Jafnaðarmaðurinn - 10.10.1928, Síða 1

1
ÚTGEFANDI: VERKLÝÐSSAMBAND AUSTURLANDS
13. tölublað
Noröfirði, 10. október 1928
3. árgangur
Verkalaunin.
Verklýðsfjelag Norðfjarðar segir upp
kaupgjaldssamningunum-
Á síðasta fundi Verklýðsfjelags
Norðfjarðar var samþykt í einu
bljóði að segja upp gildandi
kaupgjaldssamningi við atvinnu-
rekendur. Á fundi voru yfir 60
verkamenn og verkakonur. Hafði
áður verið kosin fimm manna
nefnd, og áttu engir sæti í henni
aðrir en verkamenn, til þess
að koma fram með tillögur í
málinu. Nefndin lagði eindregið
og óskift til að samningum yrði
sagt upp og færði sem aðal-
ástæður eftirfarandi atriði:
1. Núverandi kaupgjald — kr.
0,85 pr. st. fyrir karlmenn og
kr. 0,60 pr. st. fyrir kvenfólk —
er of lágt, til þess að unt sje að
lifa af því sómasamlegu lífi, fyrir
alla aðra' en einhleypt fólk.
Kaupgjald hjer er mun lægra en
kaupgjald annarsstaöar, án þess
nokkur skynsamleg rök mæli
með því að svo sje, þar sem at-
vinnurekstur hjer mun meiri og
arðbærari en annarsstaðar. —
Þessvegna krefst fjelagið þess, að
kaupið sje hækkað upp í 1 krónu
pr. klst. fyrir karla og 85 aura
fyrir konur.
2. Núverandi samningar hafa
engin ákvæði að geyma áhrær-
andi mánaöarráðun fólks. Hafa
sumir atvinnurekendur notað sjer
þessa vöntun og ráðið menn
með algerlega óverjandi skilyrð
um, s. s. þeim, að afsala sjer
kaupi fyrir eftirvinnu, næturvinnu
og helgidagavinnu. þessir atvinnu-
rekendur hafa ekki viljað viður-
kenna 10 stunda vinnudag ti
handa verkafólki sínu.
Þessu verður að tá breytt.
Mánaðarráðningar verða að
vera samningsbundnar eins og
ákvörðun annars kaupgjalds.
3. Greiðsla verkalaunanna átti
samkv. gildandi samningi að
fara fram vikulega, „neina öðru
vísi væri um samið við hvern
einstakling". — Þessi „klásula“
hefir eyðilagt gildi greinarinnar,
Enginn atvinnurekandi hefir greitt
kaupið vikulcga og sumir þeirra
pína fólkið til að versla við sig
þó alt sje þar miklu dýrara og
hafa beinlínis fje affátœku verka
fólki með þeim hætti. Landslög
mæla svo fyrir, að greiðsla verka
kaups eigi fram að fara vikulega
<en því er ekki sint. Um greiöslu
kaupgjaldsins verður því að semja
við atvinnurekendur, eigi þeirri
verslunarkúgun að afljetta, sem
bjer er landlæg orðin.
Vmislegt fleira taldi nefndin og
fundarmenn nauðsynlegt að samn-
ingsbinda, s. s. frídaga o. fl. þ. h.
Samkvæmt samningum eiga
atvinnurekendur þegar í stað að
skipa samningamenn. Verður nú
gaman að sjá hve vel það atriði
verður haldið og hversu ant at-
vinnurekendum er um að koma
sanngjörnum og rjettlátum
samningum við verkafólkið, eins
og þeir tala um að þyrfti að
verða.
Samningamaður Verklýðsfje
agsins er Þorvaldur Sigurðsson,
formaður fjelagsins.
Unglingaskðlinn.
Svo sem sjá má jaf auglýsingu
hjer í blaðinu, tekur unglinga-
skólinn á Norðfirði til starfa 1
nóv. n. k. og stendur yfir til 1.
apríl, eöa 5 mánaða tíma.
ýenslukraftar eru þeir sömu og
áður, Þorvaldur Sigurðsson að
alkennari og með honum kenn-
arar barnaskólans, eftir því sem
tími þeirra leyfir. Húsnæði skól-
ans hefir nú verið bætt að stór-
um mun. Áður hefir hann aðeins
haft eina stofu til umráða, en nú
verða útbúnar handa honurr. 2
kenslustofur í húseign sem hrepp-
urinn á. Verða það mikil um-
skifti til bóta frá því sem verið
hefir, þó langt sje frá að nægi-
lega vel sje um hann búið. Eru
þetta aðeins bráðabyrgðarráð-
staianir þar til hið langþráða
nýja skólahús vort rís frá grunni.
þá fyrst, er það er komið upp,
verður unt að láta skólana
starfa af fullum krafti, því hús-
næði það og allur aðbúnaður, er
báðir skólarnir hjer hafa haft við
að búa, hefir verið algjörlega
ófullnægjandi og þeim afskapleg-
ur fjötur um fót, svo að þeim
hefir mjög verið varnað að taka
eðlilegum þroska og framförum.
Er vonandi að hin nýja bæj-
arstjórn láti það varða sitt fyrsta
verk, að koma upp skólahúsinu,
svo þessi, að mestu leyti eina
menningarstofnun hjer í kaup-
túninu, ekki lengur þurfi að vera
lömuð af húsnæðisskorti og ill-
um aöbúnaði.
Unglingaskólinn hefir nú starf
að í 7 ár og er nú að byrja hið
8. Hefir hann öll árin kúldrast í
þeirri einu stofu, er fáanleg var
handa honum í öllu kauptúninu,
hinurn litla fundarsal templara.
Hefir þar verið mjög þröngt um
hann, því fundi hefir þar líka
orðið að halda. þrátt fyrir það
hafa nú notið kenslu í honum
um 120 unglingar þessa kaup-
túns og þó nokkrir aðkomnir úr
öðrum sveitum. Hefir skólahald-
ið gengið eftir öllum vonum og
skal til merkis um það þess get-
ið, að 25% af nemendum hans
óafa tekið próf inn í aðra skóla,
ýmist í 1. eða 2. bekk þeirra,
Mentaskólann, Gagnfr.skólann á
Akureyri, Eiðskólann, Samvinnu-
skólann og Verslunarmannaskól-
ann og öllum farnast vel, enda
hefir skólinn hlotið góðan vitn-
isburð kennenda þeirra skóla, er
tekið hafa við nemendum hans.
Ætti þessi góði árangur að hvetja
foreldra og aðstandendur barna
og unglinga hjer í kauptúninu til
þess að nota skólann vel og
dyggilega, með því að láta börn
sín stunda þar nám.
Er það ólíkt hollara þeim og
vænlegra til andlegs og líkamlegs
þroska og framfara en göturáp
það og iðjuleysis-slæpingur, er
tíðkast svo mjög í þessu kaup-
túni sem öðrum, yfir vetrartím-
ann.
í því skyni, að vekja athygli
foreldra og umráðamanna ung-
linganna á þessu afarmikla nauð-
synjamáii þeirra, eru þessar lín-
ur skrifaðar.
Foreldrar og þjer, sem gangið
börnum og unglingum þessa
hreppsfjelags í foreldra stað! —
Sendið börn yðar, þau er hafa
tekið fullnaðarpróf úr barnaskól
anum, í unglingaskólann í vetur.
Látið hann verða fullskipaðan,
svo ekkert einasta sæti sje autt!
Sýnið með því, að þjer kunnið
að meta fyrirhöfn og förnfýsi
skólanefndar, hreppsnefndar og
þeirra annara, er borið hafa skól
ann yfir og haldið honum uppi
gegnum erfiðleika húsnæðisleys-
isáranna. Rænið ekki börn yðar
dýrmætum fræðslumöguleikum á
unglingsárunum.
Takið höndum saman við for
göngumenn fræðslu- og uppeld
ismálanna meðal vor og hjálpið
þeim að gera skólana sannkall-
aðar menningar- og þjóðþrifa
stofnanir þessa hreppsfjelags.
Gamalt máltæki segir: „Ágirnd
in er rót alls ills“, og má það
til sanns vegar færast, en með
eigi minni sanni mætti segja:
„Fáfræðin er rót alls ills“.
Reynum því öll að eyða henni
með því aö glæða ljós þekking-
ar og sannrar mentunar meða
vor. — Það gerum vjer meða
annars með því að hlynna sem
best og hlúa að skólum vorum
Skipulagið.
Hreppsnefnd héfir nú borist
skipulagsuppdráttur af kaupíúninu
hjer, og eins og sjá má af aug-
lýsingu annarsstaðar í blaðinu,
liggur hann nú frammi almenn-
ingi til sýnis. Er hjer neðanmáls
innan í blaðinu birt lýsing skipu-
lagsnefndar og ættu sem flestir
að (esa hana, áður en þeir skoða
uppdrátiinn, því þá er hægara
að átta sig á horium.
Sigd. V. Brekkan.
Herkilegt rit.
12 þurfamenn. Örfirisey var þá
verslunarstaður og er því eðlilegt
að þar hafi veriö fjölmennast.
Hagstofan hefir gefið út 4 hefti
af manntalinu og er hið 5. væntaVi-
legt í ár. Byrjað var á Gullbringu-
sýslu og haldið vestur og norður
um, og er nú komið vestur í Barða-
strandasýslu. Verður því enn all-
lengi að bíða eftir Austurlandi.
Manntal þetta mun vera einstakt
sinni röð og líklega elsta mann-
tal í heimi, sem tekur yfir heila
»
)jóð. Þegar það var tekið, munu
Islendingar . hafa verið um 50 þús.
að tölu. Tæpri öld síðar(1801) voru
Deir ekki nema 47 þúsundir, enda
höfðu þá illæri og drepsóttir herjað
landið.
Hagstofan er nú að gefa út alls-
herjarmanntal það, sem tekið var
hjer á landi árið 1703. Veröur það
að ýmsu leyti eitt merkasta ritvort
^egar það er fullbúið og mun marg
an fýsa að heyra hversu bæjum
hefir verið skipað og högum háttað
sveit hans fyrir rúmum 200 árum
Manntal þetta er svo nákvæmt,
að þaö tekur hvert einasta bygt ból
á öllu Islandi og hvern einasta mann
með fullu nafni, aldri og stöðu. —
„Hreppstjórnarmenn“ hvers hrepps
hafa tekið manntalið og undirskrifa
?að. Hreppsómagar og þurfamenn
eru taldir sjerstaklega og síðastir
hverjum hreppi og fylgja þeim oft
ýmsar athugasemdir. Þessi klausa
fylgir manntali Vatnsleysustrandar
irepps:
„Hjer með fylgir sannferðugt
registur með rigtugu tali, föðurnafni
og aldri allra og sjerhverrar kar
manns og kvenmanns persónu sem
þesssri Vatnsleysustrandarsveit
bæði niðursettar eru og með ölmusu
og matgjöfum viður lífið hjálpað er,
eftir frekasta megni þeirra, sem við
lögbýlin eru og fyrirsvarinu plikt
skyldugir eru að gegna, svo sem
kónglegrar Majst. náðar lög þar um
hljóðandi bjóða og befala".
Þúrfamenn og niðursetningar
Vatnsleysustrandarhreppi voru þá
78 að tölu.
Eins og að líkindum lætur, hefir
hvergi breyst eins mikiö og í Reykja-
vík á þessum rúml. 200 árum, sem
liðin eru frá manntalinu. Reykjavík
var þá og lengi síðan hluti af Sel-
tjarnarneshreppi.lbúatalaalls hrepps-
ins var þá, eftir manntalinu, 464
menn, „og auk þess 135 til samans
talið fátækt fólk“. Er svo að sjá,
sem fátæklingarnir hafi ekki verið
taldir með fólkinu, heldur verið
skoðaðir sem utanveltu í sveitarfje-
laginu. Alls voru þá á því svæöi,
sem Reykjavíkurkaupstaður nær yfir,
rúml. 220 manns. Af þessu fólki var
í Örfirisey 32 heimilismenn, en af
þessum 32 mönnum voru a. m. k.
Þess skal geta
sem gert er.
Það virðist hafa veriö nokkuð
lífseig skoðun, að „bókvitið yrði
ekki látið í askana", en sem betur
fer er þeim þó altaf að fjölga, sem
koinió hafa auga á þá staðreynd,
að: „Fyrir andans framför eina
fólksins hönd er sterk".
Árið 1906 var stofnað lestrarfje-
lag í Búðaþorpi í Fáskrúðsfirði af
ýmsum mætum mönnum, sem mun
þó ekki hafa verið þaö fyrsta á
staðnum. Þetta fjelag starfaði svo
meö talsverðum krafti í 8 ár, til
ársins 1914, en þá lagðist það nið-
ur einhverra orsaka vegna, og ekk-
ert lestrarfjelag eða bókasafn starf-
ar í 10 ár. En 1924 er það vakið
upp af nýju, en þá var hið gamla
bókasafn, er verið hafði allstórt, í
hinni mestu vanhirðu, og meira en
helmingurinn af öllum bókunum
glatað. Síðan hefir fjelagið starfað,
en átt þó erfitt uppdráttar, því ekk-
ert fje hefir verið fyrir hendi nema
tillög örfárra manna, þátttaka vaið
svo lítil, af því tillagið varð að vera
svo hátt, til að hægt væri að kaupa
eitthvaö af bókum. En nú í haust
tekur Búðahreppur að sjer safnið
til starfrækslu og leggur því, til að
byrja meö, 300 kr. Jeg tel þetta
vera framfaraspor, því þótt ekki sje
stígið mjög langt í fyrstu má þó
vænta þess, að grundvöllur sje lagð-
ur undir bókasafn, er geti orðið
allmyndarlegt í framtíðinni. En á
því skal vakin athygli allra íbúa
Búðaþorps, að því aðeins verður
þetta giftuspor, að almenningur, sem
ekki á kost á bókum á annan hátt,
noti safnid og sjái ekki eftir afar-
litlu ársgjaldi því til styrktar.
Hannes J. Magnússorc.