Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.07.1944, Side 4

18
T 1 M A H I T V. F. 1. 19 4 4
Mæling árfarvegarins í Sogi.
ÁtSfaranótt 21. maí 1944 var athugaður botn Sogs-
ins fyrir neðan Ljósafoss og kortlagt allstórt svíeði
fyrir ofan brúnina á írafossi. Atbuganir þessar voru
gerðar vegna væntanlegrar virkjunar neðri fossanna.
Ennfremur var kafari látinn atbuga stífluna við
Ljósafossstöðina. Til þess að atbuganir þessar og
mælingar gætu farið frani, voru allar lokur á stifl-
unni lokaðar í sex klukkustunuir.
Meðali'ennsli Sogsins var dagana 20. og 21. niai uni
127 nrf/sek. Um bádegi föstudagiiin þann 19. var
bvrjað að lækka vatnsborðið ofan við stífluna með
því að opna lil fulls eitt yfírfallsopið og kl. 18 var
botnlokuop nr. 1 i slíflunni aukið upp i 3 m. Kl. 11
var vatnsborðið 81.09 m yfir sjó og kl. 19 var það
komið niður í 80.87.
Yfir laugardagsnóttina og morguninn lækkaði
vatnsborðið þannig:
Kl. 1 ........................... 80.78 m
—’ 10............................ 80.71
— 11:30 ......................... 80.63
Kl. 13 var botnlokuop nr. 1 aukið upp í 3.75 m og
op nr. 2 opnað upp i 1 m og stóð svo til miðnættis.
Kl. 14 var vatnsborðið......... 80.59 m
— 19 .......................... 80.33 —
0.30 sunnudaginn j). 21. var vatnsbæðin
80.15 og var j)á straumur tekinn af vélunum og
stíflunni lokað. Vatnsborðið bækkaði fljótlega upp
í 80.29.
Með þessari tæmingu varð komizt hjá flóði í ánni
fyiir neðan stífluna. Venjuleg vatnsbæð neðan ,,:ð
1. mynd. írafoss, séður að vestan.
Ljósafossslöðina er 63.50 m og komst liæst upp í
63.64 kl. 19 um laugardagskvöldið. Föstudaginn og
laugardagsnóttina er viðbótarrennslið um 17 tenm.
á sek. og um Iaugardagseftirmiðdaginn um 38 tenm.
á sek. eða 165 tenm. rennsli á sek. alls mest. Hefir
áður mælst nokkuð meira rennsli, þegar vöxtur bef-
ir verið i ánni. Þegar lokað var tók uppistaðan að
smá fyllast; var bækkunin atbuguð og reyndist tæpir
15 cm. á klsí., sem svarar til þess að flatarmúl u])pi-
stöðunnar sé 3.06 ferkm. og kemur það vel beirn við
fyrri mælingar. Kl. 6.15 um sunnudagsmorguninn,
þegar opnað var aflur var vatnshæðin komin upp i
81.02 m bæð. Þótt lokurnar væru fyrir var nokkur
leki um stíflulokurnar auk j)ess aðsig og lækjarsitr-
ur úr bökkunum neðan stíflunnar, sem runnu ofan
í farveginn. Mun nálega 1 —2 tenm. á sek. liafa runn-
ið áfram eftir farveginúm. Tók fljótlega að fjara
á breiddinni neðan við stifluna. Eru leirur miklar
við vesturlandið og staksteinótt. En ekki er þó djúpt
á klöpp. Neðan við breiddina eru gryningar og getur
|)ví breiddin ekki tæmst alveg ,og varð eftir allstór
u])pistaða auslantil, en allt virtist svæði j)etta vcra
jatnlent. Allan þann tíma, sem lokað var fyrir stifl-
una, var vatnið að renna fram úr lóni J)essu, og
minnkaði rennslið eðlilega eftir því sem á tímann
leið. Neðári við grvnningarnar taka við bávaðar, þar
sem Sogið tekur mjög að mjókka. Er J)ar vatnsnú-
inn hraunbotn. Er vatnið tók að réna, féll j)að þar
í tveim litlum kvíslum niður í gjá allmikla. Gjá j)essi
nær alll niður fyrir stað þann, þar sem Sogið breikk-
ar aftur skammt ofan við Irafoss. Yirðist vatnið
bafa grafið gjá ])essa niður í braunið. Er gjáin um
6 m breið og um 6 7 m djúp víðast og allt upp í
10 m efst. Meðfram löndunum er grunnt niður á
braunbotninn og er aðal-vatnsmagnið i gjánni. Neðan
við gjána er bryggur, mjótt, sprungið klápparbaft,
sem lokar benni á fárra metra svæði, en gjáin heldur
svo áfram niður eftir, niður á brún Irafoss skammt
austan við bólmanri i fossinum. Þar er botn hennar
orðinn jafn bár flúðum beggja vegna. Klapparbaftið
lokar gjánni svo, að vatn rennur ékki fram úr lienni,
og slóð bún full af vatni allan tímann. Sprunga er
j)ó i klapparliaftið á móts við gjána miðja, svo að
;etla má að upphaflega liafi verið J)arna hraunsprunga
misbreið og vatnið élið úr sumsstaðar. Rennslið úr
gjanni var yfir brygg vestur úr henni, réll neðan við
) tað þann, þar sem Sogið breikkar ofan, við Irafoss.
IJað rennsli, sem bélzt allan tímann, rann j)arna
nærri vesturlandinu niður undir fossbrún og síðan
austur og fram af brúninni skammt vestan við hólm-
ann. Yar farvegur jæssi viðast alldjúpur, svo ekkí