Jafnaðarmaðurinn - 10.10.1928, Blaðsíða 2

2
JAFNAÐARMAÐukinn
^cs><2xs*2Xc>®®<2xs<2X5x:
JAFNAÐARMAÐURINN
kemur út tvisvar á mánuði og
kostar fjórar krónur á ári. —
Útgefandi
Verklýðssamband Austurlands.
Ritstjóri og ábyrgðarmaður
Jónas Guðmundsson.
Prentsm. Sig. Þ.Guðmundssonar
Seyðisfirði.
Jafnaöarmaðurinn
er stærsta blaðið á Austurlandi
og allir lesa hann. Þess vegna
er best að auglýsa í honum.—
Jafnaðarmaðurinn
er blað allrar alþýðu.
Utanáskrift blaðsins er:
„Jafnaðarmaðurinn"
Norðfirði.
DexseasffloiGXBaxso
Kjördagurinn.
Eins og kunnugt er, er fyrsti
vetrardagur — síðast í október
— lögákveðinn kjördagur til ó-
hlutbundinna alþingiskosninga —
kvördæmakosninganna.
Raddir hafa komið fram um
að þessi dagur væri óheppilegur,
sjerstakiega vegna sveitahreppanna
og hefir á þingi verið gerð til-
raun til að fá breytt kjördeginum
og hann fluttur til sumarsins, en
ekki hefir það tekist enn.
Mælir ýmislegt með flutningi
kjördags, en margt líka á móti.
Þeir, sem krafist hafa flutnings
kjördagsins, hafa bent á 1. júlí
sem heppilegasta daginn, þá sjeu
ekki heyannir byrjaðar í sveitun-
um og bændur og búalið eigi þá
hægast með að sækja kjörfund.
Aftur á móti er þetta óheppilegt
fyrir verkafólk kaupstaða og
kauptúna- í júnímánuði fara flest
skip af Suður-, Austur- og Vest-
urlandi til síldveiða norður fyrir
land og eru þessvegna flestir þeir,
er með þeim fara, útilokaðir frá
að neyta atkvæðisrjettar síns á
kjördegi. Verða þeir, ef þeir vilja
kjósa, að kjósa hjá hreppstjóra
eða sýslumanni og þykja slíkar
kosningar bæði hafa reynst illa
og verið ísjárverðar að mörgu
leyti. Sennilega væri rjettast að
afnema þær með öllu.
Sje fyrsti vetrardagur óheppi-
legur fyrir bændur og búalið í
sveitum. landsins, er íyrsti júlí
engu síður óhæfur fyrir verkafólk
og sjómenn kaupstaðanna. Mæl-
ir öll sanngirni með því, að
bændanna vegna verði kjördag-
urinn færður til, en þó verði
þess gætt, að kjörsókn verka-
fólks verði ekki eyðilögð með
því. Ekki virðist svo sem neitt
ætti að vera því til fyrirstöðu,
að hafa kjördagana tvo, ef ekki
er óþægilega langt á milli þeirra,
og væri annar dagurinn kjördag-
ur sveitahreppanna, en hinn kjör-
dagur kaupstaða og kauptúna
og þeirra hreppa, sem kauptún
eru í, þó ekki sjeu þau sjerstak-
ur hreppur. Altaf er það svo, að
miklu lengur er verið að koma
kjörgögnum úr sveitahreppunum
en kauptúnunum til sýslumanna
eða yfirkjörstjórna. Er þetta eðli-
legt, þar sem samgöngur til sveit-
anna eru verri en með ströndum
fram.
En hvenær ættu þá kjördag-
arnir að vera, til þess að það
varðveitist, að sveitirnar geti kos-
ið áður en vetrarveðrin hamla,
og kaupstaöir og kauptún geti
látið kosningarnar fara fram þeg-
ar verkafólk og sjómenn geta
sókt þær. Einn mánuðurinn virð-
ist öðrum fremur geta samrýmt
þetta tvent, og það er septem-
bermánuður.
í fyrri hluta septembermánað-
ar hamla veður aldrei kjörsókn
fólks. Hefðu sveitirnar kjördag
sinn fyrst í september, ættu allir
þar að geta kosið óhindrað. —
Fyrir kauptúnin og bæina er það
aftur of snemt, að kjósa fyrst í
semtember. Fólk er þá ekki kom-
ið úr atvinnustöðvunum norðan-
lands. Yröi því að kjósa nokkru
síðar í kaupstöðunum. Fyrir sept-
emberlok eru allir komnir heim,
bæði þeir, sem verið hafa í kaupa-
vinnu í sveit og eins hinir, sem
við sjó hafa fengist. — Síðast í
september eða fyrst í október
ætti því að kjósa í kaupstöðum
og kauptúnum þeim, sem áður
eru nefnd. Líður þá um mánuð-
ur milli kjördaga og er það hæfi-
legur tími fyrir sveitahreppana
að hafa komið kjörgögnum sín-
um til yfirkjörstjórna.
Væri með þessu unnið það
tvent, sem nú er mest barist um
við flutning kjördagsins, að tryggja
kjörsókn allstaðar á landinu sem
best verða má.
Ákaflega óheppilegt er það, að
kjördagurinn skuli ekki annað-
hvort vera lögskipaður hvíldar-
dagur, eða þá kosningin látin
fram fara á sunnudegi.
Kosningar í Svíþjóð fara ávalt
fram á sunnudögum og þykja þó
Svíar ekki standa öðrum að baki
hvorki í trúmálum nje menningu.
Er svo fyrir mælt þar í landi,
að reglulegar kosningar skuli
fram fara þriðja sunnudag í sept-
embermánuði, nema konungur
ákveði annað. Við kosningar þær,
sem nú fóru fram í Svíþjóð, voru
kjördagarnir aðallega tveir, sunnu-
dagarnir 16. og 21. september.
Það er margt, sem mælir með
því, að kosningar sjeu látnar fara
fram á sunnudegi. Er það fyrst,
að þá hafa allir tíma til þess að
sækja kjörfund, ef þeir á annað
borð hafa það nokkurntíma. í
öðru lagi eru þá allir vel búnir
og fyrirverða sig ekki fyrir að
koma á mannamót, en það er
algengt, að menn veigri sjer við
að fara til kosninga, þegar þeir
eiga að hlaupa úr vinnu hvernig
sem á stendur fyrir þeim. Sunnu-
daginn' á fólkið sjálft og getur
því unnið að kosningunum þá,
hafi þaö nokkurn áhuga á stjórn-
málum, talað um þau sín á milli
og haft þannig á ýmsan hátt
menningarlegt gagn af deginum.
Það virðist því liggja í augum
uppi, hverja leið þingið ætti að
taka í þessu vandræðamáli, til
þess að leysa það svo, að þjóð-
inni í heild yrði sem hagkvæm-
ast. Kjördagana ætti að ákveða
tvo og ætti annar þeirra að vera
fyrsti sunnudagur í september,
væri þaö kjördagur sveitanna.
Hinn ætti að vera annaðhvort
síðasti sunnudagur i september
eða fyrsti sunnudagur í október,
og væri það kjördagur kaupstaða
og kauptúna. Upptalning atkvæða
gæti þá verið lokið fyrir miðjan
október. Það kann einhverjum
að virðast svo, sem þetta sje ekki
heppilegur tími vegna kosninga-
undirbúningsins, fundahalda o. þ.
1. En það er ekki rjett. Fram-
bjóðendum er þægilegt að fara
um sveitirnar í ágústmánuði og
Lýsing á skipulagi Norðfjarðarkauptúns
I. Nokkur meginatriði.
1. Bœjarstœðið. Norðfjarðar-
kauptún hefir myndast á óvenju-
lega erfiðu og óhentugu bæjar-
stæði: brattri, nálega undirlend-
islausri hlíö, sem grafin er sund-
ur af mörgum lækjum og vatns-
farvegum, svo víða skiftast á
melhryggir og djúpaj lautir eða
gil. Er jarðvegurinn hvarvetna
svo laus, að hver vatnsspræna
getur grafið stórt gil, ef ekki er
að gert. Gerir þetta alla götu-
gerð eftir endilöngum bæ afar
erfiða og víða ómögulega, auk
þess sem fiskflutningur er ærið
dýr og torveldur upp háar brekk-
ur. Við þetta bætist, að allur
vesturhluti bæjarins, frá læknum
við fiskihás Konráðs Hjálmars-
sonar og inn úr, er að sögn
kunnugra manna í yfirvofandi
hættu af snjóflóðum. Hinsvegar
er ærið bæjarstæöi og gott í
austurhluta bæjarins og austan
hans, sjerstaklega þegar kemur
upp á flatlendið ofan brekku..
Nú er öll aðstaða og af:
staða Norðfjarðar þannig,
að telja má víst, að þar vaxi upp
allmikill bær og útgerð, líklega
stærsti bærinn á Austurlandi. —
Fyrir slíkan bæ er alls ekki pláss
á gamla svœðinu, og auk þess
óhæfa að byggja bæ, að minsta
kosti íbúðarhús, þar sem hætta
er mikil af snjóflóðum. Vjer telj-
um því sjálfsagt og óumflýjan-
legt, aö flytja bceinn smám sam-
an austur á viö og upp fyrir
brekkur, en Leyfa engar nýbygg-
ingar á hœttusvæðinu, svo sem
markað er fyrir á skipulagsupp-
drætti. Mönnum, sem þar eiga
hús og lóðir, verður bærinn á
sínum tíma að sjá fyrir jafngóð-
um hússtæðum á hentugri stað.
Þó teljum vjer sjálfsagt að út-
vegshús megi byggja við Strand-
götuna alla inn með firði, þar
sem nauðsyn krefur vegna hafn-
arpláss, og fært þykir vegna snjó-
flóðahættu.
2. Bæjarland. Það má ganga
að því vísu, að bærinn vaxi mik-
ið á næstu áratugum. Hann
þarfnast þá mikils lands, bæði til
ræktunar og beitar, svo óumflýj-
anlegt virðist, að hann eignist
eigi aðeins Neslandið, heldur og
næstu jarðirnar fyrir fjarðarbotn-
inum. Hefir það hvarvetna reynst
happadrýgst, að bæir eignist
mikið landrými, og jarðrækt
getur þá orðið mikill styrkur
fyrir iðjusama bæjarbúa, eins og
sjá má á Akureyri, Húsavík og
Vestmannaeyjum. — Noröfjörður
stendur og vel að vígi, bæði af
því að fiskiáburður berst þar
mikill á land, og aö landrými er
ærið, bæði austan bæjar og
vestan. Má það óhæfa heita, að
fiskiúrgangi sje fleygt í sjóinn, í
stað þess aö nota hann til jarð-
ræktar og til guano. Vjer teljum
Innilegt þakklæti biö jeg „Jafnaöarmanninn“ aö flytja öllum
þeim, er auösýndu mjer hluttekningu viö fráfall og jarðarför
minnar ástkæru fóstru, Þórunnar Gunnarsdóttur.
Þórir Jónsson, Strönd.
bændum þá ekki óþægilegt að
mæta á þingmálafundum, því þá
er tekið að líða á heyannatímann.
Fundahöld í kauptúnum yrðu í
septembermánuði, sjerstaklega í
síðari hluta mánaðarins, þegar
fólk er heim komið úr sumarat-
vinnu sinni.
Virðist varla hægt að koma
þessu heppilegar fyrir en hjer er
bent á, ef varðveita á rjett allra
landsmanna og taka tillit til alls
þess umstangs, sem kosningarn-
ar hafa í för með sjer.
J, Q-
Ljóslækningastofnun
Fáskrúðsfjarðar.
Eitt af einkennum íhaldsmanna er
montiö. Vjer einir vitum, segja mátt-
arstólpar íhaldsins. Vjer einir höf-
um vit á að stjórna útgerö, sem
aidrei ber sig. Vjer einir höfum vit
á að „halda í“ kaup verkamanna og
sjómanna og borga vinnuna í vör-
um. Vjer einir höfum vit á að selja
nauðsynjavöru með okurverði. Vjer
einir höfum vit á að fara með pen-
inga, — hvaö hafa verkamenn og
sjómenn að gera með peninga? Vjer
einir höfum vit á forgöngu i opin-
berum málum, segja íhaldsmenn.—
Montið er í sjálfu sjer meinlaust og
ekki nema broslegt, en broslegast
þó, þegar montaö er af ajíarsköft-
unum og því, sem allir sæmilegir
menn hafa skömm á.
Með því að íhaldsmönnum þykir
nú sem alt sje á glötunarvegi með
stjórn opinberra mála, ekki nógu
mikið íhaldsvit í stjórnmálunum, þá
skal þeim til hugarljettis rifjaður
upp einn lítill íhaldsþáttur í einu
stórmáli Austurlands, heilshælismál-
inu. Síðar verður ef til vill vikið að
-því sjálfsagt fyrir bæjarbúa, að
sleppa engu tækifæri til þess að
eignast ríflega landareign, ef þess
er kostur fyrir skaplegt verð.
3. Höfnin. Sökum þess, að
ekkert er fullráðið með framtíð-
arskipulag hafnarinnar, höfum
vjer litlar breytingar gert á því
skipulagi, sem nú er, og gerum
ráð fyrir, að því verði síðar
breytt meira eða minna. Eflaust
verður tilhögunin á þann hátt, að
eyrin veröur varin skemdum, og
öldubrjótur gerður fram af henni.
í varinu innan eyrarinnar verður
meginhöfnin og hafnarbakkinn.
Þar höfum vjer markað kví fyrir
báta og smærri skip. Að öðru
leyti er tiltölulega auövelt að
gera hvort sem er bryggju eða
samhangandi hafnarbakka, vestur
á við. þar er gert ráð fyrir nokk-
urri uppfyllingu út í sjó, en upp-
fyllingarefnið er auðtekið í mel-
hryggjunum. Má ef vill nota
leysingavatn að nokkru leyti til
að skola því niður í fjöru, þeg-
ur standþil væri komið sjómeg-
fleiri málum, en þetta mál verður
tekið hjer fyrst til athugunar, af því
að það snertir alla Austfirðinga, og
forganga þess er sæmilega eins-
dæmi í veraldarsögunni. Auk þess
má geta þess, að söguhetja máls-
ins hefir þann sið, að æpa á fund-
um að þeim mönnum, sem draga i
efa þenna boöskap íhaldsmanna:
vjer einir vitum.
Á síðustu árum hafa mörg stór-
virki verið unnin á sviði heilbrigð-
ismála meö þjóðinni, svo sem reist
heilsuhæli fyrir berklaveikt fólk á
Norðurlandi, landsspítali í smíðum
í Reykjavík o. fl. Blöðin hafa oft
farið lofsamlegum ummælum um
framkvæmdir þessar og þá
menn, sem mest og best hafa
unnið að framgangi þessara mála,
sem verðugt er, því þess skal get-
ið sem gert er. Þó hefir blöðunum
láðst að segja frá einni stofnun á
þessu sviði, sem reist var hjer á
Austurlandi fyrir 4 árum síðan, en
það er ljóslækningastofnun nokk-
urra íhaldsmanna á Fáskrúðsfirði.
Hjer verður þá að nokkru bætt
fyrir gleymsku íhaldsblaðanna og
skýrt frá tildrögum og rekstri stofn-
unarinnar, og miskunnarverki því,
er hún vinnur.
Fyrir nokkrum árum var í ráði
að ríkið leigði frakkneska spítal-
ann á Fáskrúðsfirði og gerði að
heilsuhæli fyrir berklaveikt fólk á
Austurlandi. Landlæknir var málinu
mjög hlyntur, enda var hann á ferð
hjer um Austfirði um það leyti til
að vekja áhuga fyrir málinu, sýna
fram á nauðsyn þess og undirbúa
það. Dvaldi hann um vikutíma á
Fáskrúðsfirði og flutti þar fyrirlest-
ur um málið. Fjekk hann marga á-
heyrendur og benti á meðal annars,
hve nauðsynlegt væri að spítalinn
eignaðist Ijóslækningatæki og hvatti
menn til fjáframlaga í því skyni.
Var þessu ve! tekið og mun tals-
vert fje hafa komið inn, enda var
in. Sennilega mætti láta vatn
flytja báða hryggina að mestu
leyti ofan í sjó, ef það kynni að
koma að notum. Gerlegt væri
það og, að byggja olíugeyma yst
á tanganum, eða öllu heldur í
sjó fram af honum, til varnar
eyrinni.
4. Þungamiðja bœjar og skemti-
staður. Nálægt miðbiki bæjarins,
með því skipulagi, sem uppdrátt-
ur sýnir, er afarstórt grasivaxið
gil, sem gera má að bæði stór-
fenglegum og fögrum skemtistaö
fyrir bæjarbúa. Veit það beint
mót sól og sumri, oggefurskjól
fyrir flestum vindum. Trje og
runnar ættu að geta þrifist þar
ágætlega. Vjer höfum því gert
ráð fyrir, að þetta svæöi yrði
miðbik og helsta prýði bæjarins.
5. Útvegssvæðið má heita fast-
bundið af náttúrunnar hendi með-
fram sjónum, sunnan Strandgötu.
Er þar því ekki gert ráð fyrir
íbúðarhúsum, nema ef vera skyldi
sunnan bæjargilsins, efst á eyr-
inni. Aftur kynni að vera hent-