Einherji - 30.11.1970, Blaðsíða 4

4
EINHERJI
Mánudagur 30. nóvember 1970.
Eg fann aftur minn
grœna hatt
Rætt við SIGTJRÐ B. MAGNÚSSON
á Sauðárkróki.
1ÉG SÁ HANN koma á drátt-
arvélinni sunnan götuna og
stöðva bana við húsið sitt
hérna i bænum. í>að stóð eitt
og dálítið sérstakt út af fyr-
ir sig í sinni kyrrð og lét
ekki truflast af umhverfi
sínu.
Það voru heypokar bundn-
ir aftan á dráttarvélina.
Hann var að koma frá fjár-
geymslu. Þetta mun hafa
skeð um hádegisbil einhvern
tíma á útmánuðum í fyrra
vetur. Sólin skein fagurlega
á útitekið andht hans. Mér
virtist það karlmanniegt og
barnslegt í senn. „Kanntu
kvæðið hans Skúla,“ kaliaöi
harm á móti mér á meðan
ég var á leiðinni til hans. Kg
áttaði mig ekki strax. „Kvæð
ið hans Skúla Guðmundsson-
ar“. „Nei“, sagði ég. Þá fór
hann með allt kvæðið án þess
að reka í vörðurnar. Á eftir
vissi ég, að honum mundi
þykja vænt um landið sitt.
Mér varð litið á hendur
hans, vinnulegar og fallega
lagaðar og þannig var einn-
ig vöxtur hans. Þessi maður
hafði áreiðanlega „flogist á
berhentur“ við örðugleika
sína, með kvíðan innibyrgð-
an, án þess að kvika frá
settu marki. — Og maður-
inn, Sigurður B. Magnús-
ússon, ásamt nokkrum öðr-
um ónefndum. varð mér á
þessari stundu persónugerf-
ingur þeirrar seiglu, sem
haldið hafði þjóðinni lifandi
gegnum hörmungar sínar.
Hjá mér kviknaði löngun til
að komast í sálufélag við
þennan mann. Það varð ekki
fyrr en mörgum mánuðum
seinna, að ég gat tekið haim
tali.
1
— Hvar ertu fæddur, Sig-
urður?
— Ég er fæddur á Njáls-
stöðum í Austur-Húnavatns-
sýslu. Foreldrar mínir, Guð-
rún Einarsdóttir og Magnús
Steingrímsson, bjuggu þar.
— Hvað er þér minnis-
stæðast frá uppvaxtarárun-
um?
— Mér eru minnisstæðar
ýmsar vistir, sem ég var í.
Og vildi ég þá fyrst nefna
þegar ég fór fyrst í burtu
frá foreldrum mínum til
sumardvalar á áttunda ári.
En það var til hjónanna Al-
berts Björnssonar og konu
hans Hólmfríðar, að Neðsta-
bæ. Næst lá svo leiðin að
Kirkjubæ til Halldóru Ein-
arsdóttur og Jóns Jónsson-
ar. Halldóra var gáfukona,
skáldmælt og gerði oft að
gamni sínu við mig. Og eitt
sinn kastaði hún fram þess-
um vísum:
Þetta er hann Siggi sýr,
sem að hérna rekur kýr.
Hefur orm í auga skýr,
er hann kaupamaður dýr.
Oft er hann í snúning snar
snotur líka og býsna rar,
því hann elskar allar þar
ungu dalameyjarnar.
Þótt þessir staðir séu
nefndir hér, er auðvitað
margs fleira að minnast frá
þessum árum, m. a. veru
minnar í Vallanesi hjá þeim
sérstæða persónuleika Valdi-
mar Guðmundssyni. En þang
að fór ég ellefu ára gamall.
Þar lenti ég í því ævintýri
að fara í göngur fram á
f jöll og ganga til Stafnsrétt-
ar. Þar lá ég í tjöldum með
gangnamönnum við söng og
annan gleðskap, svo sem títt
er í slíkum ferðum.
Valdimar var mér góður
og hafði á mér nokkurt dá-
læti. Þá var maður léttur
á sér og fjörmikill. Lýsti
bann mér á þá leið, þegar
honum líkaði bezt við mig,
að engu væri líkara en ég
væri af því Vallhyltinga-
bergibrotinn, eins og hann
orðaði það. En sjálfur var
hann með afbrigðum léttur
í hreyfingum, eins og kunn-
ugir þekkja.
Um haustið fylgdi hann
mér heim, vestur í Hallárdal,
þar sem foreldrar mínir
bjuggu þá. Er mér minnis-
stætt hvað hratt hann fór
yfir. Hljóp hann þó aðeins
af baki til að láta hestana
blása mæðinni. En hestar
Valdimars voru landsþekktir
gæðingar. Um jólaleytið fókk
ég sendingu frá Valdimar.
Var það kerti og spil og eitt-
hvert góðgæti. í bögglinum
var bréf, sem gladdi mig
mikið. Þar lét hann þess get-
ið að gjöfin væri ekki stór,
en henni fylgdi vinarþelsvott-
ur, sem væri kannske eklti
alveg einskis virði.
Svo skeði það ári seinna,
skömmu fyrir haustgöngur,
að Va’dimar kemur með
týgjaðan hest og vill fá mig
ti1 að fara með sér og vera
um óákveðinn tíma. En ég
hafði þá verið ráðinn til ann-
ars manns og gat með engu
móti riftað því.
Næst verður það svo upp
úr fermingu, að ég fer að
Eyjakoti til Sigurjóns Jó-
hannssonar og Jóhönnu Jó-
hannsdóttur. Hjá þeim hjon-
irm varð ég viðloða í sex ár,
alla veturna, sumrin og vor-
in, að miklu leyti. Sá ég þar
um búið, eftir því sem geta
og þroski óx. Þá f jölgaði bú-
peningi að mun. Fór ég þá
einnig að eignast skepnur og
átti um fimmtíu fjár, þegar
þessum tíma lauk.
2
Mig hafði lengi langað til
að leita mér upplýsinga og
þekkingar umfram það, sem
krafizt var til fermingar.
Brá ég nú til þess ráðs,
þrátt fyrir gróðahyggju,
sem mér var nokkuð í blóð
borin, að farga skepnum
mínum að mestu leyti og
sækja um skólavist við al-
þýðuskólann á Laugum, sem
þá var tiltölulega ný stofn-
un og hafði orð á sér fyrir
það, að ungt fólk sækti
þangað þroska og nokkurn
frama. Varð það úr, að ég
fór í skólann haustið 1932.
Ætla ég ekki að reyna að
lýsa þeim mikla mun, að
koma úr fámenni og af-
skekkt, á þetta fjölmenna
skóla- og menningarsetur,
þar sem bæði var alþýðu- og
húsmæðraskóli. Hús hituð
upp með hverahita.
— Eitthvað fleira frá
Laugum?
—• Ur íþróttalífinu stend-
ur það mér lifandi fyrir hug-
skotssjónum, þegar ég sá
Harald frá Einarsstöðum
fara heljarstökk áfram og
aftur fyrir sig. Hann var
einnig mikill sundgarpur. Þá
strax vaknaði hjá mér löng-
un til að ná svipuðum ár-
angri. Það má kennske segja
að mér yrði nokkuð ágengt
í því. Fleira verður mér
minnisstætt, menn og atburð-
ir. Nefni ég þar til Þorgeir
Sveinbjarnarson, skáld, sem
þá var íþróttakennari við
skólann og síðar forstjóri
Sundhallar Reykjavíkur.
Síðast en ebki sízt vil ég
svo nefna hin ágætu skóla-
stjóra-hjón, Arnór Sigur-
jónsson og Helgu Sigurðar-
dóttur, sem hafði á hendi
skólastjórn í forföllum
manns síns. Hún sleit skól-
anum seinni veturinn minn
með frábærri skilnaðarræðu.
Þessi ræða fór í gegnum mig
og verður mér æfinlega ó-
gleymanleg. Hún kom tárun-
um út á hrifnæmum ungl-
ingnum. Með tárin í augum
var ég, þegar hún bað okk-
ur að syngja lagið Vormenn
íslands. „Sjálfsagt muntu
síðar finna/ svalann blása á
móti þér.“ En hvers vegna
tár? Jú, ræðan var góð. En
þetta var skilnaðarstund.
Þarna hafði maður lifað og
leikið sér og notið alls hins
bezta og þar með leiðsögn
þessara hjóna. Maður hafði
aldrei átt betri daga. Þá
hvarflaði hugurinn að því, að
kannske hefði maður getað
gert betur í námi og starfi,
lagt meira fram. En nú voru
þessir dagar liðnir og kæmu
ekki aftur. Hvað mundi taka
við, hvað var framundan?
Ekkert svar.
Eftir þetta snerust málin
þannig, að ég varð eftir á
Laugum, þegar fjöldinn fór,
í nokkrum flokki, sem æfði
íþróttir undir stjórn Þor-
geirs. Að þeim æfingum
loknum fóru þessir piltar í
sýningarför suður og vestur
um land, með viðkomu í all-
mörgum stöðum. Þ. á m.
sýndum við í K. R.-húsinu
og á íþróttavellinum í Reykja
vík, og enduðum okkar för
með sýningu á Blönduósi 17.
júní.
3
Svo var haldið út í baráttu
lífsins og vissulega hefur
svalinn blásið á móti á köfl-
um. „En mótlætið mannvitið
skapar“. Eg veit ekki hvort
þú átt að setja þetta. Snill-
ingurinn Einar Ben. sagði
það. Mig minnir að það sé úr
Grettisbæli. En næstu ár
vann ég við ýmiskonar störf,
m. a. hafnargerð á Skaga-
strönd, byggingu rafveitu á
Blönduósi og fór á tvær ver-
tíðir sunnanlands. Eitt sum-
ar var ég kaupamaður á
Þingeyrum í Þingi. Þá var
þar margt ungt fólk og mikil
rausn og myndarskapur í öll-
um viðurgjörningi. Þarna
batt ég allan engjaheyskap-
inn, venjulega 130 hesta á
dag. En engjaheyskapurinn
mun hafa verið á öðru þús-
undinu. En þarna var ég hjá
hinum merku hjónum, Jóni
S. Pálmasyni og frú Huldu
Stefánsdóttur.
— Hvenær fórstu svo að
eiga með þig sjálfur?
— Það var á Björnólfs-
stöðum vorið 1936. Þá gekk
ég í hjónaband og setti sam-
an bú. Og vorið eftir, þegar
leið að sauðburði, var ég svo
óheppinn, að mæðiveikin
kom upp í mínu fé, og var
þá að byrja að brjóta sér
leið austan Blöndu. Það varð
til þess, að féð var af mér
tekið fyrir mjög lítið verð,
rétt og slétt eignamat, 32 kr.
ána. Þetta vor flutti ég að
Hafurstöðum á Skagaströnd.
IReyndi ég þá eftir föngum
að fjölga fénu aftur, þratt
| fyrir litla getu og marghátt-
aða erfiðleika, þar sem mæði-
veikin kom þar einnig upp
í hinum nýja fjárstofni min-
um. Og mátti þar með segja,
að mæðiveikin hafi tekið sér
fullnaðarvöld um sinn, aust-
an við Blöndu.
Vera mín á Hafursstöðum
varð í heild 6 ár. Það voru
baráttuár. Við hjónin þræl-
uðum bæði baki brotnu. Eg
hljóp í vinnu, hvar sem hana
var að fá og taldi happ að
fá hana, þótt að næturlagi
væri. En það er eins og þar
stendur: „Atvikin haga á
ýmsan veg/ efndum á sumra
vonum.“ Nú gerðist það, að
ég varð að selja þessa jörð,
sem við hjónin höfðum þó
lagt svo hart að okkur til að
eignast og töldum eins kon-
ar paradís á jörðu . Seija
jörðina og flytja í kaupstað.
Sauðárkrókur varð fyrir val-
inu.
— Hvernig var svo að yf-
irgefa jörðina og gerast
sveitamaður í kaupstað?
— Innsta þráin kvaddi
sinn draum við vegamót.“
Þegar ég var kominn til
Sauðárkróks, þá fannst mér
í raunveruleikanum ég eiga
hvergi heíma. Maður, sem
átt hefur mikið gróið land,
en verður svo að flytja i
miðjum gróanda vorsins, á
langt í land að finna sig
heima á mölinni. Mér er það
í fersku minni, að nóttina
áður en ég gekk frá sölu á
jörðinni, þá dreymir mig að
græni hatturinn minn er að
fjúka. Mér fannst líf mitt
liggja við að ná honum. Ég
gerði tilraun til þess í draumn
um, lagði mig allan fram
og vaknaði ekki fyrr en úti
á hlaði, þar sem ég hafði
farið út um opinn glugga.
— Áttir þú nokkurn græn-
an hatt?
— Nei, ekki í þeim skiln-
ingi.
— Svo þú hefur þá kom-
izt yfir jarðarskika, hérna
megin fjallsins?
— Eg keypti hálft Veðra-
mót í Skarðshreppi, mjog
fljótlega. Enda virtist hug-
urinn þá um sinn bundinn
við að bæta sér upp tapið á
græna hattinum og kaupa
landspildur og jarðir, ef þær
voru til sölu í námunda við
Veðramót, með það fyrir
augum að reka þar búskap,
sem reyndist þó allerilsamt
með tilliti til þess, að dvelja
þó allar nætur á Sauðár-
króki. En lögheimili hefur
verið þar, síðan ég kom hing-
að norður yfir.
— Hvað áttir þú flest fé
á fjalli, Sigurður?
— Eg geri ráð fyrir að
það hafi verið sem næst þús-
und f jár, eins og Vigfús Guð
rnundsson, þegar hann var
hjarðmaður í Klettafjöllum
N.-Ameríku.
4
— Telur þú, að mikill ver-
aldlegur auður geri menn
sæla?
— Nei, það álít ég ekki,
Framhald á 6. síðu