Freyr - 01.10.1906, Blaðsíða 2

118
FREYR.
ar á lifsstörfum plantnanna með ákveðnu milli-
bili þeim samfara. Plantan vinnur t. a. m. ekki
verk sín með jafnmiklu fjöri allan daginn af
því að kjörin eru ekki jafngóð frá morgni til
kvölds. Bæði ytri kjörin og lífsstörf plöntunn-
ar eru því báð daglegum breytingum, en ekki
látum vér þær frekar til vor taka. Þar sem
munur er á árstíðum, er svo sem auðvitað að
það hefir áhrif á störf plöntunnar, og þar sem
vetrarríki er (eða þurkatíð í heitum löndum)
sjást áhrifin greinilega á gróðurnum og útlit
hans breytist þar eftir. Dvalartími plantnanna
er þá að vetrinum, eins og eðlilegt er, en tvennt
er þó athugavert í þessu efni. 1. Lífsstörfin
hætta eða mikið dregur úr þeim að minnsta
kosti að vetrinum (eða þurkatíðinni) hjá öllum
þeim plöntum, er geta framleitt fleiri ættliði
hvern eftir annan á einu ári, en þegar árstíð-
in batnar byrja störfin aftur. Sem dæmi upp
á þess konar plöntur má t. a. m. nefna ýmsar
einærar jurtir, myglusveppi, gerla o. fl. Að
lífsstörf þessara plantna hætta að vetrinum eða
úr þeim dregur, orsakast algjörlega af því hvað
kjörin eru vond á þessum árstíma. Séu t. a.
m. gró þessara plantna eða fræ tekin að vetr-
inum og látin þangað, sem hiti er og raki, fara
þau þegar að vaxa. Lengd dvalartímans —
allur veturinn, — er því óeðlilega mikill fyrir
þessar plöntur. Öðru máli er að gegna með
trjáplöntur og fjölærar jurtir, þar verður ekki
hinn svokallaði vetrardvali upp hafinn hvenær
sem vera vill með bættum kjörum, þvi hann
er ekki bein afleiðing af kulda eða þurki.
Samkvæmt þessu er því augljóst, að gjöra
verður glöggan greinarmun á breytingum, sem
eiga sér stað með ákveðnu millibili og sprottn-
ar eru af eðli plöntunnar svo sem hin ýmsu
þróunarstig, og hinum breytingunum, sem verða
reyndar einnig með ákveðnu millibili, en eru
sprottnar af breytingum á hinum ytri kjörum,
og eru í því fólgnar að lífsstörfin ganga vel
eða illa. Þá snúum vér oss að árstíðunum sér-
staklega, og tökum þá aðallega tillit til íslenzkr-
ar náttúru.
Vorið og sumarið. Þegar vorið kemur og
fer að hlýna fara fræin að spíra, en til þess
að þau geti spírað verða þau að ná til vatns
og súrefnis og njóta ákveðins hita. Auðvitað
er það einnig nauðsynlegt til þess að spíruu
geti átt sér stað, að fræið sé lifandi og að dval-
artími þess sé á enda. Ekki eru öll fræ fær
um að spíra, og ef vér t. a. m. höfum ákveðið'
sýnishorn af fræi til útsæðis, má oftast nær
ganga út frá því sem gefnu, að ýms þeirra
spiri ekki. En mjög er það komið undir því
hvernig fræið hefir verið geymt, hvernig þau
reynast til spírunar. Sé fræið geymt lengur
en árið missa fleiri og fleiri spírunarmáttinn.
Þau fræ halda spírunarmættinum lengst, sem
vel eru þurkuð, og því betur sem þau eru
þurkuð því vissari eru þau til að spfra.
Jafnt því sem fræin fara að spíra á vorin,
fara fjölæru plönturnar einnig að lifna við, eða
með öðrum orðum : grundirnar fara að grænka.
Þegar vorið er hlýtt grænkar fljótt en í köld-
um vorum kemur oft kyrkingur í gróðurinn og
ber það oft við hér á landi í norðankuldum og
hretviðrum. Að lokum kemur þó vorhlýjan fyr
eða seinna og grasið þýtur upp óðar en varir.
Vorið er „grastíð" og plönturnar blaðast og:
verða þannig færar um að vinna fæðu úr kol-
sýru loptsins, og framleiða blóm og aldini og.
safna forða í fræ og jarðstöngla o. s. frv.
Sumarið er blómatíð. Sumar plöntur blóm-
gast þó snemma á vorin eins og t. a. m. vor-
blómið (snemma í apríl), vorperlan o. fl., en
allur fjöldi plöntutegundanna og plöntueinstakl-
inganna ber ekki blóm fyr en á sumrin. Júlí-
mánuður mun vera einna blómríkastur hér á.
landi. Þegar líða fer á sumarið fara plönturn-
ar að fella blómin og aldini fara að þroskast.
Laufsprotinn þróast á vorin en blómsprotinn á
sumrin. Agúst og septembermánuðir eru aldin-
mánuðir, þó hafa sumar snemmhlóma tegundir
(vorblómið o. fl.) borið aldini miklu fyr. Hin-
ar algengu plöntur hér umhverfis Reykjavík
hafa fullþroskuð aldini um miðjan september-
mánuð.
Vorið kemur því seinna sem norðar dreg-
ur og því seinna sera ofar dregur í fjöllin. Hér
á landi má finna plöntur á vorskeiðinu liðlangt
sumarið einhversstaðar uppi í íjöllunum og oft
ber það við að þær hafa ekki séð marga sól-
skinsdaga áður en hausthríðirnar hylja þær aftur.
Þar sem vorið kemur seint er sumarið líka
seint á ferðinni. Plönturnar, sem eiga heima