Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2008, Qupperneq 100

98
Þorsteinn G. Indriðason
líta má á virknina sem hluta af hæfileikanum til þess að tala málið
(málkunnáttan) og frjósemina sem hluta af því hvemig við notum
þennan hæfíleika (málbeitingin). Ef litið er á málfræði sem lýsingu á
því sem málnotendur kunna þá er ljóst að eitt af því sem þeir kunna er
að mynda ný orð í samræmi við virkar orðmyndunarreglur. Þess
vegna hlýtur spumingin um það hvort einhver orðmyndunarregla sé
virk í máli einstaklings eða ekki að vera spuming sem varðar málfræði
sem er lýsing á málkunnáttu hans. Hins vegar getur mat á því hversu
mörgum orðum tiltekin orðmyndunarregla skilar inn í orðaforða máls-
ins ekki verið hluti af málkunnáttu einstaklinga heldur fremur hluti af
því hvemig einstaklingurinn beitir málinu, t.d. því hversu oft viðkom-
andi notar tiltekna reglu til þess að mynda ný orð. Þetta er þá frjósemi
reglunnar og frjósemin er þá hluti af málfræðinni sem lýsingu á mál-
inu utan frá, í þeim skilningi sem áður var lýst. Þeim sem skoða mál-
fræðina sem kerfi óháð málnotandanum er því ekki endilega annt um
að halda til haga þeim greinarmun sem hér er gerður á virkni og frjó-
semi, þ.e. þeir skoða bara frjósemi reglnanna eins og hún birtist í mál-
inu sem sameign eða sjálfstæðu fyrirbæri og hún getur verið ýmsum
takmörkunum háð eins og síðar verður sýnt fram á.
2.2 Orðasafnið
Ýmsar hugmyndir hafa verið settar fram um hlutverk orðasafnsins í
lýsingu á málkunnáttunni. Ein algeng hugmynd er sú sem Aronoff og
Anshen (1998:237) gera grein fyrir, þ.e. að orðasafnið geymi öll
ósamsett orð með ófyrirsegjanlega merkingu, þ.á m. ýmis orð sem
áður voru samsetningar (afleidd orð og samsett). Skilin milli orðhluta
í slíkum orðum hafa þá yfírleitt máðst út vegna lexíkalíseringar (e.
lexicalisation). Bakken (1998:61) lýsir lexíkalíseringu samsetninga á
þann hátt að merking samsetninganna ráðist ekki lengur af saman-
lagðri merkingu einstakra hluta þeirra. Samsetningamar hafa þannig
ófyrirsegjanlega merkingu og því verður að geyma þær í orðasafninu.
Lexíkalíseringin gerist yfirleitt á löngum tíma og úr málsögunni nægir
að nefna dæmi eins og þau sem era tilgreind í (3):4
4 Þessi þróun hefur verið mismunandi i grannmálunum. í íslensku hefur t.d. nor-