Vera - 01.12.1987, Blaðsíða 6

foringi fær nokkuð fyrir snúð sinn. Hann trónir efst í virðingarstig-
anum, fær fyrstur af bráðinni og hefur frjálsan kynferðislegan að-
gang að kvendýrunum. Samkvæmt þessu eru dýrin í hæsta máta
,,mannleg“ að minnsta kosti sé vestræn feðramenning höfð sem
viðmiðun.
Nú eru margir fræðimenn farnir að draga í efa þessar niðurstöð-
ur sem munu byggja á afar hæpnum forsendum. Nýjar dýrarann-
sóknir leiða í Ijós að dýrin eru ekki eins ,,mannleg“ hvað varðar
árásargirni, ofbeldi, valdauppbyggingu og kvennakúgun og fyrri
rannsóknir bentu til. Að öllum líkindum mega menn sitja einir að
þeim „heiðri" að hafa náð langt í þessum greinum. Marilyn
French rekur þetta ágætlega í áðurnefndri bók sinni og styðst þar
við þekkta fræðimenn eins og Nancy Tanner, Adrienne Zilman og
Donna Haraway.
Ályktanir þessara fræðikvenna og margra annarra vísinda-
manna sem hér verða ekki nefndir eru í stuttu máli á þessa leið:
Það er móðgun við dýrin aö eigna þeim alla verstu lesti vestrænn-
ar feðramenningar. Árásargirni dýra er afar misjöfn eftir tegund-
um og hún er það einnig eftir aðstæðum. Karldýrin eru ekki árás-
argjarnari en kvendýrin og þau eru ekki hættuleg ungviðinu. Væri
svo dæi tegundin út. Hugmyndir manna um sterka foringjann á
ekki við rök að styðjast. Karldýrin flýja jafnvel fremur en kvendýrin
þegar hætta steðjar að. Það er um virðingarröð að ræða meðal
sumra dýra en virðing karldýrs fer eftir stöðu móður þess en ekki
stærð viðkomandi. Nauðgun er óþekkt og ekkert karldýr hefur
óhindraðan kynferðislegan aögang aö kvendýrunum. Kynferðislíf
dýra virðist næsta prútt og hófsamlegt. Það karldýr sem nýtur
mestrar virðingar er ekki virkara kynferðislega en hin. Kvendýr
sem nýlega hefur fætt nýtur mestrar virðingar í hópnum og færist
sú virðing jafnan yfir á næstu nýja móður. Vald til að stjórna öðr-
um (authority) fyrirfinnst hvergi í samfélögum dýra, hvorki
prímata né annarra. Slíkt vald er aðeins að finna meöal
manna.
Leitað að réttlætingu og afsökun
Af þessu má sjá að rannsóknir og vísindi eru harla brotgjörn.
Hvort tveggja er oft á tíðum fyrst og fremst menning og „vísinda-
legar" niðurstöður því litaðar af skoðunum, hugmyndum og ósk-
um fræðimanna. Svo er að sjá sem í umræddum rannsóknum hafi
vísindamennirnir verið að leita í dýrasamfélögum bæði að réttlæt-
ingu á og afsökun fyrir þeirri mannfélagsskipan eða menningu
sem þeir sjálfir voru sprottnir úr, þekktu best og töldu hina einu
mögulegu í nútímanum. Menningu þar sem ofbeldi er talið nauð-
syn, árásargirni grundvöllur fyrir framförum og kvennakúgun
óhjákvæmileg. Og þeir fundu það sem þeir leituðu að.
Vitaskuld má ekki draga of víðtækar ályktanir um mannlegt
samfélag af hegðun dýra einni saman enda er það ekki ætlunin.
Það er líka ýmislegt í fréttum af forfeðrum og formæðrum hins viti
borna manns (homo sapiens) sem bendir til friðsamlegrar sam-
búðar þeirra innbyrðis og út á við. Sömu sögu er að segja af okkur
sjálfum sem við í hroka okkar höfum kallað „kórónu sköpunar-
verksins".
Miðað við hegðun mannsins á jörðinni síðustu 5-6 þús. ár á
hann þá nafngift ekki skilda. Kannski er meira að segja rangt og
yfirlætislegt að telja eina tegund á þessari jörð annarri æðri en lát-
um það liggja milli hluta að sinni.
Sagan er sífellt að lengjast
Um þessar mundir fleygir fram rannsóknum á mannlífi á svo-
kölluðum forsögulegum tíma; þeim tíma sem litlar sem engar rit-
aðar heimildir eru til um. Sá tími í sögu mannkynsins er miklu
lengri en hin skráða saga og raunar er þessi saga sífellt að lengj-
ast, mannkynið virðist vera mun eldra en talið var fyrir fáum árum.
Hér er ekki rúm til að skýra grannt frá þeim heimildum sem stuðst
er við þegar saga þessi er rakin en þær helstu eru núverandi sam-
félög manna, þau sem kallast frumstæð eða vanþróuð, nýjar túlk-
anir á eldri rannsóknum á þessum sömu samfélögum, fornmenjar
ýmiss konar, riellamyndir og önnur listaverk, goösögur og loks
sérkennilegir siðir og venjur sem ekki eru í takt við tíðaranda og
venjur á viðkomandi stað.
Marilyn French gerir grein fyrir mörgum þessara rannsókna í
bókinni sem ég vitnaði til áðan og þetta eru nokkrar af þeim niður-
stöðum sem hún kemst að:
Það bendir flest til þess að mannkyn sé mun eldra en álitið hef-
ur verið. Nútímamaðurinn er trúlega allt að 200 þúsund ára gam-
all og saga hans var lengst af ekki jafn blóði drifin og full af ofbeldi
og styrjöldum og saga síðustu 5-6 þúsund ára gefur til kynna.
Hefðbundin mannkynssaga nær yfir þann tíma og er oftast talin
nær öll saga mannsins en er ekki nema lítið brotabrot af henni.
Forverar mannsins og formæður eru auk þess miklu eldri, allt að
tveggja milljón ára gömul. Allan þennan tíma utan nokkur síðustu
árþúsundin tókst þessu fólki að lifa saman í friði. Deilur risu að
sjálfsögðu en „þessir menn bjuggu yfir þeirri kunnáttu í mannleg-
um samskiptum sem dugði til aö leysa úr deilum. Menntun þeirra
beindist að persónulegum tengslum og samvinnu og því hver
skyldi vera hlutdeild hvers og eins í stærri heild“ (M. F. Beyond
Power, bls. 17), Engin merki finnast um að menn hafi verið með
vopnum vegnir og svo er aö sjá sem ófriöarseggir hafi orðið að yf-
irgefa hópinn.
í þessum fyrstu samfélögum manna ríkti jafnvægi og friður milli
kynja og þetta voru blíðlyndir menn og félagslyndir. Vald yfir öðr-
um mönnum var líka óþekkt, slíku valdi var ekki farið að beita
fyrr en löngu síðar.
Móðirin kjölfestan og aðalstjórnandinn
Þessi fyrstu samfélög eða frumhópar manna byggðust upp í
kringum móður og börn. Þau voru martilocal, þ.e.a.s. móðirin
valdi aðsetursstað, makinn kom til hennar og hún var kjölfestan
og aðalstjórnandinn í samfélaginu. Valdi var ekki beitt til að kúga
aðra, ráða yfir þeim og ráðskast með þá heldur til að sjá um að
allt færi vel fram og væri heildinni fyrir bestu. Mæðurnar voru e.k.
uppalendur og stjórnendur fyrir hópinn og kenndu mönnum það
sem þurfti til að lifa í friði.
Darwin, Freud og aðrir þróunarsinnar hafa allt aðra mynd af
þessum fyrstu mönnum. Þeir kalla þá „villimenn,, og við könn-
umst öll við grínmyndirnar þar sem karlinn dregur konuna á hár-
inu að hellismunnanum. Freud telur frumhóp manna hafa verið
hóp af óstýrilátum strákum sem áttu sífellt í erjum við harðlyndan
og óbilgjarnan föður. Föður og harðstjóra sem kúgaði þá og niður-
lægði. Hann telur eðli manna illt að maðurinn sé fæddur með eðl-
ishvatir sem ekki samrýmast siðmenningunni (vestrænni feðra-
menningu). Hann verður því að bæla þær, bæði árásarhvötina og
kynhvötina, ella getur farið illa. Á stigi ,,villimennskunnar“ (sbr.
líka Engels) hafði hann ekki náð að göfga þessar hvatir og var því
hömlulaus. Sannkallaður „villimaður“ sem nauðgaði konum og
meiddi og drap eftir því sem verkast vildi.
Fræðimenn runnir af eigin menningu
Það lítur út fyrir að allar þessar kenningar séu úr lausu lofti
gripnar. Fræðimennirnir sem settu þær fram voru svo bundnir af
eigin menningu að þeir gátu ekki sett sér fyrir sjónir annars konar
samfélög manna, jafnvel ekki þó að þeir sæju þau meö eigin aug-
um.
Friðsamleg sambúð manna í milli þar sem ekki var beitt drottn-
unarvaldi og þar sem konur og karlar voru álíka frjáls var víðs
fjarri hugmyndaheimi þeirra.
Sennilega er líka um það bil að hrynja allt þróunarmódel 19. ald-
ar fræðimannanna; hugmyndin um hinn ófullkomna mann í ár-
daga sem er stöðugt að þróast upp á við.
Um það ætla ég að fjalla í næstu grein svo og nánar um mis-
munandi skilning á valdahugtakinu.
Helga Sigurjónsdóttir
6