Vera - 01.09.1995, Blaðsíða 16

kv nnafræðin
^ÍKSnraícarwnab
menningar á
Máttugum meyjum
eftir Helgu Kress
Helga Kress
Máttugar meyjar
íslensk fornbókmenntasaga
Háskólaútgáfan 1993
r ' ■?
Munnleg hefð og ritmenning
Haustið 1993 sendi Helga Kress frá sér
bókina Máttugar meyjar sem er að hluta
byggð á kaflanum „Völvan" í fyrsta bindi
Nordisk Kvindelitteraturhistorie. í bókinni
fjallar Helga um munnlega skáldskaparhefð
íslenskra fornbókmennta. Þær spanna
breytingar frá heiðni til kristni, frá munnlegri
hefð skáldskapartil ritmenningar. í fornbók-
menntunum má sjá þróun frá tiltölulega
sterkri kvennamenningu til nær allsráöandi
karlamenningar. Helga sýnir hvernig konur
tileinka sér skáldskaparmál og rikjandi
karlahefð til aö heyrast því hin rikjandi hefð
hefurtungumálið á valdi sínu og stjórnar því
hvernig hugsanir og hugmyndir fá tjáningar-
form í orðum. Helga telur því að bókmennt-
ir kvenna séu „ekki annaðhvort innan eða
utan karlahefðarinnar þær eru innan tveggja
hefða samtímis. Þær eru tvíradda, innihalda
bæði ríkjandi - þ.e. leyfilega - sögu og þagg-
aða sögu, þ.e. þá sem ekki heyrist en er
undir yfirborði textans“(15). Helga telur
táknmynd þessarar tvíröddunar sjást í upp-
skafningu (palimpsest), en orðið er notað
um skinn eða pergament þar sem upphaf-
leg skrift hefur veriö skafin burt og önnur rit-
uö f staðinn. Helga segir þetta vísa I bók-
staflegri merkingu til þess þegar ein
menning verður annarri yfirsterkari og þagg-
ar hana niður með því að skafa út skrift
hennar.
Helga nefnir fjölmörg dæmi um upp-
skafningu máli sínu til stuðnings. Sem
dæmi má nefna endursögn Völsunga sögu
á Guðrúnarkviðu fornu. Þar verður breyting á
sjónarhorni þar sem kvenrödd kvæöisins er
þögguð niður. Upphaf kvæðis og sögu er
það sama. Guðrún minnist Sigurðar og
harmar dauða hans. Kvæðið er eintal Guð-
rúnar og endurminning, það lýsir hugar-
ástandi hennar og innra lífi. í sögunni er
tregrof Guðrúnar hins vegar endursagt eins
og þaö komi I beinu framhaldi af dauða Sig-
urðar, en ekki mörgum árum síðar. í sög-
unni segir Guðrún frá lífi sínu áður en hún
flýr samfélagið. Helga bendir réttilega á að
„eftir það heldur sagan áfram sem línurétt
og raunsæ þriðju persónu frásögn. Kven-
rödd kvæðisins er því horfin ásamt endur-
minnunum og fantasíunni sem henni fýlgdi"
(83). Hér hefur munnleg hefð kvennamenn-
ingar verið látin víkja fýrir ritmenningu karla.
Kvenröddin er þögguð.
í þessu Ijósi er athyglivert að hér á landi
hefur nær alger þögn ríkt um bók Helgu
Kress. Fáir ritdómar hafa verið skrifaöir um
bókina og sá ítarlegasti og vandaöasti
kemst ekki á prent fyrr en í vorhefti Skírnis,
Þessi mynd er sótt í bók Helgu og þar seg-
ir svo: „Skalla-Grímur eltir og drepur Þor-
gerði brák, fóstru Egils. „Hún var mikil fyr-
ir sér, sterk sem karlar og fjölkunnug
mjög“. Fjölkunnugar konur ógna samfélag-
inu og eru því róttdræpar. Eru þær ýmist
grýttar eöa þeim drekkt. Hér eru báðar að-
feröirnar notaðar."
einu og hálfu ári eftir útkomu bókarinnar.
Tímaritið Vera Ijallar ekki einu sinni um bók-
ina fýrr en nú. En af hverju hefur svo lítið ver-
ið skrifað um íslenska fornbókmenntasögu
Helgu Kress? Er Helga ef til með bók sinni
að vega að sjálfsmynd íslensku þjóðarinnar
og kollvarpa þeim háleitu kenningum sem
íslenskir karlbókmenntafræðingar hafa sett
fram um íslenskar fornbókmenntir? Ræðst
Helga í bók sinni of harkalega að karl-
mennsku ímyndinni?
Sjálfsmyndin sótt til
bókmennta og tungumáls
í grein sinni „Mikið skáld og hámenntaður
maður. íslenski skólinn I íslenskri bók-
menntafræði" sem birtistí ársriti Torfhildar,
félags bókmenntafræðinema 1994, fjallar
Helga Kress um nútímabókmenntafræði og
hversu erfitt hún hefur átt uppdráttar hér á
landi, þar sem hún á í höggi við fordóma og
fáfræði. í þessu samhengi vitnar Helga í Pál
Skúlason, heimspeking, sem segir að ís-
lendingar eigi sér litla heimspekihefð. Hann
telur megin skýringuna liggja í íslenskri frá-
sagnarhefð sem sé andstæð fræðilegri
hugsun. Páll telur að það sé engin tilviljun
hversu lítinn skilning við höfum á eigin
menningarhefð og hversu lítið við höfum
frh. bls. 18