Vera - 01.12.1999, Blaðsíða 55

jólabœkum-ar R ó K A D
Geðveikin
veitir írelsi
Guilið í höfðinu
eftir Diddu
Forlagið 1999
Skáldsaga Diddu, Gullið
í höfðinu, ber undirtitil-
inn hetjusaga, en það er
írónía þar sem söguhetj-
an, Katla, sver sig í ætt við andhetjur bókmennt-
anna i gegnum tiðina. Katla er vistmaður á geð-
deild í Reykjavík, rauðhærður, nærsýnn gler-
augnaglámur sem orðið hefur fyrir aðkasti, einelti
og misnotkun frá þvi hún man eftir sér, hætti að
tala á unglingsárunum og hefur ekki sagt orð sið-
an. Titill bókarinnar vísar því væntanlega í orðtak-
ið að þögn sé gulls ígildi og þögnin veitir Kötlu
visst vald, þar sem enginn veit hvað bærist i höfði
hennar. Hún hins vegar heyrir hvað aðrir hugsa,
heyrir kynfæri kvenna tala og sér orma skjótast út
úr húð læknisins til að segja að hann sé að Ijúga.
Sagan er upprifjun hennar á ævi sinni, með inn-
skotum úr ævum foreldra hennar eftir að hún
kom til sögunnar og lýsingum af veru hennar á
geðdeildinni.
Þetta er ekki falleg saga. Hver misnotkunin
rekur aðra í lifi Kötlu, bæði á henni sjálfri og öðr-
um, og hún ver sig með því að telja sjálfri sér trú
um að ef hún láti aldrei sjást að hún taki þetta
nærri sér þá sé það hún sem sé sigurvegarinn,
ekki sá sem valdinu beitir. Að endingu flýr hún svo
á náðir geðveikinnar, einsog svo margar aðrar
kvenpersónur bókmenntanna, enda hafa bók-
menntafræðingar sett fram þá kenningu að geð-
veikin sé nánast eina leið kvenna til frelsis í bók-
menntunum. Og vissulega veitir geðveikin Kötlu
visst frelsi. Hún man ekki til þess að henni hafi
nokkru sinni liðið illa, enda alltaf lokað é allar til-
finningar. Eina veran sem hún leyfir sér að tengj-
ast er flækingsköttur sem pabbi hennar finnur og
gefur henni. Heimurinn er fullur af Ijótleika og
kúgun, sem í langflestum tilfellum er kynferðis-
leg. Og Katla veit að þegar fólk fær kynferðislega
fullnægingu deyr það pinulltið (kenning sem sett
er fram m.a. í Taóískum kynlífsfræðum) og leyfir
sér því aldrei að finna fyrir kynferðislegri ánægju.
Hún vill vera sterk, ósnertanleg og ósæranleg og
til að það sé hægt verður hún að standa ein og
þegja.
Gullið I höfðinu er undarleg bók, hún sver sig
í ætt þeirra nútímabókmennta sem leggja sem
mest upp úr því að lýsa tilgangsleysi og ógeðsleg-
heitum mannlegra samskipta, þar sem allir ríða
öllum í rassgatið og enginn leyfir sér að finna fyrir
neinu, en um leið er hún í rauninni gamaldags
harmsaga þar sem hetjan þjáist fyrir syndir mann-
anna en fær ekkert að gert. Þögnin er nefnilega
engin lausn þegar á hólminn er komið og van-
máttur þess sem aldrei gefur af sjálfum sér er al-
ger.
Bókin er ágætlega skrifuð í þessum hressilega
og tæpitungulausa stíl sem Didda hefur tamið sér,
en endalausar lýsingar á kynlífsathöfnum með
mismiklu ofbeldisívafi verða frekar leiðigjörn lesn-
ing til lengdar og halda ekki athygli lesandans
nógu vel. Og það er synd því Diddu liggur mikið
á hjarta og á vonandi eftir að finna sér þann far-
veg sem því hæfir.
Friörika Benónýsdóttir, bókmenntafræðingur
Kemnslukona
f Cliame]
Kristín Marja Baldursdóttir
Kularafdegi
Kular af degi
eftir Kristínu Mörju
Baldursdóttur
Mál og menning 1999
Kular af degi er frásögn
kennslukonunnar Þór-
steinu. Hún segir frá
sjálfri sér og fólki I um-
hverfi sinu á ákveðinn og kaldhæðinn hátt og frá-
sögnin gefur til kynna ákveðinn hroka, er meira
hreinskilin en hógvær. Allt sem aðalpersónan gef-
ur til kynna um sig, kennsluaðferðir sínar og ann-
að sem hún tekur sér fyrir hendur, gefur til kynna
fullkomna sjálfsstjórn sem helst verkið á enda.
Hún er I þeirri sjaldgæfu aðstöðu að vera efnaður
kennari og kennir eingöngu vegna þess að hana
langar til þess. Þórsteina er ennfremur bæði
merkja- og menningarsnobb og viðurkennir það
fúslega. Allt þetta gefur henni skemmtilegan
undirtón og gerir það að verkum að hún getur
leyft sér að hæðast að ákveðnum aðilum og atvik-
Ú M A£!
um ( umhverfi sínu, þó svo að til séu líka þeir hlut-
ir sem hún tekur mjög alvarlega.
Við fyrstu sýn virðist Þórsteina vera áreiðanleg-
ur sögumaður, þó vissulega megi lesa ýmislegt
milli línanna en þó er gefið í skyn að eitthvað liggi
á bak við söguna sem lesandanum er að mestu
hulið. Þetta er gefið til kynna með stuttum inn-
skotum í frásögnina þar sem einhver ókynntur að-
ili eða afl spyr sögumann einkennilegra spurn-
inga. Þessir kaflar eru þó svo stuttir og óvæntir að
lesandinn nær svona rétt að hugsa hálft
„hvaða?" en þá hefur Þórsteina svarað spurning-
unum og heldur frásögninni áfram eins og ekkert
hafi í skorist. Þetta er skemmtilega gert og hent-
ar vel til að byggja upp spennu og véfengja frá-
sögn sögumanns. Það er þó ekki eins og Þórsteina
segi ósatt, heldur eru nokkur mikilvæg atriði sem
hún segir ekki frá... fyrr en alveg í sögulok.
Frásagnaraðferðin sem Kristín Marja beitir er
mjög hnyttin og skemmtileg, en innan um kald-
hæðið grín má sjá mjög beitta ádeilu á ákveðin
þjóðfélagsvandamél, þá fyrst og fremst þau sem
lúta að uppeldi og agavandamálum unglinga. Þar
er ekkert dregið undan, Þórsteina lýsir því sem
hún sér og segir sína skoðun og allir fá sinn
skammt, foreldrarnir, menntakerfið og þjóðfélag-
ið í heild sinni.
Kular af degi er í heild sinni mjög skemmtileg
aflestrar, en ef eitthvað er þá heldur aðalpersón-
an ró sinni fullvel ( sögulok. Þ.e.a.s. engar sjáan-
legar breytingar verða innra með persónunni við
uppljóstranirnar í lokin, en þar lýsir Þórsteina sér
og sínum viðbrögðum eins og utan frá. Sögulok
mættu því e.t.v. vera átakameiri. Að öðru leyti, fín
bók.
Sigriður Lára Sigurjónsdóttir,
bókmenntafræðingur
VER A
55