Jafnaðarmaðurinn - 14.11.1928, Blaðsíða 1

I
JAFNABARMAflURIN
ÚTGEFANpit VERKLÝÐSSAMBAND AUSTURLANDS
14. tölublað
Ráhhúsift
Skelsker.
Á suðvestanverðu Sjálandi, all-
löngu fyrirsunnan Korser (Kross-
eyri), sem er aðal-ferjubærinn yf-
ir Stórabelti, skerst dálítill fjörð-
ur inn í landið. Þegar kemur
nokkuð inn fyrir miðjan fjörðinn
ganga tvær eyrar út í hann, hvor
gengt annari, og loka honum ná-
lega, en fyrir innan eyrarnar
breikkar fjörðurinn aftur og lík-
ist þar kyrru og breiðu vatni,
sem í daglegu tali er nefnt
*Lónið“.
Á eyrum þessum hefir fyrir
langa löngu bygst bær, er í önd-
verðu, meðan norræn tunga var
töluð í Danmörku, hjet Skel-
fiskseyri (eða eyrar), en heitir
nú Skelsker, sem er hið forna
nafn stytt og mótað af breyting-
um danskrar tungu á umliðnum
öldum.
Skelskor er einn af minnstu
bæjunum í Danmörku, er hafa
sjerstök bæjarrjettindi. íbúarnir
eru tæp 3 þúsund. Mjer var því
forvitni á að heimsækja þann bæ
öðrum fremur, þar sem hann
líktist að 'ýmsu íslenzku kaup-
stöðunum, og ekki dró það úr
löngun minni, aö alnient var mjer
skýrt svo frá, að Skelskor væri
búinn aö koma bæjarmálefnum
sínum betur fyrir en flestir aörir
danskir smábæir.
Jeg kom um kvöld kl. lOmeð
lestinni frá Kaupmannahöfn um
Slagelse. Ritstjórinn að „Skelskor
Social-Demokrat“, hr. Ar. Wester-
gaard, tók á móti mjer á braut-
arstöðinni og var jeg hjá þeim
hjónum þá daga, er jeg dvaldi í
bænum.
Hr. Westergaard var til skams
tíma bæjarstjóri (Borgmester) í
Skelskor og erenn í bæjarstjórn
og formaður í mörgurn þeim
nefndum innan bæjarstjórnar, er
eg helst vildi kynnast hvernig
störfuðu.
Það eru stórkostleg viðbrigöi
yrir íslending, sem vanur er ó-
þrifnaðinum og skipulagsleysinu
í austfirsku sjávarþorpi, að koma
í svo þriflegan bæ, sem Skelskor
er. Um áratugi hefir verið unnið
að því að prýða bæinn á alla
lund og gera hann sem skipuleg-
astan. Þetta hefir kostað fje —
mikið fje — en það hefir þó
margborgað sig. Fólkið er glað-
ara, ánægðara og víðsýnna þar
sem unnið er að Jdví að fegra
umhverfið. Þar lærir það að unna
sínum heima-högum, lærir að
tala um það, sem fallegt er og
hugsa fagrar og góðar hugs-
anir. Ljótleikinn og óþrifnaðurinn
verka gagnstætt; þar sem þeir
sitja að völdum eru hugsanir
fólksins lágar og lítilsigldar, eng-
um til góðs, hvorki þeim, sem
hugsa þær, nje þeim eða því,
sem þær eru hugsaðar til. Al-
ment mun það álitið, að ekki
sje hægt að hafa neinsstaðar
verulegt skipulag og bæjarsnið
nema þar, sem margt fólk er
samankomið — stórbær er. —
Skipulag og þrifnaður kosti of
mikið til þess, að sinábæirnir
geti veitt sjer það. En svo er
ekki, a. m. k. hefir þess ekki
þurft í Skelskor. Bærinn hefir
altaf verið lítill, aldrei vaxið ört.
En hann hefir tekið hvert við-
fangsefnið af öðru og leyst það,
og nú eru flest viðfangsefni leyst
þar, sem núverandi þjóöskipulag
|jar í landi leyfir bæjunum að
hafa með höndum. Og þau eru
öll leyst á þann veg, að bænum
er til hagsbóta og sóma.
Hr. Westergaard byrjar á því,
að sýna mjer skólana, „af því þjer
eruö fyrst og fremst kennari“,
segir hann.
Skólahúsin eru þrjú. Qamli
Norðfiröi, 14. nóvember 1928
3. árgangur
Barna- og unglingaskólinn.
„borgaraskólinn“, nýttbarna
og unglingaskólahús, mikið
og veglegt, og leikfimishús.
Húsin loka stórum skóla-
garði á þrjá vegu, en á einn
veg skýlir garðinum skóg-
argerði. í skólagarðinum,
sem er afarstór, leika börn-
in sjer í frímínútunum, og
er gólfið þar malbikað og
sest því hvorki fyrir á því
vatn nje annað, er óþrifum
getur valdið. Skólahúsin eru
rúnigóð og vel við haldið.
Framhaldsskóla — gagn-
fræðaskóla — heldur bær-
inn uppi fyrir þá nemendur, er
óska framhaldsnáms. — Alt er
fágað og prýtt. Allstaðar er kost-
að kapps um að börnin hafi fyr-
ir augum sínum fegurð og prýði.
— Mjer varð það ósjálfrátt á, að
áta hugann hvarla heim til Nes-
skóla í Norðfirði — og foræðis-
ns þar umhverfis skólahúsirt, og
minnast þess, sem enn er ógert
í skólamálunum þar.
Allir danskir bæir eiga „ráð-
hús“,‘ þ. e. hús til fundahalda
fyrir bæjarstjórn, skrifstofur bæj-
aiins og þegar best lætur sam-
komusal fyrir almenna borgara-
fundi.
í íslenskum sveitastjórnarlög-
um er gert ráð fyrir að hrepp-
arnir eigi „þinghús“ til þessara
hluta, en óvíða munu þau til.—
Ráðhúsið í Skelskor er vegleg
bygging, er stendur við stórt torg
skreytt blómum og runnum. Er
þar öll stjórn bæjarins saman
komin; dómstjórn og lögreglu-
stöð og bæjarstjórnarfundir haldn-
ir. Fangelsi er í hliðarbyggingu,
áfastri viö ráðhúsið. Einnig þar
hefir verið kostað kapps um að
láta fegurð og festu í stíl njóta
sín sem best.
Enginn íslenskur bær á enn
neitt „ráðhús'*. Ekki einusinni
Reykjavík hefir komist svo langt
enn, að reisa sjer slíka byggingú,
og þó mætti bæði þar og ann-
arsstaðar margt óþarfara aöhaf-
ast.
Á allstórri lóð, skamt frá skóla-
húsunum, hefir bærinn reist 4
hús, sem, eins og skólahúsin,
mynda heitsteyptan húsagarð. —
Þessi hús eru öll aöeins ein hæð,
með háu risi. Umhverfis þau er
há limgirðing og trje ræktuð í
garðinum innan girðingarinnar.
Þó hús þessi sjeu ekki há í loft-
inu vekja þau strax athygli aö-
komumannsins.— Hvar eru þessi
hús?
Það eru sjúkrahúsið, elliheim-
ilið, farsóttarhúsið og fátækra-
heimilið.
Sjúkrahúsiö er stærst. Það er
fyrir 33 sjúklinga, vel úr garði
gert og hreinlegt, bæði innan og
utan. Læknar eru 3 í bænum og
hafa allir sjúklinga á húsinu.
Elliheimilið er áfast sjúkrahús-
inu. Er þar rúm fyrir 20 gamal-
menni og oftast er það fullskip-
að. Geta þau gamalmenni, er elli-
styrks njóta, fengið að búa þar
°g 'eggja með sjer ellistyrkinn.
FdtœkraheimiliO stendur skamt
frá elliheimilinu. Það er minst
húsanna, en að öllu eins vel um
gengið. Er þar rúm fyrir 10 eöa
12 þurfamenn — einhleypa —
konur og karla, sem óhæf eru
af einhverjum orsökum í heima-
húsum, eða eru algerlega vega-
laus. Er þar mjög tnismunandi
fjölment.
Farsóttahúsið er allstór bygg-
ing, en virðist ekki vönduð sem
hinar. Stendur hún nokkuð fjær
og er lítið notuð, nema þegar
farsóttir koma upp, þá eru sjúk-
lingarnir einangraðir þar.
Matreiðsla öll handa sjúkra-
húsinu, elliheimilinu og fátækra-
heimilinu fer fram í eldhúsi
sjúkrahússins, sem er stórt og
rúmgott, og er maturinn síðan
borinn þaðan í hin húsin. Þykir
þetta hafa vel gefist og mikill
sparnaður frá því sem var, meö-
an hvert hús hafði sitt sjerstaka
eldhús og matreiðslu.
Bærinn rekur bæði þessi heim-
ili og sjúkrahúsið fyrir sinn reikn-
ing og virðist því vart veröa
betur fyrir komið en það er.
Eitt af því, sem óprýðir ís-
lenska bæi og kauptún mest er
göturnar. Hjer eru göturnar op-
in moldarflög víðast hvar, og
þegar best lætur, sandur borinn
í flagið. Engar gangstjettir nje
göturennur, og þegar dropi kem-
ur úr lofti, rennur alt út í for.
Þ.essu er annan veg farið í
dönskum smábæjum. Altar götur
í Skelskor eru ýmist malbikaðar,
steyptar eða steinlagðar. Þegar
jeg kom þar, var nýlokið alllangri
götu og hafði hún kostað 100
þús. kr. Lán hafði verið tekið til
götugerðarinnar og var það til
25 ára. Qata þessi á að endast
í 20 ár án nokkurs viðhalds-
kostnaðar. Eftir það þarf ein-
hverjar umbætur, en þær kosta
tiltölulega lítið, þegar bærinn á
öll áhöld til götugerðar.
Enginn kaupstaður íslenskur,
nema Reykjavík, hefir farið þessa
leið í götugerð sinni. Veldur þvi
sjálfsagt hvortveggja, fáfræöi t
þessu efni og fjeleysi bæjanna.
— Bankarnir viija heldur lána í,