Ísfirðingur - 01.06.1999, Blaðsíða 3

Jón Björnsson, tceknimaður, situr viÖ útvarp fráþvífyrr á öldinni á Málþingi sagnfræðinga á Isafiröiþann 1. maí s.l.
íforgrunni má bœði sjá þurra- og votabatterí, þaö eru glerkútarnir á myndinni.
í útvarpskassanum handa þeim.
Önnur var þurr rafhlaða, mig minnir
150 volta, segir Ari. Var hún flöt,
svona tólf sentimetra há en að flatar-
máli líklega á við A4 örk. Entist þar
að hann minnir um hálft ár. Hitt var
tveggja volta rafgeymir, svokallað
votabatterí. Það var úr gleri og með
handfangi að aftan. Hleðslan á vota-
batteríinu entist ekki nema tvær til
þrjár vikur og varð þá að koma því í
hleðslu. Það var hægara sagt en gert
á Rauðasandi, því að næsta heimilis-
rafstöð var f Kvígindisdal og áður er
vikið að. Þangað var um það bil
þriggja tíma gangur víðast hvar af
Rauðasandi og yftr fjall að fara um
300 metra hátt. Ávallt voru tveir votu
geymar til og var annar í hleðslu, hinn
í notkun og skipt á þeim í Kvígindis-
dal. Jafnvel þekktist að Barðstrend-
ingar sæktu þessa hleðsluþjónustu
þangað um miklu lengri leið og yfir
Kleifaheiði aðfaramilli Barðastrand-
ar og Patreksfjarðar. Áfyllingartappi
var á geyminum eins og á rafgeymum
enn þann dag í dag og öndunargat á
honum. Var alltaf telgd spýtuflís til
að loka þessari öndun svo sýran rynni
ekki út og ylli skaða þótt geymirinn
hallaðist. Þó kom það fyrir, að það
gleymdist og man ég að sunnnudags-
jakkinn eða öllu heldur ferðajakkinn
hans pabba fór fyrir lítið. Hann hafði
farið ríðandi að skipta á geymum og
liafði bundið geyminn á bak sér, en
hann reið hesti sem var óstýrilátur.
Á næstu árum voru hleðslumálin
leyst á fleiri vegu. Menn bjuggu til
fyrirstöður í ám og læknum og gerðu
vatnshjól, sem síðan sneri bíladýna-
móum, eða rafölum eins og þetta heitir
nú. Ari ívarssonsegireftirminnilegast
hvernig Guðbjartur Egilsson, bóndi á
Lambavatni á Rauðasandi fór að því
að hlaða rafgeyma sína. Hann var
þjóðhagasmiður og smíðaði meðal
annars mikið af rokkum. Guðbjartur
átti sér fótstiginn rennibekk, setti á
hann reimskífu og sex volta bíldýna-
mó við. Síðan gat hann hlaðið geyma
sína og annarra á meðan hann renndi
í bekknum.
Á stríðsárunum komu víða vindraf-
stöðvar og leystu þá þennan orku-
vanda, enda breyttust þá útvarpstækin
og komin tæki á markaðinn sem not-
uðu tvöfalda þurra rafhlöðu, en enga
vota. Varsvo um langtárabil og mun-
um við vel eftir slíkum rafhlöðum,
sem komin eru um og yfir miðjan
aldur. Síðan komu vasaljósarafhlöður
til skjalanna og náttúrlega útvarpstæki
sent hægt var að tengja við venjulegan
220 volta rafstraum.
Hér verður ekki fjallað sérstaklega
um langbylgjuloftnet þau, sem þurfti
að notast við fyrstu árin. í bæjum
voru þau strekkt milli húsa og í sveit-
um einnig milli húsa eða annarra há-
timbraðra mannvirkja. Enn má sjá
slík loftnet í gömlum bæjarhlutum í
kaupstöðum og oft fest við skorsteina.
Fjórða öldin
Af framangreindu má álykta, að
landslýður haft verið reiðubúinn að
leggja mikið á sig til þess að geta náð
sendingum hins nýja miðils. Slíkt boð-
aði byltingu í miðlun á menningarefni
og hvers kyns upplýsingum. Sigurður
Nordal, prófessorvék að þessum tíma-
mótum í útvarpserindi á fyrsta útsend-
ingardegi útvarpsins 21. desember
1930. Hann sagði hina fjórðu öld,
úlvarpsöldina vera hafna. Að vísu
hefði hún átt nokkurn aðdraganda.
Ritsími og talsími og fleiri tæki hefðu
verið undanfari hennnar. Útvarpið er
alls staðar á bernskuskeiði, er enn á
miklu færri heimilum en síðar mun
verða og á stórum eftir að breyta starfs-
háttum sínum. Sú kynslóð sem nú
stjórnar útvarpinu og hlustar á það, er
alin upp við bækur og blöð og heldur
ósjálfrátt í hvort tveggja. I kjölfar
hinnar verklegu byltingar, sem gerir
útvarpsstarfsemina mögulega, getur
átt eftir að koma andleg bylting, þó að
það hljóti að taka lengri tíma.
Tilvitnun lokið.
Dæmi nú hver fyrir sig.
Söm er athöfnin
Margar kímilegar sögur voru sagðar
af tilburðum fólks við að hlusta á
útvarp og hversu alvarlega menn tóku
þetta tæki. Svo sem þetta væri al-
sjáandi og fylgdist með atferli manna.
Stefán Jónsson, fréttamaður segir frá
því í bók sinni Að breyta fjalli, að
þráttfyrirgrábölvuðhlustunarskilyrði
þarna eystra, hann var frá Djúpavogi,
hafði Ríkisútvarpið mikil áhrif. Þess
gætti í tali fólks sem ekki hafði út-
varpstæki. Reimar á Fossárdalnum,
sem ekki hafði tæki, kom í kaupstað
út á Djúpavog 1938 og heyrði menn
ræða um útlendar fréttir og spurði:
Hitler, hver andskotinn er nú það?
Þegar bilun varð í Vatnsendastöð-
inni, meðan verið var að útvarpa
messu, og Jóhanna húsfreyja í Papey
stóð á fætur til þess að reiða fram
kaffi, þá sagði Gísli maður hennar:
Sit þú kyrr Jóhanna, söin er athöfnin
þótt ekkert heyrist. Að svo mæltu
sátu Papeyingarhljóðirog prúðir, uns
bóndi taldi víst, að messunni væri
lokið suður í Reykjavík.
Ereinkennilegt þótt menn hafi lagt
svo mikið á sig sem raun bar vitni til
að eiga þess kost að hlýða á hinn nýja
miðil, þegar jafnvel þögn hans varð
svo mikilvæg.
Ég kallaði þennan fyrirlestur, ef
fyrirlestur skyldi kalla, útvarpið, hinn
nýi húslestur.Nú varð það svo, að
þessi skrif þróuðust með öðrum hætti
en til stóð með fyrirsögninni eins og
oft vill verða. Sérstaklega eftir að
undirritaður gerði þá sagnfræðilegu
uppgötvun svo vitnað sé í orðalag
Megasar, að heimarafstöðvarnar og
starf Bjarna í Hólmi og fleiri raf-
stöðvarmanna urðu forsenda þess að
fólk sem bjó við einangrun og átti
langt í kaupstað þar sem von var
rafmagns, gat hlustað á útvarp með
því að fá geyma hlaðna í heimaraf-
stöðinni.
Því hafa verið gerð skil á ýmsum
stöðum, hvernig útvarpsmessan gerði
út af við húslesturinn. Á Vestfjörðum
að minnsta kosti, virðist höfuðhús-
lestrarbókin frarn eftir öldinni hafa
verið Árin og eilífðin eftir prófessor
Harald Níelsson. Það hefur höfundur
rekið sig ááall löngum skriffinnsferli
í fjórðungnum. Ari Ivarsson man vel
síðasta húslesturinn á Melanesi á
Rauðasandi. Það mun hafa verið á
gamlárskvöld nokkuð seint á fjórða
áratugnum, að votabatteríið hafði
tæmst milli jóla og nýárs. Og ekki
hafði komist í verk að sækja geymmi
af einhverjum ástæðum, nema að Árin
og eilífðin var tekin fram og farið að
lesa Harald Níelsson, sem var í uppá-
haldi hjá eldra fólkinu og kenndur við
nýguðfræði. Þegar nokkuð varkomið
fram í lesturinn, barst reykjarlykt um
bæinn. Og þegar að var gáð, loguðu
tvö stafgólf í baðstofunni uppi.
Snöggur og varanlegur endir varð á
lestrinum og tókst að slökkva eidinn,
en talsverðar skemmdir urðu þó.
Húslesturhefurekki síðan verið lesinn
á Melanesi.
Missir að bátabylgjunni
Nokkuð er um liðið síðan hægt var
að hluta á bátabylgjuna sem svo var
kölluð. Hægt var að hlusta á talstöðv-
arsamband báta og skipa á miðbylgju
og þannig Itægt að fylgjast með sam-
skiptum. Ekki síst var kveikt á báta-
bylgjunni, þegar óttast var um skip
og börnum þá haldið frá tækjunum.
Einnig kont bátabylgjan í góðar þarfir
við leit, áðuren handtalstöðvar komu
til sögunnar og voru upphaflega
nefndar Labb rabb tæki. Þannig
hlustuðu björgunarmenn á bátabylgj-
una, þegar leit hófst að breska
togaranum Dhoon. sem strandaði við
Látrabjarg. í afskekktum byggðum
varð nokkur héraðsbrestur, þegar
bátabylgjunni var lokað, tölum nú
ekki um, þegar handvirki síminn leið
undir lok og fólk einangraðist á bæj-
unum. Hefur það verið skoðað, h vaða
þátt sjálfvirkur sími átti í fólksfækkun
sveitanna?
Fyrirlestur á sagnfrœðingaþingi
á ísafirði I. maí s.l. Breyttur, bœttur
og lagaður að sjómannadagsblaði,
enda skrifaður upphaflega fyrir
alþýðu.

n
ISAFJARÐARBÆR
TILBOÐ ÓSKAST f HÚSEIGNIR
i ísafjarðarbær auglýsir hér með að nýju eftir
kauptilboðum íeftirtaldarhúseigniráFlateyri:
Goðatún 14.
Ólafstún 4, 6, 7 og 9.
Sólbakka 6.
Unnarstíg 4.
Eignirnar seljast í núverandi ástandi og er sala
eignanna háð samþykki Ofanflóðasjóðs.
Tilboðum ber að skila skriflega á skrifstofu
Isafjarðarbæjar á Isafirði, ekki síðar en mánu-
daginn 14. júnínk.
Allar frekari upplýsingar eru veittar á bæjar-
skrifstofunni á ísafirði, sími 456 3722.
Bœjarstjórinn í Isafjarðarbœ.
TILKYNNING TIL HUNDAEIGENDA
í ÍSAFJARÐARBÆ_________________________________
ísafjarðarbær hefur ráðið Hermann Þorsteins-
son, Hafraholti 52, ísafirði, sem hundaeftirlits-
mann fyrir Isafjarðarbæ. Hann mun annast allt
eftirlit með hundum í bæjarfélaginu, svo sem
nýskráningu, taka hunda af skrá og hafa eftirlit
með lausagöngu hunda.
Hægt er að ná sambandi við Hermann í símum
456^4061 og 861 1442.
Þeir hundaeigendur sem eru með óskráða hunda
eru hvattir til að láta skrá þá sem fyrst, svo ekki
þurfi að koma til aðgerða af hálfu ísafjarðar-
bæjar. Hundaleyfisgjald er nú kr. 9.000,- á ári.
Ef einhverjir hundaeigendur hafa ekki farið
með hunda sína til hundahreinsunar á liðnu
hausti, ber þeim að gera það nú þegar. Dýra-
læknir er starfandi í ísafjarðarbæ sem stendur.
Bœjarstjórinn í Isafjarðarbœ.
VARNARGARÐUR FLATEYRI,
ÚTSÝNISPALLUR, STÍGAGERÐ O.FL._________________
WBBHESBk ísafjarðarbær óskar eftir tilboðum í að ganga
frá útsýnispalli á varnargarðinum á Flateyri
ásamttilheyrandi stígagerð,gerðbifreiðastæð-
is, landmótun og tyrfingu.
Helstu magntölur eru:
Malarfyllingar: 240m3
Vegghleðsla: 15 metrar.
Hellulögn: 23m2
Malarstígar: 100m3
Grasþekja: 500m2
Grjótræsi: 15 metrar.
Verkinu skal að fullu lokið 15. ágúst 1999.
Útboðsgögn eru til sýnis og sölu hjá Isafjarðar-
bæ, Stjórnsýsluhúsinu, Hafnarstræti 1, Isafirði,
frá og með fimmtudeginum 3. júní 1999. Til-
boðin verða opnuð að viðstöddum þeim bjóð-
endum sem þess óska fimmtudaginn 10. júní
1999, kl. 14:00.
Tœknideild Isafjarðarbœjar.
FRÁ VINNUSKÓLA
ÍSAFJARÐARBÆJAR________________________________
AlmenntstarfVinnuskólaísafjarðarbæjarhefst
mánudaginn 7. júní samkvæmt vinnuplani.
Flokkstjórar hringja í starfsmenn og láta vita
hvenær þeir eiga að mæta.
Nánariupplýsingarveitirforstöðumaðurísíma
898 3263 og 869 0304. _ ...
b orstoðumaður.
3