Freyr - 01.08.1906, Blaðsíða 6

106
FREYR.
Tala þess fjár sem sett var át. d. haustið
1903 og því var baðað um veturinn 1903—
1904 hefði eins og auðsætt er, átt að komafram
vorið 1904, mikið til, eða að frádregnu því
sem farist hefði yfir veturinn og vorið til far-
daga, en það hefir varla verið mjög margt.
f>6 að hinn heiðraði höf. í töluvert löngu
máli reyni að leiða rök að þvi, að hinn mikli
munur á fjártölunni, sem skýrsla hans sýnir,
stafi að mestu leyti af röngu framtali eða tíund-
arsvikum, þá er það ekki unt; og er því alveg
rétt athugað sem höf. segir á einum stað:
„Að öllu athuguðu verður því erfitt að dæma
um eftir böðunarskýrslunum, hvar á landinu
tiundað er verst“, — einmitt vegna þess,
eins og áður segir, að framtals-skýrsiurnar
voru teknar til samanburðar frá öðru ári en
vera bar.
Hinn heiðraði höfundur virðist líta svo á,
að tíundarsvik séu svo mjög almenn, að um
undantekningar sé naumast eða alls ekki að
ræða. að minsta kosti nefnir hann það hvergi;
segir hann um þetta meðal annars: „Eftir því
ætti það að vera einskonar löghelguð venja, að
draga 24°/0 af sauðfénu undan tíund, eða
sem næst fjórðu hverja kind. — Hér sem oftar
sést hvað vaninn er afarsterkt afl“, o. s. frv.
Þótt ekki verði á móti því borið að
undandráttur á fjárframtali eigi sér víðar
stað en vera ætti, má þó hins vegar fullyrða,
að til eru margar undantekningar; og það er
algjörlaga rangt, að láta alla eiga óskilið mál i
því efni. Margir telja án efa fram svo, að
mjög fátt er undan dregið, og eigi allfáir, sem
telja alveg hreint fram. Undandráttur á sér
líkl. víða ekki hvað sizt stað hjá hinum efn-
aðri eða fjárfleiri framteljendum, eimnitt þeim
mönnum sem færastir eru um að borga þau
gjöld er á lausafjáreigninni hvila.
Þegar um framtal í hinum eiustöku sveit-
um er að ræða, er eflaust nokkur munur á,
hversu hreint er talið fram, og er þetta mik-
ið komið undir hreppstjórunum, hversu dug-
legir og eftirgangssamir þeir eru í því að ná
réttu framtali hjá mönnum. Áður fyrrum höfðu
hreppstjórar ekkert að styðjast við annað en
frásögn fjáreigenda sjálfra, og þá var óneitan-
lega töluvert verra við að eiga. En síðan hin-
ar lögboðnu fénaðarskoðanir komust á, er
hreppstjórum minni vorkunn á, að ná nokkurn-
veginn hreinu framtali hjá mönnum, —- öllum
fjáreigendum undantekningarlaust. Þegar þeir
hafa skýrslu skoðunarmanna í höndum, er
næsta auðvelt fyrir þá, að láta hvern og einn
gera grein fyrir þeim mismun, sem verða vildi
á framtalinu, samanborið við tölu skoðunar-
manna.*) Ættu hreppstjórar ekki að láta
sér lynda, að fjáreigendur skýrðu frá því
blátt áfram, hversu margt af fénu í skoðunar-
skýrslu talið hefði verið annara eign sem fóð-
urfé, heldur ættu þeir að láta þá gera grein
fyrir, hverjir hefðu átt það, hvort sem þeir voru
utan- eða innan- sveitar og skrifa þetta hjá
sér. Ef hreppstjórar færu þannig að, er ólíklegt
að verulegur undandráttur gæti átt sér stað.
Það er haft gott eftirlit með gjörðum
hreppsnefndanna, og ekki hlífst við að gera
athugasemdir við reikninga og skýrslur er
þær semja og senda frá sér, og er ekki að
lasta það, enda þótt þær athugasemdir séu
stundum næsta smávægilegar.
Eftir lögum er skylt að senda sýslumönnum
skýrslur skoðunarmanna; er því jafnan auð-
velt fyrir þá að sjá hversu réttar framtalsskýrsl-
urnar eru. Ef nú að þessum skýrslum ber ekki
saman, virðist sjálfsagt, að þeir létu hrepp-
stjórana gera grein fyrir þeim mismun. Er
sennilegt, að þeir þá heldur reyndu að gera
þessar skýrslur réttari framvegis, þegar þeir
eiga jafnhægt aðstöðu og nú orðið er, að minsta
kosti að því er framtalsskýrslurnar snertir.
Eins og vitanlegt er, þá er töluvert af fén-
aði sem gengur kaupum og sölum að vorinu.
Þegar kaup gerast nálægt fardögum, getur
verið, og er stundum, ágreiningur um, hver
tíunda eigi eða telja fram þann fénað; er hugs-
anlegt að eitthvað, fleira eða færra af því, hefði
skotist undan tíund. En ef hreppstjórar gengi
rikt eftir hreinni tölu féuaðar, og gerðu það
sem í þeirra valdi stendur í því efni, sem og
*) Eptir þvi sem vér frekast vitum er það
ekki óviða, að skoðunarmenn tilgreini ekki i skýrsl-
um sinum tölur fjársins hjá hverjum einstökum
búanda. Ritsj.