Ljósmæðrablaðið - 15.06.2005, Blaðsíða 29

• Áhætta fyrir alvarlega gulu eykst eft-
ir því sem meðgöngulengd er styttri.
• Fylgjast þarf vel með gulu hjá börn-
um sem fara snemma heim með
mæðrum sínum.
• Húðmæling [mæling með blossa-
mæli] er nokkuð ábyggileg aðferð til
að fylgjast með alvarleika gulu hjá
nýburum og ætti að minnka þörf fyr-
ir blóðtökur sem þó eru nauðsynleg-
ar við háar bilirubin mælingar.
Það er m.a. í tilefni niðurstaðna og
ályktana Gígju Guðbrandsdóttur (2003)
sem mig langar að deila með ykkur
helstu niðurstöðunum úr mínu loka-
verkefni. í þessari grein legg ég mesta
áherslu á að íjalla um praktisk atriði
fyrir ljósmæður er varða forvamir, mat
°g meðferð en læt vera að fjalla um líf-
eðlisfræði, orsakir og áhættuþætti ný-
buragulu. Hægt er að nálgast lokaverk-
eíhi mitt í heild sinni í „Ljósmæðra-
hominu“ á www.ljosmodir.is en til þess
Þarf að slá inn notendanafnið
LMFI2003 og lykilorðið fylgja.
forvarnir
Stuðningur við brjóstagjöf
Hlutverk ljósmæðra við forvarnir bygg-
•st því fyrst og fremst á því að stuðla að
hrjóstagjöf sem fyrst eftir fæðingu,
veita góðan stuðning við brjóstagjöf og
fylgjast vel með nýburanum á fyrstu
dögunum eftir fæðingu. Nokkrar rann-
sóknir sýna að ijöldi gjafa á fyrstu dög-
um lífsins er talin skipta miklu máli og
þarf að lágmarki að vera 8 gjafir á sóla-
hring en 9-11 er ákjósanlegur fjöldi
gjafa.
Að skilja fljótt eða seint á milli?
Ljósmæður geta ekki minnkað líkur á
nýburagulu með því að skilja fljótt á
niilli því rannsóknir sýna engin tengsl á
milli nýburagulu og þess að skilja seint
a millj. Bent hefur verið á aukna hættu
a nýburagulu þegar ekki er skilið á milli
fylgju og barns strax eftir fæðingu held-
Ur beðið í ró og næði t.d. eftir að sláttur
1 naflastreng hætti. Hættan hefúr verið
Þdin meiri vegna þess aukna blóð-
niagns sem barnið fær ffá fylgjunni eft-
'r feðingu. Mercer (2001) gerði fræði-
'ega úttekt á rannsóknum á þessu sviði.
^ann skoðaði 9 rannsóknir sem fóru
fram á árunum 1980 til 2000. í þessum
mnnsóknum eru borin saman börn þar
Sem annars vegar var skilið á milli strax
eða fljótt a.m.k. innan 60 sekúndna en
°ftast strax eftir fæðingu og hins vegar
þar sem skilið var á milli í rólegheitum,
allt ffá 3 mínútum til 10 mínútna eða
þar til sláttur i naflastreng hætti. Alls
531 fullburða nýburi voru í hópnum þar
sem skilið var seint á milli og var
hvorki algengari of mikill blóðrauði (e.
polycythemia) né nýburagula. Ávinn-
ingurinn fyrir þennan hóp var hins veg-
ar betra blóðflæði um mikilvæg líffæri
á fyrstu vikunni og fúllburða böm urðu
síður fyrir blóðleysi við tveggja mán-
aða aldur auk þess sem þau vom meira
á brjósti til að byrja með. Höfúndur
greinarinnar telur líklegt að betra sé að
skilja seint á milli þegar um fullburða
börn er að ræða en ein rannsókn sýndi
fram á að öruggt er að skilja seint á
milli þegar um fyrirbura er að ræða þvi
að blóðkornaskil (e. hematocrit) verði
hagstæðari, blóðrauði hærri, blóðþrýst-
ingur hærri, meira blóðmagn, blóðrás-
arkerfið nái að aðlagast betur, færri
dagar sem börnin þurfa súrefni og að-
stoð öndunarvélar og færri blóðgjafir. í
greininni er ennfremur bent á að engar
rannsóknir styðji að það sé varasamt að
fresta því að skilja á milli þó að ekki sé
hægt að fullyrða að það sé það besta
fyrir fullburða börn þá er hyggilegra að
leyfa náttúrunni að njóta vafans þar til
annað sannast. Með þessa vitneskju í
huga geta ljósmæður skilið á milli í ró-
legheitum nema aðrar ástæður gefi til-
efni til annars.
KLÍNÍSKT MAT,
GULUMÆLAR OG
BLOSSAMÆLAR
Mjög mikilvægt er að fylgjast vel með
öllum nýburum sem verða sýnilega
gulir vegna þess að fari gallrauði í blóði
yfir ákveðin mörk getur hann valdið
svokölluðu gulufárstaugakvelli (e.
kemicterus) sem getur orsakað alvar-
legar heilaskemmdir.
Aldur við greiningu
Þegar meta á gulu er mikilvægt að hafa
í huga aldur barnsins, þvi aldur við
greiningu getur gefið vísbendingu um
hvers konar gulu er um að ræða (Coe,
1999). Hjá heilbrigðum fullburða ný-
bura kemur gula ekki fram fyrr en eftir
fyrsta sólarhringinn og er lífeðlisfræði-
leg gula mest áberandi á 4. eða 5. degi.
Hækkað magn gallrauða í sermi kemur
fram á undan sjáanlegri gulu og nær yf-
irleitt hámarki á 3. degi. Coe (1999)
fúllyrðir að á þeim tíma sem gulan sést
með berum augum sé hún i raun byrjuð
að lagast af sjálfú sér, án meðferðar.
Gula sem sést á fyrsta sólarhring
ævinnar er að öllum líkindum vegna ó-
eðlilega mikils niðurbrots á rauðum
blóðkornum og þarfnast tafarlausar
skoðunar læknis. Líklegasta ástæðan
er blóðflokkamisræmi móður og barns
(Coe, 1999).
Gula tengd brjóstagjöf byrjar á 2.
- 4. degi eftir fæðingu og kemur fyrir
hjá 10-25% bama sem eingöngu eru á
brjósti. Þetta er mjög líklega eingöngu
vegna lítillar fæðuinntektar þar sem
framleiðsla brjóstamjólkurinnar er ekki
komin nægjanlega vel af stað. Þetta
tengist því að fasta eykur upptöku
gallrauða úr meltingarvegi og dregur úr
hæfni lifrarinnar til að skilja út
gallrauða (Wilson, 1999). Það væri í
raun réttara að nefna þetta gulu tengda
lítilli fæðuinntekt en ekki gulu tengda
brjóstagjöf.
Brjóstamjólkurgula byrjar á 5. - 7.
degi og kemur fyrir hjá 2-3% barna sem
eru á brjósti. Magn gallrauða í blóði
nær yfirleitt hámarki við tveggja vikna
aldur en lækkar síðan. Þó að magn
gallrauða í sermi geti mælst hátt í 3-12
vikur eru þessi börn heilbrigð. Orsakir
þessarar tegundar gulu eru líklega efna-
sambönd í brjóstamjólkinni („pregna-
nediol“, fitusýmr og „13-glucuroni-
dasi“) sem annaðhvort hindra það að
gallrauði verði vatnsleysanlegur eða
hindra á einhvern hátt útskilnað
gallrauða. Það er einnig talið líklegt að
ef börn sem eingöngu eru á brjósti hafi
sjaldan hægðir auki það enn frekar lík-
ur á hærra magni gallrauða í blóði (Wil-
son, 1999).
Klínískt mat, gulumælar, blossamæl-
ar og blóðprufur
Eitt af því mikilvægasta sem við höfum
til að meta gulu er þekking á því hvern-
ig við getum notað augun til að horfa á
nýburann og meta þannig alvarleika
gulunnar. Árið 1929 skýrðu þeir
Rolleston og McNee frá því að hægt
væri að meta alvarleika gulu út frá
dreifingu gulunnar um líkamann en
gerðu þó ekki rannsókn á því hvernig
dreifingin tengdist við magn gallrauða í
sermi (sjá í Kramer, 1969). Kramer
(1969) gerði hins vegar rannsókn á
þessu og setti fram niðurstöður um
tengsl milli dreifingu gulunnar frá
toppi til táar og magns gallrauða í
sermi. í rannsókn hans voru 108 full-
burða nýburar með sjáanlega gulu.
Kramer skipti líkamanum í 5 svæði og
Ljósmæðrablaðið júnf 2005 29