Vera - 01.09.1995, Blaðsíða 46

síðu n dams
G U Ð N I
E L
S
S
O N
má sín eitt rif ?
um afbyggingu og femínista *J
hugmynd aö í rituðum textum megi finna afmarkaða merkingarheild sem
lýsi sannindum um ákveöiö viöfangsefni. í afbyggingu mótast merkingin
alltaf af þeim eigindum sem hún reynir aö útiloka. Afbyggjendur telja að
textinn vísi ávallt út fyrir sig og að meö nákvæmri greiningu megi finna
innibyggðar mótsagnir, sem geri þaö að verkum aö ómögulegt sé fyrir les-
endur aö halda einni merkingu frekarfram en annarri.
Aöur en ég settist niöur til þess aö skrifa þennan pistil fletti ég í gegnum
nokkur gömul Verublöð til þess að átta mig á skoðunum þeirra kyn-
þræðra minna sem fyrr á árinu höföu skrifaö „úr síðu Adams”. í mars
hefti blaösins fjallar Hjörleifur Sveinbjörnsson um viöhorfsbreytingar til
kynjabaráttu, launajafnrétti og þá reynslu að vera dreginn inn „í tiltekinn
dilk í reynsluheimi kvenna". Hjörleifur segir einnig: „Um daginn sá ég út
undan mér í póstinum heima aö Rannsóknarstofa í kvennafræöum viö
Háskóla íslands stendur fyrir fundi síöar í mánuöinum um „hentugar leiö-
ir til aö afbyggia karlaveldið út frá femínísku sjónarhorni," og hefur feng-
iö mætan bókmenntafræöing — karl — til að reifa málið. Ég næ að vísu
ekki almennilega upp í hvert málið er (hvaö er aö afbyggja?) né hvernig
hann ætlar aö fara að þessu, enda ekki kominn nógu langt sjálfur til aö
hafa komiö mér upp femínískum sjónarhól. Á hinn bóginn hef ég sem
einn af körlunum í nýtilkominni karlanefnd Jafnréttisráðs viljað láta duga
svona fyrst um sinn að skoða tilveruna undir sjónarhorni okkar eigin karl-
lega reynsluheims.” Þessi „karl” er víst ég og því þykir mér Ijúft aö reyna
í örstuttu máli aö útskýra fyrir Hjörleifi og öörum „sem ná ekki upp í mál-
iö," t hverju aföygging felst.
Afbygging ruddi sértil rúms sem aðferðafræði í bókmenntum snemma á
áttunda áratugnum. Hún beinist meðal annars aö því aö gagnrýna þá
Ef segja má að afþygging hafi í fyrstu verið notuö sem gagnrýni á gildi
merkingarkerfa, sem tilraun til þess aö sýna að aldrei sé unnt að sætta
merkingarlegar andstæðurtextans, hefur hún á síðustu árum öðlast póli-
tísktgildi, sem leið til þess aö losa um rikjandi hugtakakerfi. Femínístar
hafa beitt afbyggingu til þess aö losa um þá stigskipun sem notuö var til
aðgreiningar á andstæöu karllegra og kvenlegra eiginda. Þeir telja aö
hinu karllega hafi verið skipaður hærri og mikilvægari sess af þeirri ein-
földu ástæðu að forsendur aðgreiningarinnar séu runnar undan rifjum
karlveldisins. f hinni fölsku þráttarhyggju heföarinnar sem skilgreinir karl-
manninn sem frumatriði merkingarparsins (karl—kona) og útilokar um
leiö konuna (sem frumatriði), eru síðan dregin upp glögg skil milli viðeig-
andi og óviöeigandi eiginleika út frá þeim forsendum sem réttlættu aö-
greininguna í upphafi. í afbyggingu eru forsendurnar fyrir stööu innan eða
utan skilgreiningar leystar upp og leitast er við aö sýna allar þær mót-
sagnir sem aögreiningin veröur aö fela til þess að halda gildi sínu.
Þessa skýru aögreiningu milli reynslu- og merkingarheims karla og
kvenna, má t.d. greina í lokaorðum Hjörleifs. Með öfund (ég kaus aö lesa
þaö svo) viöurkennir hann aö vera ekki kominn svo langt aö hafa komiö
sér upp „femínískum sjónarhól”. Hann er aftur á móti í karlanefnd og
skoöartilveruna útfrá eigin reynsluheimi. „Sá reynsluheimur rúmarýms-
ar skuggahliðar og af þeim er ofbeldiö, okkar einkaeign, verst”. Hægt
væri aö eyða löngu máli í greiningu á þessum orðum, en ég ætla að láta
mér nægja að benda á tvennt. Af skilgreiningu Hjörleifs á því sem liggur
innan og utan karllegrar reynslu má ætla aö konur séu jafn óhæfartil um-
ræðu um ofbeldi og hann er í aö hugleiða femínisma. í báöum tilvikum
er um að ræöa reynsluheim handan þeirra vitundarsviös. Annað vanda-
mál kemur strax upp ef viö viljum halda aögreiningunni um karllega og
kvenlega reynslu til streitu. Stór hluti femínískrar afbyggingar tekur á því
sem Hjörleifur myndi eflaust skilgreina sem reynsluheim karla. Er þaö
svið sem karlmönnum ætti aö fullu að vera látið eftir? Ég gæti reynt aö
setja fram málamiðlun og sagt aö karlmenn eigi aö afbyggja karlaveldiö
innan frá, á meðan konur geta gert þaö utan frá. Gallinn er aöeins sá aö
þá væri ég að nota forsendur sem afbyggingin leitast viö að hafna.