Jafnaðarmaðurinn - 07.09.1928, Side 2

2
JAFNAÐARMAÐUKINJN
gcs>c2acs<accc>«®caac5><2xsc5ao
g JAFNAÐARAIAÐURINN ffl
K kemur út tvisvar á mánuði o&t H
X kostar fjórar krónur á ári. x
b) Útgefandi wt
« Verklýðssamband Austurlaiicls. q
§ Ritstjóri og ábyrgðarmaður p)
Jónas Guðmundsson.
Prentsm. Sig. Þ.Guðmundssonar
Seyðisfirði.
Jafnaðarmaðurinn
er stærsta blaðið á Austurlandi
og allir lesa hann. Þess vegna
er best að auglýsa í honum.—
Jafnaðarmaðurinn
er blað allrar alþýðu.
Utanáskrift biaðsins er:
„Jafnaðarmaðurinn"
Norðfirði.
8»
C2XSC2XS©®<aaC®C2SC5>'
■J
Sðlusamlög.
Fyrir nokkrum áratugum var versl-
unarkúgunin orðin svo óþolandi
fyrir bændur þessa lands. að ekki
varð lengur komist hjá að breyta
eitthvað til í þeim efnum. Hófu þá
ýmsir mætir menn baráttuna fyrir
kaupfjelögum og pöntunarfjelögum.
Víða mistókust þær tilraunir, en
árangur báru þær alstaðar. Kaup-
mönnunum var sýnt í tvo heimana.
Þeim var_ annaðhvort að gera, aö
bæta svo verslun sína, að hún yrði
bændum jafn hagkvæm og kaupfje-
lagsverslunin, eða að hætta að öðr-
um kosti. Þar, sem þessar tilraunir
tókust í öndverðu og trú manna á
samtökin fremur jókst en minkaði,
hefir svo farið, að fjelögin hafa orð-
ið lyftistöng efnalegrar velmegunar
og aukinnar menningar. Sem dæmi
má benda á Þingeyjarsýsiur og
Eyjafjörð o. v. Búskappr mun nú
betri þar en víðast annarstaðar og
menning meiri og jafnari. Nú er svo
komið, að meginhluti allrar bænda-
verslunar í landinu er í höndum
kaupfjelaganna. Kaupfjelögin eru
orðin bankar bændanna. Þau hafa
víða algerlega útrýmt kaupmanna-
verslununum og eru ein um hitnna
á stórum svæðum. Þau kaupfjelög
hafa blessast best hjer á landi, sem
eingöngu byggja starf sitt á bœnd-
unum. Bæjakaupfjelögin hafa öll
mistekist að meira eða minna ieyti.
Mun síðar vikið að ástæðunni fyrir
því. — Kaupfjelögin ‘íslensku eru
hvorttveggja f. senn, sölufjelög, á
framleiðsluvörur bænda, og neyt-
endafjelög, þ. e, stofnuð til að ná
sem hagkvæmustum kaupum á þeim
varningi, sem bændur aðallega þurfa
til sinna þarfa. Kjötið, ullina og
smjörið reyna kaupfjelögin að selja
sem dýrast, en mjölið, jarðyrkju-
verkfærin og byggingarefnið reyna
þau að kaupa sem ódýrast, því
hvorttveggja er bændum hagur. —
Kaupfjelagsskapurinn íslenski er því
frá upphafi sniðinn eftir þörfum
bœndanna í landinu. Þeirra hagur
er hafður fyrir augum í öllu ogvið.
þeirra atvinnurekstur er alt miðað.
Bóndinn fær Ián hjá fjelaginu og
hann hefir bústofn sinn upp í skuld-
ina á hverju hausti og ullina á vor-
in. Kaupfjelagið getur altaf talið
sjer vissa greiðslu á mestum hluta
þess, sem lánað er bóndanum, og
töp kaupfjelaganna á viðskiítum
bænda verða því aldrei stór.
I bæjum og kauptúnum hefir
kaupfjelögunum gengið mikið ver.
Þar hafa þau fylgt sömu stefnu og
sveitakaupfjelögin, ætlað að verða
bæði sölufjelög og neyslufjelög út-
geröarmanna og verkamanna. Þetta
mun hvetgi hafa gengið vel. S^ást
mun það hafa orðið í Vestmanna-
eyjum, en þó ekki nærri gott. Það
Jafnaðarmannaþingið
í Bryssel.
Sunnudaginn 5. ágúst hófst í
alþýðuhúsinu í Bryssel fjölmenn-
asta jafnaðarmannaþing, sem enn
hefir háð verið, af hálfu verka-
rr.anna og jafnaðarmanna (II.
Internationale). 600 fulltrúar frá
flestum löndum heims mættu
þar til þess að ræða 'um málefni
verkalýðsins, samvinnu hans í
hinum ýmsu löndum og ýmsu
málum, er varða heill hans og
hamingju.
Formaður II. Internationale
(Alþýðusambands jafnaðarmanna
og verkamanna), Arthur Hender-
son, fyrverandi innanríkisráðherra
Breta, setti þingið með langri og
snjallri ræðu. Að henni lokinni
bauð Vandervelde, fyrverandi ut-
anríkisráðherra í Belgíu og að-
alforingi belgiskra jafnaðarmanna,
fulltrúana veikomna fyrir hönd
verkalýðsins í Belgíu. Að lokinni
þingsetningu var farin kröfuganga
um borgina og tóku um 100
þúsundir manna þátt í henni.
Fjölda mála hafði þingið til
meðferðar, en hjer verður að-
eins minst á þau tvö, er mestu
.máli skifta.
Baráttan við auðhringana.
Fjármálanefnd þingsins lagði
fram álit um afstöðu jafnaðar-
manna til auðhringanna og fara
hjer á eftir aðalatriði þess:
Þau tíu ár, sem liðin er síð
an heimsstyrjöldinni lauk, hafa
sýnt betur en nokkurt annað
tímabil, hversu óðfluga *heims-
auömagnið sameinast í allskonar
hringum og hagsmunasambönd-
um, án tillits til landaskiftingar
eða þjóðernis.
Þessi þróun hefir það í för
með sjer, að neytendurnir eru
ofurseldir auðhringum og verða
rúnir inn að skyrtunni án þess
aö geía nokkra vörn sjer veitt,
og einnig að ríkisstjórnir auð-
valdsríkjanna verða háðar vilja
Og valdi hringanna (sbr. Ameríku)
og því aðeins verkfæri í þeirra
höndum.
Jafnhliða því, að auðmagnið
semeinast í hringunum, er stöð-
ugt unnið að því, að skipulags-
binda framleiðsluna. Afleiðing
þess verður tvennskonar: í fyrsta
lagi aukin framleiðsla og í öðru
lagi aukið atvinnuleysi.
Alheims auðmagnið hefir auk
er því sýnt, að kaupfjelög, rekin
með sama sniði og best hentar
sveitunum, geta ekki þrifist í bæj-
um og kauptúnum. Og það er í
alla staöi eðlilegt. Kaupfjelög, sem
lána út vörur, verða að treysta á
áreiðanlegleik og skilsemi kaupend-
anna. En í bæjunum vill verða mis-
brestur á því. Það, sem þar er að
lána út á, er fiskurinn. Þegar ián-
ið er fengið hjá fjelaginu, er fisk-
inum lofað, þó hann sje óveiddur.
En þegar hann er svo kominn, eru
skuldirnar orðnar víðar en hjá
kaupfjelaginu, því það gat ekki lán-
að ótakmarkað, og þá fer venju-
lega svo, að fjelagið situr á hakan-
um með borgunina —- fær lítið eða
ekkert — og afkoma þess verður
því lakari en einstakra kaupmanna.
Bæja-kaupfjelögin standa að því
leyti ver að vígi en sveitakaupfje-
lögin, að kaupmennirnir hafa betri
aðstöðu til að ná frá þeim viðskift-
unum. Þeir geta daglega boðið
kaupfjelagsmönnunum sömu vörur
og kaupfjelagið selur, fyrir sama
eða jafnvel minna verð, og þeirlofa
stöðugt kostina við sínar verslanir,
„þar sem alt er frjálst og óbundiö",
en lasta samábyrgð kaupfjelaganna
og gera kaupfjelagsmennina hrædda
við saipábyrgðarklafann, sem þeir
kalla.
Afleiðingin af öllu þessu og ótal
mörgu fleiru líkrar tegundar er svo
þaö, að þó menn í bæjunum flykk-
ist í kaupfjelögin til að byrja með,
eru þeir búnir að yfirgefa þau þeg-
ar eitthvað bjátar á og þau þola
það síst. Einstaka kaupfjelag hefir
reynt að taka upp hina gömlu að-
ferð einokunarpostulanna, að binda
menn á skuldaklafa — lofa þeim að
skulda altaf og plokka úpp í skuld-
ina alt sem hægt er aö losa á
hverju ári,' vinnu mannsins, konunn-
ar og krakkanna, og svo þegar
þessa í sjer fólgið ófriðarhættu,
sem stafar af því, að ýms ríki
reyna enn að verja sig gegn auð-
hringunum með háum tollum á
innfluttum vörum, jafnframt því,
sem árekstur um markaði getur
hæglega orsakað ófrið.
Tíu árum eftir heimsstyrjöld-
ina er atvinnuleysið meira en
nokkru sinni fyr á síðasta manns-
aldri, og hundruð þúsunda hafa
enga von um að geta nokkru
sinni fengið að vinna sjer fyrir
daglegu brauði.
Þessi þróun færir þá stund á-
valt nær og nær, er ekki verður
lengur hjá því komist, að ríkin
taki í taumana og afnemi okur-
möguleika hringanna og setji í
þeirra stað skipulagsbundna fram-
leiðslu.
Sú skipulagning, sem byrjað
er á hjá auðmagnsfyrirtækjum,
sýnir best að innan skamms má
vænta þess, að mannkynið verði
því vaxið, að koma á svo full-
komnu skipulagi, að það megni
að lifa fullkomnu menningarlífi
þar sem getur orðið um að ræða
ódýra framleiðslu lífsnauð-
synjanna, og styttingu vinnutím-
ans, án þess að laun fólksins
lækki. Verkamanna og jafnaðar-
mannaflokkur hvers einstaks lands
verður þessvegna að vinna aö
því öllum árum, að koma hring-
unum fyrst og fremst undir skarpt
ríkis-eftirlit og sjá um að skipu-
heilsuleysi eða elli sækja að, þá er
að senda hið útslitn verkafólk á
sveitina, en slík kaupfjelög munu
hreppa sömu örlög og einokunar-
kaupmennirnir — lifa við skömrn
og þykja landhreinsun, er þau
hverfa úr sögunni.
Það má því slá því föstu, að
kaupfjelög, rekin með sama sniði
og í sveitum geta ekki þrifist í
bæjum. Þar á alt annað við. Hjer á
eftir skal bent á leiöir sem reyna
mætti og líklegt er að mundu reyn-
ast betur en kaupfjelögin hafa enn
reynst.
Samkepni smáverslananna í bæj-
unum leiðir til þess, að þeim, sem
njóta vill hagkvæmra kaupa, ernauð-
synlegt að hafa peninga í höndum.
Lánsverslunin getur aldrei kept
við peningaverslunina um vöruverð-
ið. Vinnulaun sín verður því verka-
maðurinn að fá greidd í peningum,
eigi hann að geta notiö besta verð-
lags, sem fáanlegt er á staðnum,
og fisk sinn verður útgerðar og
hlutarmaðurinn aö fá greiddan í
peningum, til þess aö njóta bestu
verslunarkjaranna. Peningagreiðsla
á vinnu og afurðum er því beinlín-
is' grundvallarskilyrðið fyrir hag-
kvæmustu viöskiftakjörum í kaup-
stöðunum. Alþingi hefir nú skyldað
alla er vinnu kaupa til þess að
greiða hana vikulega í peningum.
Verkamaðurinn þarf því ekki annað
en að fá yfirvaldinu nótu sína, fáist
hún ekki greidd orðalaust. Samt
sem áður hefir þetta ekki fengist
enn hjer á Austfjörðum. Flestallir
atvinnurekendur lijer eystra eru
kúgunarsinnar, þ. e. [>eir vilja halda
í skuldkverslunina, vilja komast hjá
að greiða kaup verkafólks síns í
peningum og gera sjer það háð
með skuldum. Daglaunamenn bæj-
anna eiga því, áður en langt um
líður, að geta fengið laun sín öll
lagsbreytingar atvinnufyrirtækj-
anna verði framkvæmdar undir
eftirliti og með samþykki verka-
mannastjettarinnar. Jafnfrarpt ber
flokkunum að beita sjer fyrir
því, að atvinnuleysistryggingum
verði komið á fót og þær hafð-
ar sem fullkomnastar.
Hlutverki verkalýðsins á þessu
sviði má skifta í þrent:
1. Berjast verður móti öllum
hömlum, sem reynt er að leggja
á vöruskifti þjóðanna. Til þess
að ná því takmarki, að afnema
hömlurnar, skal vinna að því, að
þjóðirnar aðhyllist tillögur fjár-
málaráðstefnu (>jóðabandalagsins
um afnám tolla og inn- og út-
flutninsbanns á vörum.
2. því næst verður að vinna
að því, að fá komið á allsherj-
arsamræmi um atvinnukjörin, eftir
náriari fyrirmælum verkamála-
skrifstofunnar og í því tilliti hafa
sjerstaklega vakandi auga með
þeim löndum eða stöðum, þar
sem atvinnuástandið er á svo
lágu stigi, að þau geta orsakað
óeðlilega samkepni við þær at-
vinnugreinar, sem lengra eru á
veg komnar.
3. Að lokum verður að krefj-
ast þess, að komið verði á fót
sjerstakri verslunarmálaskrifstofu
í sambandi við þjóðabandalagið.
Skrifstofan skal einkum hafa eft-
irlit með hringunum og þar sem
það sýnir sig, að lífskjörum
greidd í peningum og þannig notið
bestu viðskiftakjara um vörukaup
sín. Þessu hafa verklýðsfjelögin á
orkað og barátta jafnaðarmanna á
þingi.
Um útgerðarmenn og hlutarmenn
gegnir öðru máli. Smáútgeröin er
komin í herfilega klípu. Annarsvegar
togar stórútgerðin og stórdrift í
landi fólkið til sín, og hinsvegar
halda verklýðsfjelögin uppi kaupinu,
svo smáútgerðarmennirnir geta ekki
komið því niður á það stig, sem
það var á á uppgangsárum smá-
bátaútvegsins. Þeim er því fyrir-
munað að fá fólkið fyrir nógu lágt
kaup, til þess afgangur geti orðiö
af arði framleiðslunnar. Verkafólkið
verður líka að Iifa og það getur
ekki Iifað fyrir lægra kaup en það
hefir nú.
í viðskiftum sínum eru smáút-
gerðirnar ofurseldar kúgun láns-
verslananna. Alt, sem þarf til út-
gerðarinnar, verður að fá lánað
hjá einhverri lánsverslun, alt sem
þart' til að lifa af, verður líka
að fá þar lánað og það þýðir ekki
neitt að spyrja um verðið. Því ræð-
ur kaupmaðurinn algeriega, því
verði hlutirnir ekki teknir þar, þá
fást þeir hvergi. En ofan á þetta
bætist svo það, að engin borgun er
tekin gild nema fiskurinn upp í
þessar skuldir. Ekki einu sinni pen-
ingar. Menn eru látnir lofa fiskinum
fyrirfram upp í skuldirnar. Með því
Vyggir lánsverslunin sjer líka hagn-
að af framleiösluvöru útgerðarinnar
ofan á hagnað af neysluvörunni,
sem áður var tekinn. Verslunarfyrir-
komulagiö, sam smáútgerðin á við
að búa, er í fám orðurn þetta: Út-
gerðin getur fengið lánaðar vörurn-
ar gegn því, að lofa að greiða þær
ineð fiski, sem hún ræður engu um
verðlag á. Verðið kemur ekki fyr
en löngu eftir að fiskurinn er af-
verkamanna eöa neytendum þess
varnings, sem framleiddur er, er
hætta búin af óheilbrigðri versl-
unaraðferð hringanna, og þar
sem of-framleiðsla á sjer stað,
skal skrifstofan hafa vald til að
taka í taumana. þessari skrif-
stofu skal einnig falið að sjá um
skiftingu hráefnanna milli hinna
einstöku iðnaðargreina. Verslun-
armálaskrifstofuna skal fullkomna
smátt og smátt, uns hún er fær
um að taka að sjer það vanda-
verk, að vera alþjóða verslunar-
ráð. Og álit nefndarinnar endar
með þessum orðum:
„Um leið og alþjóðaþing jafn-
aðarmanna í Bryssel setur þetta
sem markmið verkamannastjett-
arinnar í baráttu hennar á sviði
verslunarmálanna, hvetur þingið
öreiga allra landa til að samein-
ast um kröfuna: satnvinna þjóð-
anna í stað audvaldshringa og
einokunar!
Hollendingurinn Wibant var
forgöngumaður nefndarinnar og
var .nefndarálitið samþykt í einu
hljóði af þinginu.
Heimsfriðurinn.
Sjerstök nefnd hafði friðarmál-
in til meðferðar. f þeirri nefnd
átti sæti meðal annara Stauning
fyrv. forsætisráðherra Dana. —
Þessi nefnd lagði fram ítarlegt
álit, og segir þar meðal annars:
„Takmark alþjóðasambands