Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.11.1949, Blaðsíða 5

TÍMARIT V.F.I. 1949
43
um, sem gerð hafa verið á þessum stöðum, verið
hagað á annan hátt en Kirk hafði áætlað. Og þetta
merkilega starf missti að því leyti marks, að eftir
þessar rannsóknir var engin tilraun gerð til þess að
vinna eftir ákveðnu skipulagi að hafnargerðum og
bryggjugerðum á íslandi.
I þingsályktuninni var lagt svo fyrir, að rannsókn-
ir þessar á hafnarstöðum og lendingum yrðu gerð-
ar í samráði við Fiskifélag íslands. — Samkvæmt
tilmælum Kirks lagði Fiskifélagið fram skýrslu um
helztu verstöðvar á íslandi 1918 og fylgdi henni stutt
greinargerð.
Þar segir meðal annars:
„Það þarf að koma höfn einhversstaðar á svæðinu frá
Þjórsárósi að Reykjanesi, hin auðugu fiskimið og erfiðleik-
ar manna krefjast þess. Það þarf að koma höfn við Faxa-
flóa sunnanverðan, og hið sama er að segja um Breiðafjörð,
Húnaflóa og viðar; þörfina sjá allir, en hvar tiltækilegt
verður að fullgera slík mannvirki, verða verkfræðingarnir
að ákveða og þeir einir.“
Þessi greinargerð er dagsett 25. nóvember 1918.
Fyrir hönd stjórnar Fiskifélags Islands skrifar und-
ir Hannes Hafliðason og Sveinbjörn Egilson sem
ritari.
I ófullgerðri skýrslu til stjórnarráðsins telur Kirk
að leggja beri áherzlu á að gera fyrst um sinn full-
komnar hafnir sem næst auðugustu fiskimiðunum og
bendir þá á Þorlákshöfn við Suðurland, Ólafsvík við
Breiðafjörð og Skagaströnd við Húnaflóa, en hann
náði ekki að gera grein fyrir, hverja höfnina hann
vill láta gera fyrst, en mér skilst þó, að það hafi
verið Þorlákshöfn. Auðsætt er, að þessar hafnir eru
valdar samkvæmt fyrrnefndri skýrslu og greinargerð
Fiskifélags Islands, en þó er farið fram hjá kröfum
um fiskihöfn við sunnanverðan Faxaflóa.
Á þeim 37 árum, sem liðin eru frá því, að hafnar-
gerð var hafin í Reykjavík, hafa verið reist hér á
landi fleiri og meiri hafnarvirki, en gerð höfðu ver-
ið frá landnámstíð fram að þeim tíma.
Um síðustu aldamót munu hafa verið samtals á
öllu landinu um 45 bátabryggjur og um 6—8 hafskipa-
bryggjur. 1912 voru bátabryggjurnar um 60 og haf-
skipabryggjurnar um 20, en nú eru bátabryggjurn-
ar um 140, hafskipabryggjur og hafnarbakkar um
80 og um 25 hafnargarðar.
Þessar tölur sýna, að orðið hafa stórstígar fram-
farir í hafnarmálum Islands síðan um aldamót. En
tala mannvirkjanna er þó að sjálfsögðu ekki réttur
mælikvarði á þessa nýsköpun, því að hafnarvirki nú-
tímans eru fullkomnari og margfalt dýrari mannvirki
en bryggjur gamla tímans.
Islenzk hafnarmannvirki eru yfirleitt vandlega
gerð, enda þurfa þau að vera traust til þess að
standast margs konar áraun. Þó eru fæst þeirra eins
ríkmannlega útbúin og hliðstæð mannvirki erlendis,
og oftast vill það bregðast, að þeim sé haldið eins vel
við og æskilegt væri eða jafnvel nauðsynlegt.
Tilhögun mannvirkjanna og gerð þeirra er að sjálf-
sögðu margs konar og fer eftir aðstæðum, þar sem
mannvirkin eru reist. Flestar einfaldar og ódýrar
gerðir á bryggjum og hafnargörðum, sem tíðkast er-
lendis, hafa verið reyndar í íslenzkri hafnargerð, en
fjárhagurinn hefur venjulega verið svo þröngur, að
aðeins var völ á mannvirkjum með ódýrustu gerð.
Þessa hefur þó minna gætt hin síðari árin.
Tímans vegna verður hér ekki lýst íslenzkri hafn-
argerð. Hafnarmannvirkin eru margs konar og mörg
þeirra eiga sér merkilega sögu. Ég vil aðeins benda
á, að sú aðferð hefur orðið algengari hér en í öðr-
um löndum, þar sem ég þekki til, að leggja steinker
og steinnökkva í undirstöðu bryggja og hafnargarða.
Þessi aðferð er orðin einkenni á íslenzkri hafnargerð
og hefur oftast reynzt vel.
Þau hafnarvirki, sem gerð hafa verið síðastliðin
50 ár, hafa allflest að einhverju leyti notið styrks
úr landssjóði eða ríkisjóði. Nokkur einkafyrirtæki
hafa þó að öllu leyti kostað bryggjugerðir og aðrar
hafnarbætur við fyrirtæki sín, og til hafnargerðar
í Reykjavík lagði landssjóður árin 1913—1916 sam-
tals 400000 krónur, en síðan hefur hafnarsjóður kost-
að þau mannvirki, sem þar hafa verið gerð.
Fjárveitingar til hafnarbóta úr landssjóði og ríkis-
sjóði hafa skipzt þannig:
Árið 1894: 5000 kr.
Árin 1900—1910: 40,875 kr., meðaltal: 4,100 kr. á ári.
— 1910—1920: 664,600 kr., meðaltal: 66,500 kr. á ári.
— 1920—1930: 1,918,000 kr., meðaltal: 192,000 kr. á ári.
— 1930—1940: 2,080,000 kr„ meðaltal: 208,000 kr. á ári.
— 1940—1949: 33,425,000 kr„ meðaltal: 4,178,000 kr. árl.
Framlag landssjóðs og ríkissjóðs til hafnarbóta
er samtals fram að síðustu áramótum 42.588.223,06
kr., en verðgildi peninganna hefur breytzt svo mikið
á þessum árum, að framlög í krónum til hafnarbóta
á ári hverju eru að sjálfsögðu ekki sambærileg.
Kostnaður við hafnargerðir ríkisins hefur að mestu
leyti verið hlutfallslegur við f járveitingar úr ríkissjóði.
Fram að 1940 var heildarkostnaðurinn um 13 mil-
jónir króna, en síðastliðin 8 ár hefur verið varið til
hafnargerða ríkisins um 81 milljón eða að krónutali
sex sinnum hærri upphæð en öll árin á undan, og
síðastliðin 3 ár hefur stjórn hafnarmálanna látið
vinna fyrir um 19 miljónir króna á ári. Auk þess
munu framkvæmdir í Reykjavíkurhöfn og bryggju-
gerðir hjá einkafyrirtækjum hafa numið á síðast-
liðnum árum um tveim milljónum króna á ári.
Ég hefi leitazt við að gera mér nokkra grein fyrir
því, hve mikið sé verðmæti allra hafnarvirkja á Is-
landi með núverandi verðiagi. Það er erfitt að reikna
verðmæti þessara mannvirkja nákvæmlega, þar sem
mörg þeirra verður að meta með afföllum og fyrn-
ingu, en varla mun þó rétt að meta þau lægra en á
400 milljónir króna, og eru þá að sjálfsögðu talin