Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.11.1949, Blaðsíða 12

50
TÍMARIT V.F.I. 1949
!

2. mynd. Neðri Fossar. Mynni jarðgangnanna er í melnum til
vinstri. Strikalinan sýnir fyrirhugaða legu jarðgangnanna.
um leir, og ættu því ekki að koma að sök. Þó telja
sérfræðingarnir hugsanlegt, að lekið geti úr gjánni
ofan við stíflugarðinn undir stífluna, bæði gegnum
sandsteinslög og eftir sprungunum, nema þær verði
þéttaðar. Einnig er hugsanlegt, að misgengi geti
átt sér stað eftir sprungunum í jarðskjálftum.
Viðvíkjandi skurðstæðinu vestan árinnar telja þeir
Sigurður og Pálmi, að fasta bergið, hvort heldur væri
basalt eða móberg, sé gott skurðstæði. Aftur á móti
telja þeir botnmórenuna, sem liggur næst grunn-
berginu í skurðstæðinu, öllu viðsjálli, nema ef hægt
væri að halda henni vel þurri í skurðbakkanum.
Komist vatn í hana, gæti hún blotnað upp og orðið
að kviksyndi, og í frostum er þá hætt við, að í henni
myndist ískögglar, sem gætu sprengt steypuna í
skurðbörmunum.
Álitsgerð Berdals.
Jafnhliða þessum rannsóknum gerði bæði Raf-
magnsveitan og Almenna Byggingafélagið ýmsar
rannsóknir og athuganir á virkjunarskilyrðum og
virkjunarkostnaði í Sogi. Athuganir þessar leiddu
í ljós, að með miðlun í Þingvallavatni mætti leggja
tii grundvallar fyrir virkjun 150 m:i/sek. vatnsrennsli.
Virkjanlegt afl í Neðri Fossum yrði þá 60.000 hö.,
og í Efra Sogi 35.000 hö.
Um þessar mundir hafði Rafmagnsveitan ráðið
A. B. Berdal verkfræðing sem ráðunaut og falið hon-
um að ganga frá áætlunum og tillögum um virkjun
Sogsins. Lauk hann áliti sínu í febrúar 1948.
Áætlaður kostnaður varð:
Neðri Fossar með opnum skurði 41.000.000
Neðri Fossar með jarðgöngum, steyptum 35.900.000
Efra Sog 27.200.000
Samkvæmt þessari áætlun verður virkjun Neðri
Fossa meira en 5 millj. kr. ódýrari með jarðgöng-
um en með opnum skurði, og þó 8 millj., ef hægt er
að nota ófóðruð jarðgöng. Þessi munur á kostnaði
stafar að nokkru leyti af því, að gert var ráð fyrir
fjórum samstæðum í ofanjarðarstöð, en aðeins tveim
í neðanjarðarstöðinni. Á hinn bóginn mundi þurfa
að þekja yfir skurðinn, ef hann ætti að gefa sama
rekstraröryggi og jarðgöng, og er þakið áætlað á
tvær til þrjár millj. kr.
Berdal mælir þess vegna eindregið með því, að
byggð verði jarðgöng, en ekki opinn skurður. Jafn-
framt leggur hann til, að sprengd verði jarðgöng í
tilraunaskyni, til þess að séð verði, hvernig bergið
reynist.
Jarðgöngin.
Almenna Byggingafélagið tók að sér að byggja
jarðgöngin, og fékk Rafmagnsveitan norskan námu-
verkfræðing, Herbert Bronder frá Osló, til þess að
standa fyrir verkinu. Göngin byrja í lækjargrafningi
á vesturbakka Sogsins skammt neðan við Kistufoss.
Fyrst var grafið gegnum fremur lausan sandstein
og ruðning, en brátt kom að austurbrún blágrýtis-
lagsins B II, og var nú reynt að komast undir blá-
grýtislagið með jarðgöngin. Hraunbrúnin er úr stuðla-
bergi, sorfin mjög og þunn fremst.
Fyrst í stað losnuðu stuðlarnir við sprengingarn-
ar og hrundu ofan í göngin, en þegar blágrýtislagið
var orðið h.u.b. 4 m þykkt, hætti að hrynja úr því
við sprengingarnar, og var nú hægt að byrja á sjálf-
um jarðgöngunum inn undir blágrýtislagið. Hraunið
hefur runnið þarna á sléttum sandi eða vatnsbotni,
sem hallar eilítið innundir hraunið. Grafin voru um
það bil 30 m löng og 5,5 m víð jarðgöng, og var
3. mynd. Unnið í jarðgöngxinum haustið 1947.