Jafnaðarmaðurinn - 20.08.1928, Blaðsíða 4

Verkamannabustaðir.
Hver á aö byggja yfir þá húsnæðislausu?
Verkamannahverfin nýju í Stokkhólmi.
Húsnæðisvandræðin vaxa stöð-
ugt í flestum bæjum á Norður
löndum, og húsaleigan verður, af
þeim ástæðum, svo stórkostlegur
útgjaldaliður, að flestum verka
mönnum og öðrum lágt launuð-
um mönnum verður um megn
að leigja íbúð, sem er svo björt
og rúmgóð, að heilsu fólksins
sje þar ekki hætta búin.
Lausn þessa máls hefir enn
hvergi fengist til fullnustu, en
margt hefir verið reynt, og því
er tafsverð reynsla fengin um,
hvernig best verði úr þessu bætt.
Gætum vjer íslendingar mikið
lært af reynslu nágrannaþjóða
vorra, Dana og Svía, í þessu
efni, og ef til vill losnað á þann
hátt við óþörf millispor.
Hver á að byggja yfir þá
húsnæðislausu?
Þetta er sú spurning, sem erf-
iðlega hefir gengið að verða
sammála um, hversu svara beri.
íslenskir íhaldsmenn mundu vit-
anlega svara henni á sína elsku-
legu íhaldsvísu og segja, að þeir
húsnæðislausu eigi að byggja yfir
sig sjálfir. En með því laginu er
hætt við að seint fengist lausn
þessa mikla vandamáls.
Menn skiftast aðallega í þrjá
flokka um afstöðuna til þess,
hver eða hverjir eigi að byggja:
Einn flokkurinn — sjerstaklega
íhaldsmenn — telja, að bygging-
ar íbúðarhúsa eigi, eins og alt
annað, sem líkur eru til að hægt
sje að græða á, að vera í hönd-
um einstaklinga eða hlutafjelaga.
Einstaklingsframtakið eigi þar að
fá að njóta sín eins og annars-
staðar. Þannig hefir þetta nú
hingað til verið, en samt magn-
'aSÍ a-Jtaf húsnæðisvandræðin. Og
þetta ek ofur skiljanlegt. Húsa-
eigendurriir hafa fjelög með sjer.
Þeir sjá um að ekki sje bygt of
mikið — \ekki einu sinni nógu
mikið — jpví ef svo væri, lækk-
aði húsaljéigan og þá yrði þeirra
gróði miirtni. Á þennan hátt verð-
ur þess vægna aldrei bætt úr hús-
næðisvan/dræðunum. Auk þessa
hefir byggingafyrirkomulag þetta
— inn;rjetting húsanna o. fl. þ. h.,
ýmsa/ þá ókosti, sem hjer yrði
of, ’iángt að telja, er gera þessi
Íbúðarhús óþægilegri og óskemti-
legri en æskilegt væri.
Annar flokkurinn — sjerstak-
. lega samvinnumenn — telja að
best verði fram úr þessu vanda-
máli ráðið með samvinnufyrir-
komulagi. Samvinnu-byggingarfje-
lög eru stofnuð, menn greiða
þangað litla upphæð, til að byrja
með og lága leigu, en sje staðið
í skilum hinn ákveðna tíma, er
íbúðin eign leigjandans. Hefir
ans voru heimsfrægar. — Svo
ægar, að nú, þegar hann senni-
ga er dauður, trúir enginn öðru
i að „dauðinn" sje líka ein af
inum alkunnu brellum braskar-
fyrirkomulag þetta rutí sjer mjög
til rúms víða um lönd og í Dan-
mörku er það aðalbyggingaregl-
an orðin. Helir þetta sýnilega
marga kosti. En svo að segja
allar þessar samvinnubyggingar
eru gríðarstór húsabákn, sem að
vísu hafa ýms sameiginleg þæg-
indi fyrir allar íbúðirnar — og
spara við það talsvert — en í
búðirnar verða altaf líkar og
leiguíbúðir braskaranna, ogfyrir-
munað er íbúandanutn að nota
frístundir sínar til að snyrta um-
hverfið eða auka verðgildi eign-
ar sinnar á annan hátt.
Byggingarfjelög þessi hafa bætt
stórkostlega úr húsnæðiseklunni
í Khöfn á síðustu árum, enda
hefir húsaleiga stórum lækkaö.
þriðji flokkurinn — aðallega
jafnaðarmenn — telja að best og
fullkomnast verði úr húsnæðis-
vandræðunum bætt meö því, að
bæirnir hafi byggingamálin með
höndum og hjálpi mönnum til
að byggja. Má koma þessu fyrir
á ýmsan veg. þeir telja, að með
því verði það best trygt, að íbúð-
irnar sjeu hollar og góðar og
fyrir þeim þægindum sjeð, sem
nauðsynlegt er að fylgi hverju
íbúðarhúsi. Er svo fjarri því, að
slíkt dragi úr framtakssemi ein-
staklinganna til að koma sjer
upp húsum, að reynslan sýnir
hið gagnstæða. Sumsstaðar, þar
sem bæirnir leggja fje til bygg-
inganna, er fyrirkomulagið líkt
og hjá samvinnubyggingarfjelög-
unum. Húsin stór og margar í-
búðir í hverju. Leigan tiltölulega
lág, og eignarrjettur eftir ákveð-
ið tímabil, en sölurjettur aðeins
aftur til bæjarins og það við verði,
sem ekki er hærra en byggingin
upphaflega kostaöi. Annars stað-
ar aftur á móti eru menn horfnir
frá slíkum stórbyggingum, — því
ókostir þeirra eru margir — og
byggja í þess stað smáhýsi, að
eins fyrir eina fjölskyldu — og
láta hverju húsi fylgja hæfilegan
blett til ræktunar. Virðist svo,
þar sem nokkur reynsla er feng-
in, sem þetta fyrirkomulag sje að
flestu leyti heppilegast. í Stokk-
hólmi er allmikil reynsla fengin
um slík verkamannahverfi, og
skal jeg skýra lítillega frá fyrir
komulagi þeirra.
Verkatnannahverfin f
Stokkhólmi.
Um aldamótin síðustu mátelja
að sú stefna hefjist í bygginga-
málum í Stokkhólmi, að hafa
verkamannabústaðina líMl einnar
fjölskyldu hús og láta dálitla land-
spildu fylgja hverju húsi. Byrjaði
þá bærinn að kaupa landið um-
hverfis og veita þeim, er vildu
og gátu bygt þar leyfi til slíkra
bygginga á leigulóðum. Eignað-
ist bærinn skjótt stór landflæmi,
er keypt voru eingöngu í þessu
augnamiði. En framan af miðaöi
byggingum þessara hverfa lítið
áfram, því að tiltölulega fáir höfðu
getu á að byggja alveg hjálpar-
laust, og á meðan sporvagnarnir
ekki gengu reglulegar ferðir til
JAFNAÐARMADUKINN
OSRAM-lampinn,
sem af öllum, er reynt hafa, er viðurkendur bestur,
fæst hjá
Guðm. Benediktssyni,
Seyðisfirði,
sem einnig selur allskonar rafmagns-hitunartæki.
Bpstar innlagningar —
fljótast og ódýrast af
hendi leystar.
Lampar og ljósakrónur
ódýrastar. — Straujárn,
ofnarog allskonar suðu-
tæki með ábyrgð. Vasa-
luktir, batteri. Ljósaper-
ur frá 10—50 kerta á
kr. 1,00.
Eitthvað fæst við allra
hæfi.
Jónas Magnússon
Aut. Elektr. Installatör
Seyðisfirði.

iATHUGIÐIi
Skonrok ogKringlur á kr. 1,00 kg. og
Tvíbökur á kr. 1,90 kg. í heildsölu.
Kaupmenn og ðtgerðarmennl Pantið með
fyrirvara. Sent gegn pðstkrðfu ðt um land.
Sigmar Friðriksson
bakari, Seyðisfirði.
þessara útjaðra bæjarins var nær-
felt ókleift fyrir verkamenn, er
vinnu stunduðu í bænum, að
eiga þar heima.
Heimsstyrjöldin stöðvaði að
mestu alla verulega viðleitni í
þessa átt, en eftir að jafnaðar-
menn komust í meirihluta í bæj-
arstjórninni íStokkhólmi—1917
— var fyrir alvöru tekið að hugsa
um lausn málsins. Ákvað þá
bæjarstjórnin legu hinna nýju
hverfa og Ijet gera skipulagsupp-
drætti af þeim, þar sem ákveðin
var lega allra gatna, opinna svæða
og opinberra bygginga. Er það
sjerstaklega einn meður, dr. C.
Lindhagen, dómari í Stokkhólmi,
sem framar öllum öðrum hefir
beitt sjer fyrir framgangi þessa
máls. Hefir á síðustu árum ver-
ið bygður fjöldi verkamanuabú-
staða, og er fyrirkomulagið í að-
alatriðum þetta:
Þegar skipulagsuppdráttur hef-
ir verið gerður af einhverju hverf-
inu, byrjar bærinn á því að leggja
akvegi þangað út og aðalgötur
hins nýja hverfis. Jafnframt er
sporbraut lögð og sporvagnar
byrja að ganga þangað reglu-
bundnar ferðir, og vatns- og
skolpleiðslur lagðar í göturnar
um leið og dær eru gerðar. Svæð-
inu meðfram götunum er skift
niður í hæfilega stórar bygging-
arlóðir, og fylgir hverri lóð á-
kveðið svæði, sem ætlað er til
ræktunar. Bærinn selur ekki lóðir
þessar, en leigir þær út med
gódum kjörum. Leigutíminn er
60 ár, en þó getur eigandiun
fengið framlengdan leigasamning-
inn að þeim tíma loknum, þurfi
bærinn ekki að nota lóðina til
annars. Þurfi hann þess, verður
bærinn að greiða fullkomnar
skaðabætur.
Til þess að stuðla að aukinni
byggingu, hefir bærinn komið
upp sjóði, sem lánar fje til þess-
ara bygginga. Leggur bærinn
sjóðnum fje og ábyrgist lán þau,
sem tekin eru handa honum.
Getur hver sá, er lóð hefir feng-
ið hjá bænum, fengið lánaða ca.
°/io hluta byggingarkostnaðarins
án annarar tryggingar en hússins
sjálfs, en ca. Vio verður hann
annaöhvort að leggjn fram í pen-
ingum eða vinnu við að koma
húsinu upp. Ekki mega árstekjur
þeirra manna, er hlunninda þess-
ara njóta, fara yfir ákveðið há-
mark (3—5 þús. kr.) nje heldur
liggja undir ákveðnu lágmarki.
Bærinn ræður gerð húsanna,
og eru þau öll eins. Hann ræð-
ur einnig hvernig hvert hús er
málaö og er sjerstökum reglum
fylgt um það atriði. Bærinn læt-
ur flytja alt byggingarefnið á stað-
inn, þegar viðkomandi maður
hefir í peningum eða vinnu greitt
eða trygt greiðslu á 10. hluta
byggingarkostnaðarins. Hann læt-
ur og byggja húsið að öðru leyti
og innrjetta það, og er talið, að
með því fyrirkomulagi sjeu spar-
aðar minsta kosti 1000 kr. af
byggingarkostnaði hvers húss,
auk þess sem trygt er, að alt til
hússins er fyrsta flokks vara. Á
aðalhæð er forstofa, eldhús og
stórt íveruherbergi. Uppi eru tvö
svefnherbergi. Kjallari er fyrir
geymslu, þvottaherbergi, miðstöð
og bað; með litlum tilkostnaði
má gera þar eitt viðbótarherbergi.
Sjerstök nefnd, eða öllu heldur
sjerstök stofnun, sjer um bygg-
ingamál þessi. Bærinn útvegar alt,
er þarf, og tekur viðkomandi
maöur við húsinu uppkomnu og
fullgerðu. Um viðhald sjer eig-
andinn, en bærinn lítur eftir að
húsum sje vel við haldið.
Svíar kalla liús þessi „Smá-
stugor“ og kostar hvert þeirra
uppkomið 9400 kr. Af þeirri upp-
hæð lánar byggingasjóður bæjar-
ins 8400 kr.. en 1000 kr. verður
eigandinn að leggja fram í vinnu
eða peningum. Er það jafngilt,
þó vinnan sje við að girða og
rækta blettinn eða grafa fyrir
grunninum, eins og við sjálft
smíði hússins.
þegar eigandinn hefir fengið
húsið afhent til íbúðar, greiðir
hann í vexti og afborganir ó* 1/^%
af lánsupphæðinni í 40 ár, en
þann tíma hefir bærinn veð í
húsinu. Reglur eru settar um sölu
húsanna, til að fyrirbyggja brask
með þau. Húsin eru úr timbri
og ójárnvarin, en þakið hellulagt.
Hver blettur er girtur, og er þess
vandlega gætt, að girðingarnar
sjeu smekklegar.
1926 gerði bærinn fyrstu veru-
legu tilraunina á þessum grund-
velli. Ákvað þá bæjarstjórnin að
veita 200 slík leyfi og lána til
bygginganna með áðurnefndum
skilmálum. Bárust henni þá þeg-
ar 800 umsóknir, og má af því
marka, hve opnum örmum al-
þýða tekur tilraunum þessum.
Hefir síðan verið unnið af kappi
að byggingu þessara smáhúsa, og
skifta þau nú orðið þúsundum,
og stöðugt er haldið áfram.
Alstaðar er þess gætt, að feg-
urðin og hreinlætið fái sem best
notið sín, og hlýtur hver, sem
sjer, að dást að því skipulagi og
festu í öllu ytra útliti, sem svo
glögglega kemur í ljós í þessum
nýju bæjum.
Bæjarstjórniu í Stokkhólmi
hefir með tilraun þessari sýnt
Ijóslega 'fram á, hvernig hægt er
með viti og vilja að ráða skyn-
samlega fram úr húsnæðisvand-
ræðunum, sem steðja að öllum
þjóðum, og er vonandi, að sem
flestar þjóðir reyni að hagnýta
sjer hina fengnu reynslu Stokk-
hólmsbúa. — Hverfi frá óhollum
og óvistlegum kumbaldabygging-
um og að björtum og rúmgóð-
um smáhýsum. þar sem fjölskyld-
unni gefst kostur á að prýða og
rækta umhverfi heimilisins.
Stokkhólmi, 7. júlí 1928.
Jónas Guðmundsson.
Þór
heitir hinn nýi bátur Eiríks
Þorleifssonar í Dagsbrún og sona
hans. Er hann bygður í Noregi
°g er ca. 20 smál., traustur og
fallegur að sjá og sagður hið
besta sjóskip.
Heimilisiðnaðarsyning
var opnuð á Seyðisfirði 18. þ.
m. Eru þar sýndir rúmlega 400
munir. Er látið hið besta af sýn-
ingunni, og verður e. t. v. síðar
minst á liana nánar hjer í blaðinu.