Vera - 01.06.1995, Blaðsíða 39
I alþjóölegum mannréttindasáttmálum er víða að
finna sérreglur um jafnrétti karla og kvenna til
viðbótar við almennar jafnræðisreglur og hefur
t.d. á vettvangi Sameinuðu þjóðanna verið gerö-
ur sérstakur samningur um afnám allrar mismun-
unar gagnvart konum. Af háifu fjölmargra sem
gerðu athugasemdir við áðurnefnt orðalag jafn-
ræðisreglu var lögð áhersla á að hér þyrfti
stefnuyfirlýsingu í stjórnarskrá.
þjóðernisuppruna, kynþáttar, litarháttar, efnahags,
ætternis og stööu aö ööru leyti.
Konur og karlar skulu njóta jafns réttar í hví-
vetna. “
Sú breyting aö allirskuli njóta mannréttinda er
mikilvæg þar sem hér er aukið á verndina. Þess
má jafnframt geta að ákvæðiö þykir ekki koma í
veg fyrir það sem kölluð er jákvæð mismunun á
málefnalegum grundvelli, eða það að taka konur
eða aðra minnihlutahópa að einhverju leyti fram
yfir á ákveðnum sviðum í þeim tilgangi að ná jafn-
rétti og til að bæta þeim upp fyrra misrétti.
Fjölskyldan og börn
Hugtakið fjölskylda er hvergi skilgreint í lögum né
alþjóðasamningum þannig aö kunnugt sé. Þó er
hugtakið víða notað ogjafnvel tekiö svo til orða að
fjölskyldan sé hornsteinn samfélagsins og aö
henni beri sérstök vernd. Flestir eru sammála um
að fjölskylda sé að lágmarki tveir einstaklingar
sem hafi eitthvert ákveðið lifssamband sín á milli.
Gerter ráð fyrir fjölskyldunni T1. og3. mgr. 71. gr.
hinnar breyttu stjórnarskrár, sem í endanlegri
mynd hljóða svo:
1. mgr.
„Allir skulu njóta friðhelgi einkalífs, heimilis og
fjölskyldu".
3. mgr.
„Þrátt fyrirákvæöi 1. mgr. má meö sérstakri laga-
heimild takmarka á annan hátt friöhelgi einkalífs,
heimilis eöa fjölskyldu ef brýna nauösyn ber til
vegna réttinda annarra. “
Friðhelgi einkalífs og heimilis verndar að sjálf-
sögðu alla einstaklinga jafnt þá sem eru utan og
innan fjölskyldu. Þessu til viöbótar er fjölskyldan
hér vernduð sem sérstakur hópur. í greinargerð
sem fylgdi hinu upphaflega frumvarpi kemur fram
að hér sé átt við fjölskyldutengsl í víötækum skiln-
ingi, t.d. samband barns og foreldris sem fer ekki
með forsjá þess. Fjölskyldan eigi ekki einungis að
njóta vemdar gegn ríkinu heldur sé ríkinu ætlaö
að sjá til þess með lögum að allir geti notið fjöl-
skyldulífs. Ríkinu beri þannig aö setja lög t.d. um
umgengnisrétt þarns við það foreldri sem fer ekki
með forsjá barnsins. Þá er ætlasttil þess aö und-
ir ákvæðið falli vernd réttar til aö stofna fjöl-
skyldu.
Þar sem fjölskyldan er ekki skilgreint hugtak
er erfitt að afmarka í hverju þessi vernd er fólgin
eða hvaða réttindi eru hér nánar tryggð.
Þessum réttindum eru svo settar ákveðnar
skorður eins og fram kemurí 3. mgr. ákvæðisins.
I greinargerðinni með upphaflega frumvarpinu
kemur fram að takmörkun beinist hvað helst að
tilvikum þar sem afskipti af heimili og fjölskyldu-
llfi eru nauðsynleg til að vernda hagsmuni barna.
í athugasemdum stjórnarskrárnefndar segir að
ákvæðinu sé ætlað aö skapa svigrúm til aö koma
I veg fyrir að ofbeldi geti þrifist t.d. inni á heimil-
um I skjóli friðhelginnar. Er þetta að sjálfsögðu
mjög mikilvægt.
Viö þreytingar á stjórnarskránni urðu þó nokkr-
ar deilur um vægi svokallaöra efnahagslegra og
félagslegra mannréttinda, en segja má að þar sé
um að ræða grundvallarréttindi til viðunandi lífs-
kjara, t.d. rétt til mennt-
unar, vinnu og fram-
færslu. Þykir mörgum
sem ekki sé tekið nægi-
legt tillit til þessara rétt-
inda við endanlega gerð
frumvarpsins. Fjölskyldu
I nútímasamfélagi eru
lagðar ýmsar skyldur á
herðar, m.a. er henni
fyrst og fremst ætlað að
sjá um uppeldi barnanna
sem eiga að erfa landið.
Fjölskyldan getur ekki
sinnt hlutverki sínu
nema aö henni séu
tryggð ákveöin lágmarks-
réttindi til afkomu og það
er því sérstaklega mikil-
vægt fyrir fjölskyldu aö njóta efnahagslegra og fé-
lagslegra mannréttinda. Rétt er aö nefna hér
ákvæði sem veita ákveðna vernd I þessa átt, 1.
og 2. mgr. 76. gr. sem hljóða I endanlegri mynd
svo:
„Öllum, sem þess þurfa, skal tryggöur ílögum
réttur til aöstoöar vegna sjúkleika, örorku, elli, at-
vinnuleysis, örbirgðar og sambærilegra atvika.
Öllum skal tryggöur í lögum réttur til almennr-
ar menntunar og fræöslu viö sitt hæfi. “
Mjög umdeilt var hvort nokkur vernd fólst I
orðalagi upphaflega frumvarpsins um sama efni.
Ekki er hægt að skilja við Ijölskyldu án þess að
minnast sérstaklega á börn, en réttindum barna
er sífellt meiri gaumur gefinn alls staöar I heimin-
um. Um börn er aö finna eftirfarandi ákvæði sem
verður 3. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar og felur I
sér mjög víðtæka vernd:
„Börnum skal tryggð í lögum sú vernd og um-
önnun sem velferð þeirra krefst. “
\ Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna frá ár-
inu 1989 er lögð áhersla á réttindi barna og þar
kemur einnig fram aö veita beri fjölskyldunni
nauðsynlega vernd sem grundvallareiningu sam-
félagsins og hinu eölilega umhverfi til vaxtar og
velfarnaðar allra meölima sinna, sérstaklega
barna. I athugasemdum til stjórnarskrárnefndar
var bent á að full ástæða væri til þess að sér-
stöðu fjölskyldunnar og réttinda barna væri getið
I sérákvæöi. Þá væri nauðsynlegt aö leggja meiri
áherslu á að börn nytu alls staðar þeirrar verndar
sem velferð þeirra
krefst, bæöi við ráð-
stafanir af hálfu lög-
gjafans og annarra.
Um þetta var ekkert
fjallað af hálfu stjórn-
arskrárnefndar.
Þá voru gerðar til-
lögur um ákvæði sem
bönnuðu setningu
laga um herskyldu
barna og þátttöku
þeirra I hernaðarað-
geröum en þetta fékk
ekki sérstaka umfjöllun.
Niöurlag
Þær breytingar sem geröar hafa verið eru tví-
mælalaust réttarbót og þess er að vænta að sam-
þykkt breytinga á mannréttindakafla stjórnar-
skrárinnar verði eitt af fyrstu verkefnum þingsins.
Eins og fram kemur I nefndaráliti stjðrnarskrár-
nefndar Alþingis söfnuöust fyrir ítarleg gögn við
meöferð málsins sem talin voru mikilvægt framlag
við áframhaldandi umfjöllun um stjórnarskrárbreyt-
ingar. Öflug umræða um mannréttindi er svo veg-
vísir samfélagsins I átt til friðar og framfara.
Stjórnarskrárnefndin lagði
áherslu á að í orðunum „stöðu
að öðru leyti“ fælist að jafnræð-
isreglan næði til allra þjóðfé-
lagshópa og ekki þótti ástæða
til að lengja upptalninguna í
ákvæðinu. Það hlýtur því að
mega líta svo á að fatlaðir og
samkynhneigðir njóti fullrar
verndar ákvæðisins.
stjórn rskráin