Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 25

Tafla 1. Brjóstagjöf og pelagjöf eftir því hvaða Ijósmóðir sinnti móður.
Hafnarfjörður 1915-1924
Tímabil Fj. barna Á brjósti % Á pela % Engar uppl.
Ljósmóðir A 1918-1924 199 86,4 13,6 0,5
Ljósmóðir B 1915-1924 276 55,4 42,8 1,8
Alls 475 68,2 30,5 1,3
Tafla 2. Ungbarnadauði (af 1.000 lifandi fæddum) eftir því hvort nýburi
fékk brjóst eða pela og því hvaða Ijósmóðir sinnti móður.
Ljósmóðir A Ljósmóðir B
Ungbarnadauði Fj. barna Ungbarnadauði Fj. barna
Á brjósti 26,1 153 29,2 171
Á pela 110,2 118 74,1 27
Engar upplýsingar 400,0 500,0 2
víða annars staðar. En var munur á
Hfslíkum brjósta- og pelabama á Is-
landi þegar hér var komið sögu?
UFSLÍKUR PELABARNA
OG BRJÓSTABARNA
1915-1925
Upplýsingar um dauðsfoll koma ekki
fram á ljósmæðraskýrslum. Það er því
nauðsynlegt að tengja upplýsingar um
einstök börn í ljósmæðraskýrslum við
dánarbálka kirkjubóka ef ganga á úr
skugga um dánartíðni barna eftir því
hvort þau vom alin á brjósti eða ekki.
Hér á eftir er þetta er gert fyrir Hafnar-
fjörð árin 1915-1925. Myndir 3 og 5
hér að ofan sýndu að brjóstagjafarhefð
> Haíharfirði var fremur veik, aðeins
nimlega helmingur nýbura voru á
hrjósti 1920 og börn vom vanin af
hrjóstinu frekar snemma. Engu að síður
var ungbarnadauði ekki átakanlega
mikill í Hafnarfirði á þessum árum, rétt
um 60 af 1.000 lifandi fæddum sem var
álíka hátt og landsmeðaltalið.
Á þessum ámm störfuðu tvær ljós-
mæður í Hafnarfirði. Hér á eftir em þær
kallaðar ljósmóðir A og ljósmóðir B.
Tafla 1 sýnir að ljósmóðir A tók á móti
199 börnum á árabilinu 1918-1924 en
Ijósmóðir B tók á móti 276 börnum ár
árunum 1915-1924. Verulega mikill
munur var á því hvort böm vom lögð á
brjóst eða ekki eftir því hvaða ljósmóð-
ir átti hlut. Af þeim börnum sem Ljós-
móðir A tók á móti vom 86% lögð á
hrjóst en einungis 55% þeirra sem
Ljósmóðir B tók á móti. Ekki er gott að
segja af hverju þessi rnunur stafar.
Ljósmæðurnar tvær voru álíka gamlar
°g luku ljósmæðramenntun um svipað
'eyti. Af prestsþjónustubókum er ekki
að sjá að munur hafi verið á félagsstöðu
kvenna eftir því til hvaða ljósmóður var
leitað. Eins og við var að búast voru
flestar kvennanna sjómannskonur en
háðar ljósmæðurnar tóku líka á móti
hörnum kvenna ofar í þjóðfélagsstigan-
um. Þetta er enn ein vísbendingu um
það hversu flókið getur verið skýra með
hvaða hætti breytingar á barnaeldishátt-
um eiga sér stað. Árangur í baráttunni
fyrir aukinni brjóstagjöf réðist af mörg-
um samverkandi þáttum, svo sem venj-
um á hverjum stað, áróðri heilbrigðis-
yfirvalda, sambandi læknis og ljósmóð-
Ur og aldri og persónuleika ljósmóður
°g móður, svo eitthvað sé nefnt.
Tafla 2 sýnir að verulegur munur var
á lífslíkum barna í Hafnarfirði eftir því
hvort þau voru lögð á brjóst eða ekki.
Ungbarnadauði var aðeins 27,8 af
1.000 meðal brjóstabarna sem í alþjóð-
legu ljósi telst nánast ótrúlegur árangur
á þessu tímabili. Jafnvel þó ungbarna-
dauði hafi ekki verið ýkja mikill meðal
þeirra barna sem ekki nutu brjóstsins
var hann nær ijórum sinnum meiri en
meðal brjóstabarna. í töflu 2 er líka
sýndur ungbamadauði barna þar sem
ekki var getið um eldishætti. Þar er dán-
artíðni óhemju há. Þar er um afar fá
börn að ræða, aðeins í fimm tilvikum
var ekki getið um það hvernig börnin
voru alin frá fæðingu. í öllum þessum
fimm tilvikum höfðu komið upp vanda-
mál í fæðingu og ýmist móðir eða barn
dóu skömmu eftir fæðinguna.
Eftir stendur að jafnvel þótt lífslíkur
lítilla barna hafi verið harla góðar í ís-
lensku samfélagi á öðrum og þriðja ára-
tugi 20. aldar var enn talsverður munur
á lífslíkum barna eftir því hvort þau
voru alin á brjósti eða ekki. Þetta kem-
ur líka glöggt fram í mynd 7 sem sýnir
lifun barna á fyrsta ári eftir því hvort
þau voru lögð á brjóst eða ekki. Þar
kemur í ljós að á allra fyrstu dögunum
voru lífslíkur brjóstabarna og pelabarna
jafnar. Þetta þarf ekki að koma á óvart.
Barn sem veikist af e.coli eða öðrum
magabakteríum strax eftir fæðingu er
líklegt að lifa í það minnsta nokkra
daga áður en niðurgangur og uppþorn-
un dregur það til dauða.31’ Strax á 4-5
degi dró hratt í sundur með hópunum
tveimur og framan af fyrsta árinu var
augljóslega langmestur munur á lífslík-
um hópanna tveggja. Þótt þekking á
sóttvörnum og meiri kröfur um hrein-
læti við meðferð matar hafi gert það að
verkum að dánartíðni barna sem ekki
nutu móðurmjólkurinnar var ekki eins
mikil og áður hafði verið var enn þegar
hér var komið sögu talsverður munur á
dánartíðni pela- og brjóstabarna.
Bættar lífslíkur barna sem ekki
fengu brjóst eiga rætur sínar að rekja til
ýmissa þátta. Sú regla ein og sér að
blanda kúamjólk með vatni, svo að ekki
sé talað um að sjóða vatn sem notað var
til bamaeldis, hafði grundvallarþýð-
ingu fyrir heilsufar lítilla barna sem
fengu ekki brjóstamjólk og bætti lífslík-
ur þeirra umtalsvert. Svo er líka vert að
geta þess að þegar hér er komið sögu
var komin vatnsveita í stærstu bæjunum
hér á landi.40 Þetta hefur tryggt bæjar-
búum nokkuð öruggan aðgang að
hreinu vatni. Þrátt fýrir þetta benda
læknaskýrslur til þess að í héruðum þar
sem algengt var að ungbörn fengju aðra
fæðu en brjóstamjólk hafi magasjúk-
dómar verið mun algengari en þar sem
brjóstagjöf var almenn og langvar-
andi.41
Það fer ekki á milli mála að ljós-
mæður gegndu mikilvægu hlutverki í
baráttunni fyrir bættri heilsu ungbarna
á síðustu áratugum 19. aldar og í upp-
hafi 20. aldar. Þær dvöldu hjá sængur-
konum eftir barnsburð og fræddu þær
um meðferð ungbarna. Bætt barnaeldi,
þ.e. aukin bijóstagjöf og bætt meðferð
matvæla, var ein af meginforsendum
bættra lífslíkna meðal ungbarna og þar
gegndu ljósmæður lykilhlutverki. Þær
höfðu ekki einungis það hlutverk að
fræða mæður um brjóstagjöf heldur
einnig um aðra mikilvæga þætti, þ.m.t.
meðferð matvæla og hreinlæti, sem
m.a. fólst í því að sjóða vatn sem notað
var til að blanda kúamjólk með. Það er
alveg ljóst að þegar þetta var ekki gert
Ljósmæðrablaðið júm' 2005 25