Ritmennt - 01.01.2003, Page 59

Ritmennt - 01.01.2003, Page 59
RITMENNT BJÖRN GUNNLAUGSSON OG NÁTTÚRUSPEKIN í NJÓLU Aflgeislarnir út svo frá, ótal púnktum streyma Frá sjónarhóli íslenslcrar vísindasögu er fjórði kaflinn í Njólu sennilega einn áhugaverðasti hluti kvæðisins. Þar setur Björn Gunnlaugsson fram kenningu sína um innsta eðli efnisins og kallar hana „nýja staðfestingu liins fundna alheimsáforms, eða tilgáng og myndun alls líkamlegs efnis fyrir mótspyrnu, samloð- un og þýngd." Eftir því sem næst verður komist er hér um að ræða fyrstu eiginlegu tilraun Islendings til þess að glíma við þetta flókna viðfangsefni. Fram að þessu hafa fræðimenn þó lít- ið sem ekkert fjallað urn kenningu Björns, enda má segja að fyrst í stað hafi fáir íslendingar verið þess megnugir. Eftir hinar stór- fenglegu uppgötvanir í eðlisfræði og efnafræði í lok nítjándu ald- ar og byrjun þeirrar tuttugustu varð kenningin svo úrelt, eins og svo margar aðrar tilgátur um minnstu einingar efnisins, sem ein- göngu voru byggðar á hugmyndafræði fyrri tíma. Hér er ætlunin að líta nánar á hugmyndir Björns og slcoða þær í nokkrum smáatriðum. Best er að byrja á kvæðinu sjálfu, en þar segir meðal annars í fjórða kafla: Mótspyrnan sá máttur er, mín sem orðin þýða, guðs í rnundu himins her og hauðrið skapar fríða. Ef máttur þessi, mótspyrna, markaði' ei sviðin geima, þá í gapi ginnúnga gjörvalt mundi sveima. Iðan kvikar almagns þá alla rúms um geirna, aflgeislarnir92 út svo frá ótal púnktum streyma. Mótspyrnu hvað magn er þá? mitt er þannig svarið: vissir púnktar varnað fá, að verði í þá farið. Þegar kemur þessum nær þeirra líkur granni, stríður lcrapta stormur tær stendur af himna ranni. Einn sá púnktur mynda má meður hvolfi srnáu, sem aflgeislarnir farið fá, frumögnina knáu. Þá aflgeislar frá einum púnkt annars mæta verða, fyrirstaða', er þrýstir þúngt, þar sig tekur herða. Eins og foss í áar hyl eys fram nýu vatni, felli-slögum93 fleytt er til, að frumögn eigi sjatni. 92 Úr skýringum Björns: „Aflgeislar er orð, myndað eins og ljósgeislar, til að sýna, að í stað þess, að ljósgeislar eru ljós, þá séu aflgeislarnir afl. Þessir stefna í allar áttir út frá púnktinum, eins og geislar." 93 Úr skýringum Björns: „Fclli-slög. Haldi maður hendinni neðarlega í fossi, þar sem er dropaskil, finnur maður aðgreind slög; en ofan til í straumnum falla 55
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168

x

Ritmennt

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.