-
synleg er. En það er síður en svo,
að svo hafi veríð hjer. —■ Hvergi á
slandi mun meiri sóðaskapur eiga
sjer staö en í umhverfi ríkustu
mannanna hjer á Norðfirði. Það er
eins og þeir hafi tekið sjer fyrir
hendur aö safna að sjer skrani og
skítahaugum, tylla þessu sem best
út um alt og gæta þess vel, að
það sje sem mest til óprýði og
ama. Bærinn er því oft og tíðum
eins og stór ruslakista. Og þessu
ráða aöalatvinnurekendur bæjarins
algerlega. Þeir hafa efnin á aö
ganga snyrtilega um og innlloka
skran sitt í portum eða húsum, en
þeir gera það ekki. Þeir ganga á
undan í ósómanum.
Fyrir fám dögum kom hingað
Englendingur einn. Honum varö
Kjör verkamanna
í Svíþjóð.
Heimsókn í sænska trjáviöarverksmiöj’u.
Hálft fimta þúsund verkamanna
hefir atvinnu hjá fjelagi því, er á
verksmiðjurnar. 3000 vinna að skóg'
arhöggi og að hví aö fleyta trján
um til sjávar. Um 1500 vinna við
verksmiðjurnar.
Mjer er forvitni á aö vita um
kjör þessara manna og spyr fram
kvæmdarstjórann.
Kaupið er venjulega nálægt 3000
kr. (= 3600 ísl. kr.) á ári, og er
nálega alt unnið í ákvæðisvinnu.
Með því móti er miklu meira af
kastað. Vinnutíminn er 8 stundir á
dag, eins og sænsk lög mæla fyrir.
Jeg hafði tekið eftir tvílyftum,
tíðrætt um Norðfjörð. „Jeg hefi
hvergi komið, þar sem jafn mikiö
er af allskonar drasli og skrani og
jafn sóðaleg umgengni eins og hjer“,
sagði hann. „Mjer finst Norðfjörð-
ur sjálfur fallegur, en húsin og
bryggjurnar og byggingarnar yfir-
leitt er alt Ijótt og óreglulegt og
hlýtur að fæla mann frá sjer“. Slík-
ur er dómur útlendingsins, og hann
er, því miður, alt of sannur.
Hvað hefir verið gert til aö prýða
)ennan bæ undanfarin ár? Hvað
lafa atvinnurekendur og aðrir bæj-
arbúar gert af eigin hvöt til að fegra
umhverfi það, sem þeim er ætlaö
að lifa í alt sitt líf? Því er fljót-
svarað. Þeir hafa ekkert gert til
)ess, og hafi hreppsnefnd dottið
eitthvað slíkt í hug, t. d. að byrgja
einhverja sóöalegustu lækina eða
færa burt frá götunni rottukofa og
sjóskúra, sem til óprýði eru, hefir
afturhald og íhald risið öndvert
gegn því. Það, sem gert hefir veriö
hingaö til, er aö óprýöa bæinn, en
ekki að prýða hann. Er nú ekki
kominn tími til að breyta um stefnu
því efni ?
Jeg hef nefnt þetta lijer til þess
einnig að sýna, að það er ekki ein-
ungis hið almenna — opinberar
framkvæmdir til almenningsheilla —•
sem lhaldið hjer er á móti. Það er
líka beinlínis á móti því, að í dag-
egri umgengni sje viðhaft svo mik-
ið hreinlæti og aðgætni, að fegurð-
ar og sómatilfinning manna, fyrir
sínum eigin bæ, geti varðveist sæmi-
lega hrein.
Norðfjörður verður eins og allir
aðrir staðir, dæmdur eftir útliti hans
fyrst og fremst. Það er því skylda
— heilög skylda — allra hans íbúa,
ekki síst þeirra, sem efni og að-
stæður hafa, að vinna aö því, aö
bærinn verði hreinn og þokkalegur,
skipulega bygður og svo fallegur,
sem unt er aö gera hann.
Framanskráður kafli úr menning-
arsögu bæjarins sýnir hverjir þar
eru mestir Þrándar í Götu. Verk
þeirra hafa talað, svo ekki þarf
framar vitnanna við.
Jónas Guðmundsson.
rauðum timburhúsum, all-stórum,
sem bygö voru nókkur saman í fer-
hyrningum. skamt frá sögunarverk-
smiðjunni, — og spyr, hvort það
sjeu verkamannabústaðirnir.
Já, það eru verkamannabústaö-
irnir, sem fjelagið sjálft á, og bygði
fyrsl, er það fjekk sjer bækistöö á
þessum staö. Hver fjölskylda hefir
eitt stórt herbergi, annað minna og
eldhús. Nýlega hefir fjelagið bygt
100 íbúðarhús, hvert fyrir 1 fjöl-
skyldu. Einnig geta verkamenn bú-
ið í sínum eigin húsum, ef þeir
kjósa það heldur. Það er og algengt,
að þeir geri það. Þá lánar verk-
smiðjufjelagið þeim peninga til aö
kaupa grunn og koma húsinu undir
þak. En þá er hægt að fá lán að
opinberri tilhlutan, með mjög góð-
um kjörum. — Við fáum enga
ve.vti af þessu fje, segir Ekman, en
það borgar sig samt, að lána þeim
það. Þeir eru svo miklu ánægðari
með lífið og þar með duglegri. Og
enn höfum við ekki mist einn eyri,
sem við höfum lánað verkamönn-
um í þessu skyni. Húsin, sem verka-
menn hyggja sjer sjálfir, verða
sjaldnast eins falleg og þægileg eins
og hin, en það er eins og þeim
)yki vænna um þau og betra að
búa í þeim, þegar þeir hafa sjálfir
komið þeim upp.
Bókasafn hefir verksmiðjan handa
Starfsmönnum sínum, og eru 3—400
bækur lánaðar út um hverja helgi.
Einnig hefir verksmiöjan verslun
með nauðsynjavörur handa verka-
mönnum. Þeim, sem það vilja, er
frjálst að versla annarsstaðar. En
)að gerir næstum enginn, því að
)arna fá þeir vörurnar með sama
veröi, og um hver jól er ágóðan-
um af rekstrinum skift upp á milli
)eirra, eftir því, hve niikið hver hefir
verslað. Síðasta ár nam hann 8°/0,
svo að sá, sem t. d. haföi verslað
fyrir 1500 kr., fjekk 120 kr. til jól-
anna. '
Hvernig er rneð gamla starfsmenn,
sem hættir eru að vinna? Fá þeir
nokkur eftirlaun ?
Eftirlaunasjóöurinn er alveg sjer-
stakt fyrirtæki, óháð verksmiðjunni,
og er eign verkamanna sjálfra. Mcð
vissum lágum greiðslum, árlega eða
mánaðarlega, geta menn trykt sjer
ellistyrk, eöa ekkjunni eftirlaun, ef
æirra missir sjálfra við. Þessi sjóö-
ur er nú orðinn nokkrar miljónir.
Verkamenn hætta venjulega aðvinna
og setjast í helgan stein 60—65 ára
gamlir. Fjelagið á tvær byggingar,
)ar sem þessir gömlu starfsmenn
geta fengið að búa. Ekkjur þeirra
fá að búa þar áfram, þótt menn-
irnir deyi.
Yfir borðum um kvöldið fjekk
Ekman vitanlega hlýjar þakkir fyrir
móttökurnar, fyrir að liafa sýnt
okkur og skýrt fyrir okkur sænsk-
an iðnað. — I svari sínu sagði hann
m. a.: „Það eru ekki peningarnir,
sem eru æösta markmið þessa at-
vinnureksturs, heldur hitt, hvaö