Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.11.1949, Page 4

42
TÍMARIT V.F.I. 1949
Fyrstu hafskipabryggjurnar voru gerðar úr göml-
um þilskipum, sem fyllt voru grjóti og sökkt og
höfð í undirstöðu bryggjuhaussins. Bryggjuveggirn-
ir voru stauragrindur kring um skipin, en landgang-
urinn venjulega á stöplum. Neðstakaupstaðarbryggja
á Isafirði var gerð á þenna hátt. — Hún var gerð
á árunum 1874—1876 og hefur verið talin elzta haf-
skipabryggja hér á íslandi. Um sama leyti, eða jafn-
vel nokkru fyrr, var gerð hafskipabryggja Mandahls-
kompanísins á Seyðisfirði, og mun hún vera næst
Neðstakaupstaðarbryggju að aldri, ef hún er ekki
eldri. — Eftir þessal1 bryggjugerðir komu þær haf-
skipabryggjur, sem gerðar voru vegna síldveiða og
hvalveiða á Austfjörðum og Vestfjörðum.
Fram að síðustu aldamótum stóðu yfirleitt að-
eins einstaklingar, útgerðarmenn og kaupmenn að
þessum bryggjugerðum og fengu þeir engan styrk
af opinberu fé til þess að gera þessi mannvirki. Sú
undantekning er þó, að Alþingi veitti árið 1894 5000
króna styrk til bryggjugerðar á Blönduósi, og er
það eina styrkveiting frá Alþingi til bryggjugerðar
fram að síðustu aldamótum.
Ég hef hér gert örstutt yfirlit yfir þá þróun, sem
varð í íslenzkri hafnargerð frá landnámstíð og fram
að síðustu aldamótum — eða um 10 alda skeið. Við
lok þessa tímabils munu að vísu hafa verið fleiri
bátabryggjur en fyrr á öldum, en þegar litið er
yfir þenna langa tíma — 10 aldir — er ömurlegt
að hugsa til þess, hve lengi íslenzkir sjómenn bjuggu
við erfiðar aðstæður, þegar þeir komu að landi eða
ýttu frá landi.
Þegar eftir aldamótin verður ör þróun í hafnar-
málum Islands og raunar í byggingarmálum yfir-
leitt. Þá er farið að hafa sementssteypu í mannvirkja-
gerð, og fyrstu íslenzku verkfræðingarnir taka til
starfa. Á fyrsta áratug 20. aldarinnar voru gerðar
nokkrar hafskipabryggjur og vandaðri bátabryggj-
ur en áður þekktust, og 1912 er ráðizt í að gera fyrsta
stórvirkið hér á landi — hafnargerð í Reykjavík —
sem þá í fyrsta áfanga kostaði um 2566000 krónur.
— 2 árum síðar var hafin hafnargerð í Vestmanna-
eyjum.
Fram að aldamótum voru fiskveiðar aðeins stund-
aðar á árabátum og skútum, en nokkrum árum eftir
aldamótin hefst vélbátaútgerðin og togaraútgerðin
því nær samstundis. Útflutningur sjávarafurða óx
mjög ört fyrsta áratug 20. aldarinnar og verðmæti
hans var þá þegar orðið meira en helmingur alls
útflutnings frá Islandi.
Þessir breyttu atvinnuhættir ýttu undir bryggju-
gerðir og hafnarbætur. Það var erfitt að draga vél-
bátana á land, þótt þeir væru litlir. Þörfin á hafnar-
bótum varð knýjandi um allt land. Nú tóku kaup-
tún og sjávarþorp að leita til Alþingis um styrk til
hafnarbóta. Reyndist þá mjög erfitt að gera öllum
úrlausn. Fulltrúar héraðanna héldu fram hver sínu
byggðarlagi, en hins vegar var mönnum ljóst, að
óhaganlegt var að dreifa mjög því tiltölulega litla
fjármagni, sem Alþingi gat veitt til þessara fram-
kvæmda. Fjárveitingin kom þá jafnvel ekki að til-
ætluðum notum.
Þetta varð til þess, að samþykkt var á Alþingi 12.
ágúst 1915 þingsályktun um rannsókn á hafnarstöð-
um og lendingum.
Flutningsmenn tillögunnar voru þeir þingmenn,
sem þá áttu sæti í sjávarútvegsnefnd Alþingis, og
var tillagan samþykkt á Alþingi með öllum atkvæðum.
Þingsályktunin var þannig:
„Alþingi ályktar að skora á landsstjórnina, að láta hafnar-
verkfróðan mann, á næstu árum, skoða leiðir og lendingar
í helztu verstöðvum landsins eða í nánd við þær, þar sem fiski-
veiðar eru reknar haust og vetur, hvort eð er á smáum eða
stórum bátum, og gera kostnaðaráætlanir um hafnargerðir
og lendingarbætur á þeim stöðum. Rannsóknir þessar skulu
fara fram í samráði við Fiskifélag Islands og samkvæmt
áliti þess um, hvar arðsamast er og þýðingarmest fyrir
fiskiveiðar vorar, að hafnir séu gerðar eða lendingar bættar.“
Með þessari ályktun Alþingis var gerð lofsverð til-
raun til þess að vinna skipulega að hafnargerðum
á Islandi.
Til þess að gera þessar rannsóknir og áætlanir
var fenginn danskur hafnarverkfræðingur, N. P. Kirk.
Hann hafði verið yfirverkfræðingur hjá N. C. Mon-
berg við hafnargerðirnar í Reykjavík og Vestmanna-
eyjum og hafði því nokkur kynni af íslenzkum stað-
háttum.
Kirk hóf rannsóknir sínar vorið 1918. Ferðaðist
hann um landið í 2 sumur og lauk rannsóknum sín-
um í september 1919, en andaðist skömmu síðar og
hafði þá ekki að fullu lokið áætlunum sínum og upp-
dráttum.
Eftir lát Kirks fól Atvinnu- og samgöngumála-
ráðuneytið Th. Krabbe, þáverandi vitamálastjóra, að
leiða til lykta störf Kirks í þessum málum, sam-
kvæmt þeim upplýsingum og frumdráttum, sem til
voru. Th. Krabbe lauk þessum störfum í september
1921.
Kirk hafði athugað og rannsakað 49 staði, þar
sem honum virtist geta komið til greina að gera
höfn eða hafnarbætur. I skýrslu sinni skiptir hann
þessum 49 stöðum í flokka. Telur hann aðstöðu til
þess að gera hafnir á 13 stöðum, minni háttar hafn-
armannvirki á öðrum 13 stöðum, en 23 staði af þeim,
sem athugaðir höfðu verið, telur hann óhæfa til hafn-
argerðar eða bryggjugerðar.
I sambandi við þessar rannsóknir voru gerðar dýpt-
armælingar og uppdrættir af 30 hafnarstæðum, og
Kirk gerði frumáætlun um hafnarmannvirki á þeim
26 stöðum, sem hann taldi hæfa til hafnarbóta. Þetta
safn af uppdráttum af íslenzkum höfnum var góð
leiðbeining, þegar þessir staðir voru athugaðir síðar,
en ástæður höfðu þá breytzt og kröfur um allan
umbúnað vaxið, enda hefur þeim hafnarmannvirkj-