Einherji - 31.03.1970, Page 4

4
EINHERJI
Þriðjudagnr 31. marz 1970.
Frá Kaidbak heim
ekiki verið ónæðissöm stund-
um?
Ekkki æ'tti ég að þurfa
að kvarta undan, að ég hafi
verið afskiptur um slíka
hluti, frá hendi samfélags-
ins. Var ég einn af stofn-
endum U.M.F. Vorboðinn í
Langadal og formaður
þess um skeið, svo og í
stjóm ungmennasambands
sýslunnar og formaður þess
um nokkur ár. Tel ég storf-
in að þessum málum hafi
verið mér ómetanlegur skóli
til félagsmálastarfs míns
síðar á lífsleiðinni. Enda
sjálfsagt ekki af veitt, því
ekki hafði ég af neinni skóla-
göngu að segja, nema lög-
boðna barnafræðslu hjá á-
gætum kennurum og sam-
neýti við mennileg og indæl
skólasystkini fyrir fermingu
að ógleymdum séra Lúðvig
Knudsen á Bergsstöðum,
sem fermdi mig.
Ekki á skóla. Hugsaðizt
þér aldrei að læra eitthvað,
hefi ég oft verið spurður og
raunar stundum velt því fyr-
ir mér sjálfur. En svona fór
það. Virtist þegjandi sam-
komulaig um það í f jölskyld-
unni, ég held ekki vegna
þess að ég eða aðrir van-
treystu mér til að læra eitt-
hvað, eins og ýmsir aðrir
unglingar, heldur mun það
hafa verið fyrir það, hvað
mikið sauðarhöfuð ég þótti
vera og líka töluvert hneigð-
ur fyrir hryssur og hesta,
þótt enginn væri ég hesta-
maður, og heldur ekki frá-
bitinn kúm. Þarna mun það
hafa komið, bóndi skyldi ég
verða. Ég hef oft fundið
síðar á æfinni, að ólíkt hefði
margt orðið léttara og máske
afklæðst betur, ef ég hefði
menntað mig dálítið, þó að
kostað hefði að sleppa sam-
neyti við búpeninginn í
nokkra vetur. En var þá ör-
uggt, að ég hefði nokkurn
tíma orðið bóndi? Það veit
enginn, á það reyndi ekki.
Eg læt allt vera hvað ó-
næðissamt er að vinna að
oddvitasitörfum. Að vísu eru
þau allmikið starf, mesta fé-
lagsmálastarf, sem tilfellur
í einu sveitarfélagi. Sumir
halda, að því embætti hljóti
að fylgja óvinsældir. Ekki
þarf ég að kvarta um það
fyrir minn part.
Ég hef verið oddviti í 36
ár. Áður hafði ég verið 7 ár
í hreppsnefnd, sem einskon-
ar undirbúningsdeild. Fyrir-
rennari minn í oddvitastarf-
inu var hreppsltjóri okkar
Enghlíðinga, Jónatan á
Holtastöðum, sem iað mig
minnir að kenndi mér fyrst
sem heitið gat að draga til
stafs. Var og er samvinna
okkar hin prýðilegasta, þótt
oft sýndist sitt hvorum og
ósárt var honum að sleppa
embættinu. En það skrýtna
var, að ekki sóttist ég eftir
því. enda setti að mér á-
hyggjur, sem ekki er þó mik-
ið um hjá mér, er ég einn
á hesti hélt yfir Kaldbakið
á leið heim, að þessu em-
bætti hlotnu, að mér óspurð-
um.
Er ég tók við oddvita-
að Efrimýrum
störfunum voru nær úr sög-
unni hin erfiðu fátækra- og
framfærslumál, sem oft
voru sveitastjórnum erfið
bæði vegna sveitfestideilna
og ógeðfelld á flestan hátt.
Toku Almannatryggingarn-
ar verulegan hluta þessara
mála á sína arma.
— Heldur þú að yngri
mennimir séu nokkuð farnir
að bíða eftir að þú hættir
opmberum störfum?
Ekki verð ég var við það.
Því miður vil ég segja. Ligg-
ur í augum uppi, aldurs
míns vegna, hvað sem öðru
líður, að ég starfa ekki að
þessum málum fyrir sveit-
ina ö llu lengur en orðið er.
Kemur því til kasta hrepps-
búa að kveðja til þeirra
mann í mixm stað. Og þó að
bændur ofckar sveitar seu
yfirleiltt vel gerðir og all-
margir á bezta aldri, þá er
það þó svo með framvindu
þessara mála í seinni tíð, að
hneigð manna hefur að mér
finnst fjarlægst það að vilja
sinna félagsmálum ,,og kveða
sig stóra“, ef svo mætti að
orði komast. Þó er hitt al-
varlegra, að nú er högum
bænda almennt svo háttað,
að flestir þeirra eru einyrkj-
ar og eiga þar af leiðandi
ekki go'tt um að bæta við sig
auknum störfum. Þessi
breyttu viðhorf geta orðið
fleiri hreppum erfið úr-
lausnar. Einmitt þess vegna,
með margvíslegum breytt-
um við'horfum snertandi
sveitarstjómarmál, þá er
það tvímælalaust að ég tel,
að sameina beri sveifarfélög,
eða öllu heldur afnema þau
í því formi, sem þau hafa
verið og sameina í einskon-
ar fylki, t. d. eftir lögsagnar-
umdæmum. Margt af þess-
um málum eru hvert sem er
endanlega lafgreidd nú þegar
í stærri heildum og með auk-
inni samvinnu um þau, þar
sem aðalfjármagn hrepps-
félaga kemur sameinað fram
til átaka. Ekki nema eðh-
legt. að við svo gjörbreytta
þjóðlífshætti, sem nú eru
orðnir og era að verða,
hljóti að þurfa breytinga á
hinu forna formi þessara
mála.
Og þó óneiltanlega sé eftir-
sjá í því -uppeldis- og þjálf-
unarlega latriði, sem stjórn-
un þeirra hefur mörgum ver-
ið, er ekki hægt að horfa
í það, eða bægja nauðsyn-
legum breytingum frá vegna
þess.
5.
— Segðu mér eitthvað frá
starfi þínu sem endurskoð-
anda K. H. Voru ekki full-
trúafundir oft skemmtilegir
og stormasamir um leið, og
einhverjir vissir menn sér-
staklega minnisstæðir frá
þessum fundum og starfi
þínu fyrir samvinnufélögin ?
Fyrsta starf á félagsmála-
sviði, er ég var kosinn tii af
fullorðnum mönnum, þá
unglingur heima í Hvammi,
var í deildarstjórn í Engi-
hlíðarhreppsdeild K. H. Hefi
ég setið aJla fundi félagsins
síðan, nokkuð á sjötta ára-
tug. Man ég er faðir minn
kom heim af deildarfundin-
um og sagði mér frá þessu
kjöri. Ég vil ekki neita því,
að dálítið hafði ég gaman
af þessari vegtyllu. Óneitan-
lega eru sumir þessara funda
sérstakleiga minnisstæðir og
vissir menn og viss mál öðr-
um fremur, sem settu svip
sinn á þá.
„Skarðsfundurinn“, þ. e.
Geiltaskarðs, sem haldinn var
meðan ég var enn heima í
Hvammi, er mér þó einna
minnisstæðastur. Það voru
málefnaleg átök í fyllsta
marki. Deilan stóð um kjöt-
sölu S.l.S. haustið áður og
hvernig við skyldi bregðast.
Voru þar aðalhðsforingjar:
Jón í Stóradal og Jón Hann-
esson Þórormstungu. Báðir
kappsfuhir og harðsnúnir
hver á sinn hátt. Annar
hægur og ýtinn, hinn harð-
snúinn og ör.
Er svo leit últ, að til
hreinna vandræða og klofn-
ings drægi, kom þriðji mað-
urinn við sögu og formaði
tillögu sem leysti hnútinn.
Sá var hinn hægláti en vitri,
sumir sögðu klóki, Jónas
Bjarnason frá Litladal. Svo
vildi til, að í þessum átök-
um skipaði ég mér í fylk-
ingu með Sambandsmönnum
en alhr aðrir fulltrúar minn-
ar deildar skipuðu sér í hinn
flokkinn. Og þó að Ámi á
Geitaskarði, sem ég mat
mikils, reyndi töluvert að
leiðrétta villutrú mína, dugði
það ekki. Enda fékk ég við-
eigandi áminningu á deildar-
fundi næsta ár, var þá felld-
ur frá deildarstjórninni. En
fulltrúastarfi hélt ég til setu
á aðalfundum og var það
þangað til ég var kjörinn
endurskoðandi 1943. Ég held
ég verði að bæta við þennan
Skarðsfundarþátt, að sumar-
ið eftir átti Jón Ámason frá
Stóravatnsskarði, þá aðal-
maður í útflutningsdeild
S.I.S., leið um Langadahnn.
Krækti hann heim að
Hvammi til þess m. a. að
þakka mér fyrir afstöðu
mína til mála á fundinum
vorið áður. Á þessum árum
var við mikinn vanda að fást
á vegum samvinniufélaganna
vegna óhjákvæmilegra breyt-
inga um verkun og sölu
kindakjötsins og dugðu eng-
ir liðléttingar við stjóraun
þeirra mála og ekki bætti
um, að erfiltt var að fást við
bænduraa sjálfa, suma
hverja, sem trúðu á ímynd-
að frelsi og útúrboruhátt.
Margir fleiri fundir eru
eftirminnilegir, sem oflangt
mál yrði lað rif ja upp í þQssu
spjahi. Minnir mig, að einu
sinni tæki það daginn og
næstu nótt, að ganga frá
byrjun fundarins, þ. e. a. s.
hverjir ættu lögmæta setu
á fundinum.
Mikið átakamál var reynt
að gera á aðalfundi er skipt
var um framkvæmdastjóra,
er Pétur Theodórs fór frá
félaginu. Man ég stóra fcalla
með fuha vasa af mótmæla-
undirskriftum, er smalað
hafði verið meðal félags-
manna til að ómerkja gjörð-
ir stjómarinnar, sem ég
hafði verið í í nokkur ár og
sem öU hafði sagt af sér
í tilefni þessa málatilbúnað-
iar. Allt kom fyrir ekki. Mál-
in höfðu sinn gang. Bráða-
birgðastjórn og framkvæmda
stjóri var sett á laggirnar.
Svo þróuðust málin í það
horf, að allir undu vel við
lausn málanna, meira að
segja hka hinn merki maður,
fráfarandi kaupfélagsstjori.
En mikið var gjöminga-
veðrið í kringum allt þetta.
Fjölmargir menn eru mér
minnisstæðir frá öllum þess-
um störfum, bæði sem mál-
fylgjumenn og félagar. Og
þótt oft væri erfitt og margt
vandasamit og ábyrgðarfullt,
þá var oft glatt á hjalla og
ánægjulegur félagsskapur,
er tóm gafst til að leggja
alvörumáhn til hliðar. Náið
samstarf hafði ég haft við
fjölmarga þessa menn, mér
stórlega til þroska og á-
nægju. Má þar til nefna alla
kaupfélagsstjórana: Pétur
Theodórs, Hafstein Péturs-
son (um tíma), Jón S. Bald-
urs, er hlaut þann vanda að
taka við eftir brimrótið og
leiða fleytuna farsællega, þá
Ólaf Sverrisson, er tók við
af Jóni, ter fann aldur og
heilsu benda til, að hann
dyggði ekki við þann vanda,
er við var að fást, svo sem
skyldi og hann hafði löngun
til. Ólafur vék frá okkur við
eftirsjá félagsmanna og hér-
aðsbúa abnennt. Nú höfurn
við Árna Jóhannsson, ungan
mann, sem er að mestu óráð-
in gáta og fyrirheilt. Vonum
við að gifta fylgi félags-
skapnum enn sem fyrr, og
-tekizt verði á við vandamál-
in hverju sinni, er þau koma
fram með drengskap og
hyggindum.
I sambandi við öll þessi
störf og viðskipti min við
samvinnufélögln man ég
nöfn fjölda manna, bæði
starfsfólks og annara og
þakka ég innilega samstarf
og kynni. Ef ég ætti að
nefna nöfn 1 því sambandi
hlýt ég að nefna nafn Jóns
í Stóradal, mér sem eftir-
minnilegastan. Ekki fyrir,
að hann væri svo mikill að
vallarsýn, heldur vitsmunir
hans, þrautseigja og forustu
hæfni. Þá má ég líka nefna
fyrirrennara rninn við end-
urskoðandastarfið, Hannes
Pálsson frá Undirfelli, þó
allt önnur manngerð væri,
og ekki alltaf jafn sigur-
strangur, máske fyrir hvað
hann var einlægur og opin-
skár og fór ekki krókaleiðir
í sinni málafylgju. — Af í-
þróttamönnum fundanna vil
ég minnast vinar míns Stein
gríms Davíðssonar, sem
ekki var neitt lamb að
leika sér við, en þeim mun
skemmtilegra að koma við
mótbrögðum sem dugðu.
6.
— Hér starfaði eitt sinn
hrossasölusamlag. Komst þú
þar eitlthvað við sögu?
Áratugunum 1940-50 með
an mæðiveikin stórlamaði
sauðfjárframleiðslu bænda
drýgðu margir þeirra tekjur
sínar verulega með hrossa-
afurðum. Komu þar einkum
til greina hrossakjötssala,
sérstaklega vaxandi að fol-
öld væru afsett þannig.
Um útflutning lífhrossa var
lítið að ræða. Er leið á
áratuginn fór að bera á vax-
andi erfiðleikum um að
halda verði kjötsins í við-
unandi horfi fyrir framleið
endur, þar sem eftirspurn
svaraði lekki til framboðs-
ins og skipulagsleysi var um
sölima, viðleitni til markaðs-
öflunar og geymslu kjöts-
ins, einkum þess hluta,
sem ekki var hægt að selja
strax að haustinu, en vax-
andi neyzla bundin við að
hafa það á boðstólum yfir
lengri itíma en áður var.
,Var svo komið að verzl-
un þessi var komin 1 hreint
öngþveiti, það svo að verð-
ið var ahnennt óviðunandi,
nema máske til nokkurra
manna, sem höfðu aðstöðu
til að koma takmörkuðu
magni nánast beint til neyt
anda. Undirboð óðu uppi
og verulegur hlulti vörunn-
ar ekki afsetjanlegur nema
fyrir hraklegt verð til fram-
leiðenda.
Forustumenn bænda unnu
að úrbótum málanna með
breytingum á framleiðslu-
ráðslögum og reglugerðar-
ákvæðum, sem hægt væri
að starfa eftir. Á grund-
velli þeirra bundust Skag-
firðingar og A-Húnvetning-
ar samltökum og mynduðu
Hrossasölusamlag Skagfir-
inga og Húnvetninga, H.S.H.
Var undirbúningi þessara
mála komið svo, að haustið
1947 var fyrst hafizt handa
og tekið á móti frá bændum
nær tvö þúsund hrossum
og að því unnið, að koma
vörunni í verð. Framkv.stj.
félaganna, Jón S. Baldurs
og Sveinn Guðmundsson,
voru í framkvæmdanefnd,
ásamt Guðjóni á Marðar-
núpi og Páli á Hvíteyrum,
sem höfðu með að gjöra
móttöku hrossanna, yfir-
stjórn rekstra og flutninga,
svo og slátrun og afsetningu
á markaðssltöðum, sem voru
aðallega Akureyri, Dalvik,
Ólafsfjörður og Siglufjörð-
ur. Á Akureyri tryggði fé-
lagið sér húsnæði, bæði til
reykingar, söltunar og verzl-
unar. Réði til starfa reynda
menn í þessum hlutum, Jó-
hann frá Mælifellsá og Ste-
fán Sigurjónsson. Tryggði
sér einnig aðstöðu um slátr-
un og frystingu hjá Kea á
Akureyri.
Strax kom á daginn, að
ekki var ófyrirsynju, að
hafa viðbúnað um verkun
og geymslu kjötsins, því all-
mikið af vörunni varð að
geyma Itil sölu síðar, eða
fram á næsta sumar.
Ekki gengu þessi mál
hljóðalaust fram, frekar en
önnur hliðstæð úrræði snert-
andi afsetningu landbúnað-
varanna. Vildu hvorki ein-
stakir bændur né gamhr og
þjálfaðir hrossakaupmenn
una ófrelsinu og sóttu um
leyfi til fríhöndlunar, sem
vitanlega var ekki hægt að
veita, ef ekki átti allt að
fara úr skorðum.
Á aðalfundi félaganna á
Sauðárkróki og Blönduósi
vorið 1948 var gjörð grein
fyrir starfseminni árið áð-
ur og horfur um afsetningu
Framhald á 7. síðu