Vera - 01.09.1995, Blaðsíða 14

þvott laugarnar
Þvottar hafa löngum veriö á verksviði kvenna og voru mikil erfiöis-
vinna áöur en þvottavélarnar komu til sögunnar.
VERA fékk Margréti Guðmundsdóttur sagnfræöing til að gefa lesend-
um örlitla innsýn í sögu Þvottalauganna í Laugardal sem er svo sam-
ofin sögu reykvískra kvenna. Og um leið hvetjum viö alla, konur og
kalla, til aö fara inn í Laugardal og skoöa umhverfið og sýninguna
sem var sett þar upp í sumar.
(íeílsulind
Reykyíkinga
Þvottalaugamar í Laugardalnum eru einn
merkasti sögustaður Reykvíkinga. Laugarnar
voru lengi einn fjölmennasti vinnustaöur
kvenna í Reykjavík. Þar liggja einnig rætur
Hitaveitu Reykjavíkur sem útrýmdi svörtum
kolareyknum úr bænum og létti gríðarlegri
vinnu af herðum kvenna. Hitaveitan sparaði
Reykvíkingum auk þess mikil útlát vegna
kyndingar sem fátækir bæjarbúar höfðu áður
neyðst til að skera við nögl. Heita vatnið í
Þvottalaugunum varð ein mikilvægasta heilsu-
lind bæjarbúa löngu fyrir daga hitaveitunnar.
Reykjavlk var sannkallaö pestarbæli í lok
19. aldar og á fyrstu áratugum líðandi aldar.
Sóðaskapurog nábýli ruddi smitsjúkdómum
braut í bænum. Sýklalyf sem unnu á land-
lægum smitsjúkdómum komu ekki til sög-
unnar fýrr en á fjórða áratugnum og enn síð-
ar lyf sem unnu á berklum. Þrifnaöur var eitt
öflugasta vopnið gegn sóttnæmum sjúk-
dómum fyrir daga lyfjanna. í Þvottalaugun-
um gátu Reykvíkingar soðið og sótthreinsað
óværur úr fatnaði. Náttúrulegi suðupottur-
inn í Laugunum hafði mikla þýðingu fyrir
bæjarbúa. Heilsa Reykvíkinga hvíldi ekki síð-
ur í höndum þvottakvenna en lækna.
í lok 19. aldar mátti iðulega sjá heila lest
af kengbognum konum rogast með lauga-
þokaklyfur á götum Reykjavíkur. Þvottakona
flutti gríðarlegan farangur inn í Laugar, bala,
fötu, klapp, þvottabretti, sáþu, sóda, kaffi-
könnu, bolla, matarpakka og auðvitað þvott-
inn. Úr miðbæ Reykjavíkur og inn að Þvotta-
laugum eru rúmir þrir kílómetrar. Sú leið var
ekki hættulaus og gat orðið æði torsótt í
svartamyrkri. Þvottakonur urðu að fara yfir
Fúlutjarnarlæk sem breyttist í stórfljót í vot-
viðri og yfir blauta og keldótta mýri. Hestar
voru stöðutákn sem góðborgarar státuðu
sig af. Gæöingarnir voru ekki látnir erfiða til
jafns við vinnukonur. Þær voru notaðar sem
áburðarklárar bæði við uppskipun og í
laugaferðum. Reykvískar alþýðukonur báru
iöulega mun meira en hestar bæjarbúa. Árið
1890 hófust áætlunarferöir hestvagna með
þvott í Laugarnar. Þegar hestaflið leysti bök
kvenna af hólmi voru það karlmenn sem
héldu um
tauma hest-
vagnsins.
Þeir höfðu
hins vegar
allt að helm-
ingi hærri
laun fyrir
vinnu sína
en konur fýr-
ir strit þvott-
anna. Líkamlegur munur karla og kvenna var
furðulengi notaður sem réttlæting fyrir
launamun kynjanna. Konur hefðu ekki
vöðvaafl á við karlmenn og gætu ekki erfið-
að til jafns við þá. Líkamsburðir karla og
kvenna skýra hvorki verkaskiptingu né
launamisrétti kynjanna. Sú goðsögn lifði
hins vegar góðu lífi langt fram á 20. öld. Hún
mótaði meöal annars umræður innan verka-
lýðshreyfingarinnar. Alþýðusamband ís-
lands ályktaði ekki um launamisrétti kynj-
anna fýrr en á þingi sambandsins árið
1930. Þar var samþykkt að „vinna að því“
að konur og unglingar sem ynnu „sömu erf-
iðisverk og karlmenn" yröi greitt „karl-
mannskauþ".
Laugaferöirtóku að jafnaði tíu og allt upp
T 36 tíma. Strit þvottanna hvíldi aldrei á bök-
um karlmanna, heldur á herðum mæðra
þeirra, systra, eiginkvenna og dætra. Sum-
arið 1976 var síðasta þvottahúsinu í Laug-
ardalnum lokað. Þá fengu kraftlyftingar-
menn afnot af húsinu. Hundrað árum fýrr
höfðu formæður þeirra borið þungar byrðar
fram og til baka úr Þvottalaugunum. Þær
hlutu hvorki gullpeninga fyrir afrek sín né
virðingu samferöarmanna. Vinna þvotta-
kvenna stuðlaði engu að síður að betri
heilsu Reykvíkinga en sjálfar gengu þær
nærri þreki sínu og heilsu við erfiðisvinnu
þvottanna. Þessum afreksmönnum hefur nú
verið sýndur verðugur sómi með endurgerð
Þvottalauganna T Laugardalnum.
Greinarhöfundur, Margrét Guö-
mundsdóttir sagnfræöingur,
setti upp sýningu á sögu
Þvottalauganna. Hún er hér
ásamt þvottakonu daginn sem
sýningin var opnuð.