Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.11.1949, Side 8

46
TÍMARIT V.F.Í. 1949
Undanfarin 15 ár höfðu farið fram ýmsar mælingar
við Sogið og verið gerðar áætlanir um virkjun þess.
Allmargar uppástungur höfðu komið fram um byrj-
unarvirkjun, og nú fékk bæjarstjórn Reykjavíkur
tvo norska sérfræðinga, þá A. B. Berdal og J. Nissen,
verkfræðinga frá Osló, til þess að gera samanburð á
þeim tillögum, sem fyrir lágu, og koma með endan-
legar tillögur um fyrstu virkjun Sogsins og tilhögun
hennar.
Tillögur sérfræðinganna komu í ársbyrjun 1934.
Höfðu þeir þá gert athuganir og áætlanir um virkjun
alls Sogsins í tveim eða þrem orkuverum. Lögðu
þeir til, að byrjað yrði á virkjun Ljósafoss með
dægurmiðlun í Úlfljótsvatni. Síðar yrði svo gerð árs-
miðlun í Þingvallavatni og jafnframt byrjað á virkj-
un Efra Sogs. Á þennan hátt væri hægt að auka
virkjunina stig af stigi eftir þörfum, unz bæði Ljósa-
foss og Efra Sog væru fullvirkjuð.
Að fengnu áliti þeirra Berdals og Nissens ákvað
bæjarstjórn Reykjavíkur að virkja Ljósafoss sam-
kvæmt tillögum þeirra. Útboð fóru fram innan Norð-
urlanda, og í ársbyrjun 1934 gekk Jón Þorláksson
verkfræðingur, sem þá var borgarstjóri í Reykjavik,
frá samningum, bæði um lántöku og verklegar fram-
kvæmdir. Sámið var við firmað Hojgaard og Schultz
A/S í Kaupmannahöfn um byggingu orkuversins.
Firmað ASEA í Svíþjóð skyldi smíða ráfala og önn-
ur raftæki, en Karlstads Mekaniska Verkstad í Sví-
þjóð vatnsvélamar. Framkvæmdirnar áttu að hef j-
ast með vorinu (1935) og vera að fullu lokið 1. sept.
1937. Fór þetta eftir að mestu, og var full spenna,
sett í fyrsta sinn á háspennulínuna til Reykjavíkur
3. okt. 1937, en prófun á vélunum fór fram seinni
hluta mánaðarins. Settar vom upp tvær vélasam-
stæður, og er mesta afl hvorrar 4400 kW eða 6250
hö. Allur stofnkostnaður virkjunarinnar nam tæpum
7 milj. króna.
Við byggingu Ljósafossstöðvarinnar var gert ráð
fyrir, að bætt yrði í stöðina vélasamstæðum eftir
því sem raforkuþörfin ykist. Var gert ráð fyrir 5
samstæðum alls í stöðinni fullbyggðri með ársmiðl-
un í Þingvallavatni. Tæplega var fyrstu virkjun lok-
ið, þegar byrjað var að ráðgera aukningu stöðvar-
innar. Upprunlega var ætlunin sú, að bæta við vél-
um af sömu gerð og svipuðum fyrstu vélunum að
stærð. Er seinni heimsstyrjöldin byrjaði haustið
1939, þótti samt sýnt, að ekki mundi ráðlegt að
bíða til stríðsloka eftir vélum frá Svíþjóð. Fóm því
fram útboð í Englandi og Bandaríkjunum 1941, og
var keypt 7650 ha. vélasamstæða frá Bandaríkjun-
um, Túrbínan var smíðuð hjá S. Morgan Smith Co.,
York, Pa., en rafvélar frá Int. General Electric Co.
Byggingavinnu við Ljósafoss annaðist Almenna
Byggingafélagið h.f. í Reykjavík. Vegna stríðsins
var ekki hægt að fá járn í þrýstivatnspípur eða túr-
bínuhólk, og varð því að hafa hvorttveggja úr járn-
bentri steinsteypu. Viðbótinni var lokið haustið 1944,
og nam allur kostnaður við hana liðugum 6 millj-
króna. Höfðu nú afköst Sogsvirkjunarinnar aukizt
um 60%, eða frá 12500 hö. upp í 20150 hö.
Toppstöðin.
Áður en viðbótarvirkjun Sogsins yrði lokið, var
allmjög tekið að bera á rafmagnsskorti í Reykjavík.
Þótti þegar auðsætt, að ef fólksfjölgun og aukning
rafmagnsnotkunar í bænum héldi áfram með sama
hætti og þá var, mundi, þrátt fyrir aukninguna,
rafmagnsskorfcur enn á næstu grösum, ef ekki væri
leitað nýrra úrræða hið bráðasta. Fyrir tilmæli bæj-
arráðs Reykjavíkur lét Rafmagnsveitan því vorið
1944 gera allýtarlega rannsókn og samanburð á þeim
möguleikum, sem voru fyrir hendi til skjótra úr-
bóta. Samkvæmt greinargerð Rafmagnsveitunnar var
um fimm leiðir að velja:
1) Aukningu Ljósafossstöðvarinnar með miðlun í
Þingvallavatni.
2) Aukningu Ljósafoss og eimtúrbínustöð.
3) Eimtúrbínustöð einvörðungu.
4) Virkjun Botnsár í Hvalfirði.
5) Virkjun Neðri Fossa í Sogi.
Við samanburð kom í ljós, að aukning Ljósafoss
gæfi ódýrast rafmagn, en yki ekki orkuna nema um
tæp 10.000 hö. og væri því skammgóður vermir. Eim-
túrbínustöð virtist fremur ódýr í byggingu, hefði
góð skilyrði til stækkunar og samvinnu við hita-
veitu bæjarins. Einingarverð á unna kwst. yrði samt
fremur hátt. Rafmagn frá virkjun Botnsár yrði
fremur dýrt, en þó vel sambærilegt við rafmagn frá
eimtúrbínustöð. Með tvöfaldri línu til öryggis yrði
Botnsárstöðin samkeppnisfær við eimtúrbínustöð
sem varastöð, en skorti þó skilyrði til stækkunar.
Virkjun Neðri Fossa yrði dýrust í stofnkostnaði, en
gæfi á hinn bóginn ódýrt rafmagn við fulla nýtingu.
Niðurstöður rannsóknarinnar urðu því þær, að
heppilegast væri að byrja á byggingu varastöðvar í
Reykjavík, sem jafnframt væri toppstöð fyrir Hita-
veitu Reykjavíkur. Samtímis skyldi hefja virkjun
Neðri Fossa í Sogi.
Vorið 1945 samþykkti bæjarstjórn Reykjavíkur
að beita sér fyrir hvorutveggja, byggingu toppstöðvar
í Reykjavík og viðbótarvirkjun í Sogi, í samræmi við
niðurstöður Rafmagnsveitunnar. Þá um haustið fóru
fram útboð á vélum og öðru efni í toppstöðina, og
var tekið tilboðum frá Bandaríkjunum. Vonir stóðu
til, að vélarnar kæmu til landsins vorið 1946, og að
stöðin yrði fullbúin þá um haustið. Þetta brást, og
komu vélarnar ekki fyrr en á útmánuðum árið eftir.
Fleira varð til að tefja verkið, meðal annars bæði
efnisskortur og verkföll, og komst stöðin ekki í
notkun fyrr en í marzmánuði 1948. Orka hennar er