Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 18

kona er tengd við hjartsláttarrita nánast
alla fæðinguna, hvort heldur sem um
eðlilega eða áhættufæðingu er að ræða.
I seinni tíð hefur verið gagnrýnt hvern-
ig hjartsláttarritinn var tekinn nær
gagnrýnilaust í notkun án þess að áhrif
hans væru metin með rannsóknum
(Haggerty, 1999). í nýlegum leiðbein-
ingum frá Royal College of Obstetrici-
ans and Gynaecologists er ekki mælt
með því að taka komurit hjá heilbrigð-
um konum með eðlilega meðgöngu að
baki þar sem engar heimildir styðia það
(RCOG, 2001).
Gerðar hafa verið samanburðarrann-
sóknir á útkomu barna annars vegar þar
sem móðirin er höfð í sírita í fæðing-
unni og hins vegar þar sem hléritun
með hjartsláttarnema er viðhöfð. I
Cochrane gagnagrunninum eru niður-
stöður úr níu áreiðanlegum rannsókn-
um um hjartsláttarritun í fæðingu tekn-
ar saman. Þar kemur fram að eini kost-
urinn við að hafa konur í sírita umfram
hléritun í fæðingu er að færri börn
fengu krampa eftir fæðinguna. í öllum
rannsóknunum kom fram greinilegur
munur á aukinni tíðni keisara og
áhaldafæðinga þar sem síritun var við-
höfð, án þess þó að bæta útkomu barn-
anna (Thacker, Stroup og Chang,
2001). Vissulega er alvarlegt að barn
krampi eftir fæðinguna en hins vegar
hefur ekki enn tekist að sýna ífam á
tengsl þessara krampa við óeðlilega út-
komu barnanna við ljögurra ára aldur
og gildi þeirra því enn óljóst (Haggerty,
1999). Hins vegar þegar skoðuð er út-
koma barna m.t.t. súrefnisskorts, heila-
bilunar og andvana fæðingar er enginn
munur á því hvort móðirin var höfð í sí-
rita eða hlustað við og við í fæðingunni
(Thacker, Stroup og Chang, 2001).
Með þessa vitneskju um áreiðan-
leika síritunar í fæðingu mætti endur-
skoða notkun hjartsláttarrita í fæðingu
hjá konum sem ekki eru í sérstakri á-
hættu. I verklagsreglum kvennasviðs
LSH segir um hléritun, að á fýrsta stigi
í eðlilegri fæðingu eigi að hlusta fóstur-
hjartslátt í sírita í 20-30 mín. á 4 klst.
fresti. Þess á milli á að hlusta með
hlustpípu eða hjartsláttarnema. Á öðru
stigi fæðingar á að hlusta fósturhjart-
slátt eftir hverja hríð eða með hléritun
samkvæmt verklagsreglum fæðinga-
deildar LSH. Þessar reglur taka ekki
mið af rannsóknaniðurstöðum sem að
ofan er getið og þessar verklagsreglur
eru ekki í samræmi við það sem lagt er
til t.d. í Bandaríkjunum þar sem félag
bandarískra fæðinga- og kvensjúk-
dómalækna (ACOG) styður að regluleg
hlustun í eðlilegum fæðingum með
hjartsláttarnema jafngildi notkun sírita
við að fýlgjast með líðan barns. Þeir
mæla með því að þegar hlustun er við-
höfð ætti að vera ein ljósmóðir á hverja
konu og hjartsláttur hlustaður á 30 mín.
fresti eftir að fæðing er komin vel af
stað en á 15 mín. fresti á öðru stigi fæð-
ingar. Ef eitthvað óeðlilegt kemur upp á
er hins vegar bent á að að viðhafa sírit-
un það sem eftir er af fæðingunni
(Sweha og Hacker, 2001).
Þessar reglur gefa ljósmæðrum auk-
ið svigrúm og tækifæri til þess að nota
þekkingu sína og eigið innsæi auk þess
sem hin fæðandi kona nýtur góðs af.
Með þessu er átt við að áhrif hjartslátt-
arritans á líkamlegt heilbrigði kvenna
tengist fremur afleiðingum notkunar-
innar en að hann hafi bein áhrif á kon-
una. Sem dæmi um það þá hafa athug-
anir á viðhorfum kvenna til hjartsláttar-
rita leitt í ljós að sumar konur upplifa
aukið öryggi í fæðingunni með tilliti til
líðan bamsins þegar þær em tengdar sí-
rita. Hins vegar finnst mörgum konum
hann auka á óþægindi í fæðingunni þar
sem hreyfigeta þeirra er skert. Einnig
hafa sumar konur áhyggjur af því að
rafskaut (electróða) sem stundum eru
sett á höfuð barns kunni að skaða það á
einhvern hátt. Annað áhugavert sem
þær hafa nefnt og vert er að staldra bet-
ur við er að þær upplifðu sig meira ein-
ar i fæðingunni og vera afskiptar þegar
þær voru tengdar sírita og upplifðu þá
minni tengsl við umönnunaraðilann
(Enkin, Keirse, Neilson, Crowther,
Duley, Hodnett og Hofmeyr, 2000). Það
er skiljanlegt að konur upplifi öryggi
við að vera tengdar hjartsláttarrita sér-
staklega konur sem upplifað hafa erfiða
fæðingu eða jafnvel missi.
Vangaveltur og lokaorð
Eftir að hafa lesið heimildir finnst mér
erfitt að komast að einhverri einni nið-
urstöðu um hjartsláttarritun í fæðingu.
Ég tel að þessi mikla notkun á hjart-
sláttarrita sé að einhverju leyti hræðsla
við að þurfa hugsanlega að svara til
saka ef eitthvað út af ber og sé litið á
hann sem eins konar tryggingu. Það
þarf hugarfarsbreytingu, ekki bara inni
á sjúkrastofnunum heldur í samfélaginu
öllu, þar sem fólk verður að átta sig á að
hlutir geta farið úrskeiðis án þess að
það sé einhverjum að kenna eða ein-
hver þurfi að svara til saka.
Trú mín á að konur séu hafðar of
mikið í riti í fæðingunni hefur styrkst
og ég tel að ljósmæður ættu að hlusta
meira sjálfar í fæðingunni. Ég skil samt
vel að hjartsláttarritinn verði oftar fyrir
valinu, þar sem að reglur um hlustun
gera ráð fyrir að hlustað sé á 15 mín.
fresti eftir hríð á fýrsta stigi fæðingar
og eftir hverja hríð á öðru stiginu. Þá
gefur það augaleið að þægilegra er að
hafa konuna tengda við sírita. Mér
finnst einnig að þessi mikla „gjör-
gæsla“ með mónítortækinu í fæðing-
unni færi okkur frá þeirri hugmynda-
fræði ljósmóðurfræðinnar að fæðing sé
eðlilegt ferli. Ég tel því nauðsynlegt að
endurskoða verklagsreglur um notkun
sirita í fæðingum á LSH í samræmi við
rannsóknaniðurstöður og skýrt sé að
slíkar „reglur“ eigi fyrst og fremst að
vera leiðbeinandi og að bera eigi virð-
ingu fýrir faglegu mati og klínískri
færni ljósmæðra og lækna hverju sinni.
Víða þar sem mönnun er lítil og
sparnaður mikill, reynist erfitt að hafa
eina ljósmóður á hverja fæðandi konu
og þá getur verið gott að styðjast við sí-
ritun. Hins vegar má hjartsláttarritinn
aldrei verða staðgengill ljósmóður í
fæðingunni.
Heimildaskrá
Enkin, M., Keirse, M. J. N. C., Neilson, J -
Crowther, C., Duley, L., Hodnett, E. og
Hofmeyr, J. (2002). A guid to effective care
in pregnancy and childbirth (3. útg.). New
York: Oxford University Press.
Fine, J. M. B. og Volger, J. (1997). Electronic
Fetal Monitoring: Purpose, Predictions and
Practice Implications. I M. Murray (ritstj.),
Antepartal and Intrapartal Fetal Monitor-
ing (bls. 1-22). Albuquerque: Leaming
Resources Intemational.
Haggerty, L. (1999). Continuous Electronic
Fetal Monitoring: Contradictions Between
Practice and Research. JOGNN, 28(4). 409-
416.
Harrison, J. (2004). Auscultation: the art of
listening. MIDWIVES 7 (2), 64-69.
Royal College of Obstetricians and Gyna-
ecoligists. The Use of Electronic Fetal
Monitoring. The Use and Interpretation of
Cardiotocography in Intrapartum
Fetal Surveillance. London: RCOG, 2001.
Sweha, A. og Hacker, T. W. (1999). Interpreta-
tion of the electronic fetal heart rate
during labor. American Family Physician 59
(9), 2487-2495.
Thacker SB, Stroup D. og Chang M. (2001)-
Continuous electronic heart rate monitoring
for fetal assessment during labor. The
Cochrane Database of Systematic Reviews
Issue 2. Art. No.: CD000063. DOI:
10.1002/14651858.CD000063.
18 Ljósmæðrablaðið júní 2005