Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 26

Lifun brjóslabarna og þcirra scm ekki voru IðgA á brjóst eftir
fcAingu. HafnarfjðrAur 1913-1925
Mynd 7
voru lífslíkur nýbura sem fengu
óþynnta kúamjólk úr óhreinum ílátum,
svo að ekki sé talað um aðra illmeltan-
lega fasta fæðu, mun minni en brjósta-
barna.
NIÐURSTÖÐUR
Island átti það sammerkt með nokkrum
öðrum samfélögum í Evrópu að
brjóstagjöf stóð þar afar veikum fótum
á 18. og 19. öld. Með bættri menntun
ljóðsmæðra og áróðri fyrir brjóstagjöf
tók þetta nokkrum breytingum á síðari
hluta 19. aldar. Niðurstöður rannsókna
minna benda engu að síður til þess að
rótgrónar hefðir breyttust fremur hægt.
Þetta átti ekki síður við um breytingar á
barnaeldisháttum en aðra þætti mann-
legrar tilveru. Hér hefúr verið sýnt að
landshlutar þar sem börn voru ekki
lögð á brjóst um miðbik 19. aldar ein-
kenndust af fremur veikri brjóstagjafar-
hefð á 2. og 3. áratug 20. aldar. Þótt
brjóstagjöf hafi almennt aukist á seinni
hluta 19. aldar og fyrri hluta þeirrar 20.
var langt því frá að börn væru almennt
lengi á brjósti.
Ungbarnadauði minnkaði afar ört
hér á landi á síðasta fjórðungi 19. aldar
og í upphafi 20. aldar. Ekki fer á milli
mála að bættar lifslíkur lítilla barna á
þessu tímabili má að verulegu leyti
rekja til þess að brjóstagjöf varð al-
mennari en áður hafði verið. Þótt
brjóstagjöf væri oft á tíðum skammvinn
hafði hún sitt að segja um bætt heilsu-
far lítilla barna. Brjóstagjöfin ein og sér
réði þó ekki baggamuninn. Bætt hrein-
læti í meðferð mjólkur, blöndun hennar
með soðnu vatni, notkun glerflaskna og
gúmmitútta, og sú staðreynd að hætt
var að gefa nýfæddum bömum fasta
fæðu, hafði sitt að segja um lækkun
ungbarnadauðans. Almennt betra við-
urværi mæðra og bætt húsakynni kynnu
að hafa haft sín áhrif. Einnig má leiða
að því líkum að áhugi á þjóðfélagsmál-
efnum, aukið læsi meðal kvenna og
fjölgun menntaðra ljósmæðra og leng-
ing ljósmæðranáms hafi átt sinn þátt i
þeirri miklu lækkun ungbarnadauðans
sem varð hér á síðari hluta 19. aldar og
upphafi þeirrar 20.
Neðanmálsgreinar
1 Grein þessi byggir að mestu á niðurstöðum dokt-
orsritgerðar sem ég vann að við Háskólann í
Umeá. Sjá: Ólöf Garðarsdóttir (2002a). Saving
the Child. Regional, cultural and social aspects of
the infanl mortality decline in lceland, 1770-
1920. Umeá: Demografiska databasen.
2 Knodel , J. (1988). Demographic behavior in tlie
past. A study of forteen German village
populations. Cambridge: Cambridge University
Press, 2. hluti. - Knodel, J. og van de Walle, E.
(1967). Breast Feeding, Fertility and Infant
Mortality: An Analysis of some Early German
Data. Population Studies 21 (2), bls. 109-131. -
Knodel, J. og Kintner, H. (1977). The Impact of
Breast Feeding Pattems on the Biometric Analys-
is of Infant Mortality. Demography, bls. 391-409.
Viazzo, P. (1997). Alpine Patterns of Infant
Mortality in Perspective. In A. Bideau, B. Desjar-
dins og H. Pérez Brignoli (ritstj.), Infant and
Child Mortality in the Past. Oxford: Oxford Uni-
versity Press, bls. 61-73.
3 Rannsóknaryfirlit má ftnna í: Ólöf Garðarsdóttir
(2002a), bls. 22-26.
4 The Optimal Duralion of Exclusive Breastfeeding.
Report of an expert consultation. (2001). Genf:
WHO. http://www.who.int/child-adolescent-
health/NUTRITION/infant.htm.
5 Yfirlit um rannsóknir á mikilvægi brjóstagjafar fyr-
ir lífslíkur bama í fortíð og nútíð er að ftnna í:
Ólöf Garðarsdóttir (2002a), bls. 22-25. - Sjá enn-
fremur: DaVanzo, J. (1984). A Household Survey
of Child Mortality Determinants in Malaysia.
Population and development. Supplement to vol.
10, bls. 315-316. - Popkin, B. o.fl. (1990). Breast-
Feeding and Diarrheal Morbidity. Pedialrics 86
(6), bls. 874-882. - Black, R og Robert, E.A.
(1984). Diarrheal Diseases and Child Morbidity
and Mortality. Population and development.
Supplement to vol. 10, bls. 141-161. - Molbak, K.
o.fl. (1994). Prolonged Breastfeeding, Diarrhoeal
Disease and Survival of Children in Guinea-
Bissau. BMJ (308), bls. 1403-1406.
6 Umfjöllun um staðsetningu sorphauga við vatnsból
má finna vt'ða í heilbrigðisskýrslum á sfðustu 2-3
áratugum 19. aldar. Sjá: Þ.í. Skjalasafn landlœkn-
is. D. Ársskýrslur lækna 1804-1946.
7 Um mikinn barnadauða í evrópskum borgum má
meðal annars lesa í eftirfarandi ritum: Edvinsson,
S. (1993). Den osunda staden. Sociala skillnader
i dödligliet i 1800-talets Sundsvall. Umeá:
Demografiska databasen, bls 212. - Reher, D.
(1995). Wasted investments: some economic
implications of childhood mortality pattems.
Population Studies 49 (3), bls. 527-528. - Woods,
R. I. og Shelton, N. (1997). An Atlas ofVictorian
Mortality. Liverpoot: Liverpool University Press,
bls. 56-59. Einnig: Ólöf Garðarsdóttir (2002a),
bls. 27-30.
8 Sjá t.d.: Woods, R.I. Watterson, P.A. og Woodward,
J.H.(1988). The Causes of Rapid Infant Mortality
Decline 1861-1921. Part I. Population Studies 42,
bls. 353-362. - Wiltiams, N. (1992). Death in its
Season: Class, Environment and the Mortality of
Infants in Nineteenth-Century Sheffteld. Social
History ofMedicine 5 (1), bls. 71-94. - Vögele, J.
(1997). Urbanization, Infant Mortality and Public
Health in Imperial Germany. f Carlo A. Corsini og
Pier Paolo Viazzo (ritstj.), The Decline of Infant
and Child Mortality. The European Experience:
1750-1950. Den Haag: UNICEF, bls. 108-128. -
Lpkke, A. (1998). Dóden i barndommen.
Spœdbpmsdpdelighed og modemiseringsprocess-
er i Damark 1800-1920. Kaupmannahöfn: Gyld-
endal, bls. 197-199. - Edvinsson (1993), bls. 212.
9 Atkins, P.J. (1992), White Poison? The Social Con-
sequences of Milk Consumption 1850-1930.
Social History of Medicine 5 (2), bls. 207-227.
10 Reher, D., Pérez-Mordea, V. og Bernabeau-
Mestre, J. (1997). Assessing Change in Historical
Contexts: Childhood Mortality Patterns in Spain
during the Demographic Transition. I Carlo A.
Corsini og Pier Paolo Viazzo (ritstj.), The Decline
of Infant and Child Mortality. The European Ex-
perience: 1750-1950. Den Haag: UNICEF, bls.
35-56. - Woods, R.I. Watterson, P.A. og Wood-
ward, J.H.(1989). - Robert I. Woods og Shelton,
N. (1997). An Atlas of Victorian Mortality, bls.
47-64.
11 Sjá t.d.: Nelson, M.C. og Rogers, J. (1994).
Cleaning up the cities: Application of the first
comprehensive Public Health Law in Sweden.
Scandinavian Journal of History 19 (1), bls. 18-
39.
12 Sjá: Porter. D. (1999). Health, Civilization and
tlie State. A History ofPublic Healtltfrom Ancient
to Modern Ttmes. London: Routledge, bls. 140. -
Woods R.I. og Shelton, N. (1997). - Riley, J.C.
(1989). Sickness, Recovery and Death. A History
and Forecasl of 111 Health. Iowa: University of
Iowa Press, 7. kafli. - Edvinsson S. og Rogers J.
(2001). Halsa och halsoreformer i svenska stader
kring sekelskiftet 1900. Hislorisk tidskrift
(sænskt) 121 (4), bls. 541-570.
13 Sjá t.d.: Nelson, M.C. (1995). Disease, Dirt and
Demography: Public Health and Infant Moratlity
in Uppsala. í Anders Brandström og Lars-Göran
Tedebrand (ritstj.), Swedish Urban Demography
during Industrialization. Umeá: Demografiska
databasen, bls. 115-140.
14 Sjá t.d.: Fildes, V. (1998). Infant Feeding Pract-
ices and Infant Mortality in England, 1900-1919.
Continuity and Cltange 13 (3), bls. 263.
15 Riley J.C. (1989). - Porter, D. (1999).
16 Sjá Marland, H. (1993). A Pioneer in Infant
Welfare: The Huddersfield Scheme 1903-1920.
Social History of Medicine 6 (1), bls. 25-50. -
Dwork, D. (1987). The milk option. An aspect of
the history of the infant welfare movement in
England 1898-1908. Medical History 31, bls. 51-
52.
17 Reid, A. (1999), Infant and child health and
mortality in Derbyshire from the Great War to the
mid 1920s. Óbirt doktorsritgerð. University of
Cambridge. - Reid, A. Locality or Class? Spatial
and Social Differentials in Infant and Child
Mortality in England and Wales, 1895-1911. í
Carlo A. Corsini og Pier Paolo Viazzo (ritstj.), The
Decline of Infant and Child Mortality. The
European Experience: 1750-1950. Den Haag:
UNICEF, bls. 129-154.
18 ÞÍ. Skjalasafn Landlœknis. D. Ársskýrslur lœkna
1804-1946. Fæðingarbækur og fæðingarskýrslur
1883-1950.
19 ÞÍ. Skjalasafn Landlœknis. D. Ársskýrslur lœkna
1804-1946. - Heilbrigðisskýrslur (1926). Reykja-
vík: Landlæknisembættið, bls. 25, Heilbrigðis-
skýrslur (1927), bls. 33-35. - Heilbrigðisskýrslur
(1928), bls. 37. - Lárus H. Blöndal og Vilmundur
Jónasson (1970) Læknatalið. Fyrra bindi. Reykja-
vík: Læknafélag fslands, bls. 487.
20 Katrín Thoroddsen læknir tók saman niðurstöður
af samantekt lækna úr ljósmæðraskýrslum: Sjá:
Katrín Thoroddsen (1925). Brjóstabörn - pela-
böm. Samrannsókn lækna. Læknablaðið 11 (6-7),
bls. 104-107.
21 Þl. Skjalasafn Hagstofunnar. Aðalmanntal 1920.
22 Ólöf Garðarsdóttir (2002a), bls. 82-104 og 275-
281.
23 Á myndina vantar upplýsingar fyrir tfmabilið
1901-1915 en frá þeim tíma hafa ekki varðveist
upplýsingar um ungbarndauða eftir sýslum.
24 Auk bókarinnar Saving tlie Cltild má lesa um
þessar niðurstöður á íslensku í: Ólöf Garðarsdótt-
26 Ljósmæðrablaðið júnf 2005