Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1949, Blaðsíða 8

62
TÍMARIT V.F.I. 1949
Þegar sementsverksmiðjunefndin tók til starfa,
var brátt farið að ræða það innan hennar, hve víð-
tækt verksvið hennar væri. Kom það fram í umræðum
þessum, að þegar hefði verið leitað skeljasands á
Snæfellsnesi og Garðskaga, en án árangurs. Meiri
hluti nefndarinnar, Jón E. Vestdal og Jóhannes
Bjarnason, vildu ekki láta þar við sitja, en töldu það
hlutverk nefndarinnar að huga að því, hvort eigi
fyndust hentugri hráefni en þau, sem fram til þessa
hefðu helzt komið til greina. Samkomulag náðist ekki
í nefndinni, og var ágreiningsefnið því lagt undir úr-
skurð ráðherra. Þáverandi atvinnumálaráðherra,
Bjarni Ásgeirsson, tjáði sig samþykkan áliti meiri
hluta nefndarinnar, og var þá þegar hafinn undir-
búningur að leit skeljasands umhverfis Faxaflóa.
Frá þessu öllu er nánar greint í skýrslu sements-
verksmiðjunefndarinnar (8), tildrögum öllum og því,
hvernig leitinni var hagað. Vísast um það allt til
þeirrar skýrslu, en hér verður aðeins skýrt frá á-
rangri þeim, sem náðist. Kannaður var mestur hluti
strandlengjunnar vestan úr Breiðavík á Snæfellsnesi
og suður á Álftanes á Mýrum, enn fremur Reykja-
nesskagi að norðanverðu og stór svæði í Faxaflóa.
Hvarvetna voru tekin sýnishorn til rannsókna, og
segir hér á eftir frá niðurstöðum rannsóknarferð-
anna og rannsókn sýnishornanna (9).
Sunnanvert Snœfellsnes og Mýrar.
I Breiðavík er Hraunlandarifið grátt að lit þeim
megin, sem til lands snýr, og er myndað úr sandi,
sem er ekki skeljasandsríkur. Hins vegar er það Ijóst
að lit sjávarmegin, sums staðar mjög ljóst að lit, og
sandurinn mestmegnis skeljasandur. Verður sandur-
inn ljósari eftir því, sem nær dregur sjó, og úti í
brimgarðinum sást glitta í gulan sandinn, þegar verið
var á þessum slóðum til athugana. Austanvert við
rifið er hraun, og í því eru víða skaflar af ljósum
foksandi.
Á hrauntanganum milli Breiðavíkur og Búða mun
hvergi vera skeljasandur í fjörum til muna. En aust-
anvert við Búðaós er skeljasandur í fjöru, þótt eigi
sé hann mjög kalkríkur. Og nú taka við langar fjörur
með misjafnlega kalkríkum skeljasandi. Óvíða er
annað að sjá í fjörununum en ljósan skeljasand. Á
stöku stað eru sker eða klettar í f jörunni, og tekur
þar fyrir skeljasandinn. Fjaran er nokkuð mis-
breið, víða um 100 m að breidd, en undan Ytri-Görð-
um er breidd sandbeltisins um 300 m. Óvist er, hve
djúpt sandlagið er, en i metersdjúpri holu undan Ytri-
Görðum er enn sams konar sandur í botninum. Að
sögn manna frá Ytri-Görðum er sandlagið þar um
slóðir um 6 m djúpt.
Á vestanverðum Geldinganestanganum er ekki
skeljasandur í fjöru, en aftur á móti er mikið um
skeljasand í víkinni austan við hann, undan Staða-
stað, og austur eftir ströndinni austur fyrir Krossa.
Undan Krossum er sandbeltið í f jörunni 100—200 m
að breidd. Austan við Krossa er möl og grjót á köfl-
um í fjörunni, en þess á milli stórir blettir með til-
tölulega hreinum skeljasandi. Sandbakkar eru sums
staðar allháir á þessum slóðum, og eru sumir hverjir
að minnsta kosti myndaðir úr allhreinum skeljasandi.
Slíkir bakkar eru t. d. undan Melkoti. Þar var hægt
að ganga úr skugga um, að sandlagið væri a. m. k. 4
m að þykkt. Undan Stakkhamri er ekki til muna
skeljasandur í fjöru, en aftur á móti er austurhluti
Stakkhamarsness myndaður úr allhreinum skelja-
sandi, að því er séð verður, og er sams konar sandur
báðum megin í nesinu, bæði þeim megin, sem snýr
til lands, og þeim megin, sem veit til sjávar. Þar
eru háir sandbakkar, og virðist þar vera fyrir hendi
mikið magn af auðtækum sandi.
Skógarnesin bæði, Ytra-Skógarnes og Syðra-Skóg-
arnes, eru mynduð að miklu leyti úr skeljasandi. Þar
eru víða margra metra háir sandbakkar. En sá sand-
ur er óvíða mjög kalkríkur. Hreinastur virðist skelja-
sandurinn vera vestast í Ytra-Skógarnesi, í tanga
þeim, sem er gegnt Stakkhamarsnesi.
Gamlaeyri er sandrif myndað úr skeljasandi blönd-
uðum basaltsandi. Mjög mikið er af slíkum sandi á
eyrinni, en eigi virðist hann vera kalkríkur. Einna
hreinastur virðist hann vera syðst á eyrinni, en
dökknar, þegar norðar og vestar dregur.
Bratteyri er að norðanverðu mynduð úr gulgráum
sandi, og að því er bezt verður séð, er mikið fyrir
hendi af slíkum sandi. En eigi er hann kalkríkur. I
fjörunum á Hítarnesi er svipaður sandur og á norð-
anverðri Bratteyri.
Á Akranesi er víða mikið um skeljasand, bæði und-
an bænum, sunnan hans og vestan, einkum þó á þeim
slóðum, er nesið beygir til norðurs. En hvergi er
verulegt magn af sérstaklega kalkríkum sandi.
Á vestanverðum Hjörseyjarsandi (Þrumusandi)
er allmikið af tiltölulega kalkríkum skeljasandi. Er
f jaran á um 1 km vegalengd þakin slíkum sandi, og
nær hann um 1 km á land upp. Sums staðar má sjá
sandbakka, sem eru 2—3 m að hæð, og er sami sand-
urinn neðst sem efst.
I Hjörsey er víða í smávogum kalkríkur sandur,
en hvergi mun vera um verulegt magn að ræða.
Helzt er þó sandur í svonefndri ,,Bugt“ á sunnan-
verðri eynni.
Á Álftanestanga er víðast hvar frekar dökkur
sandur í fjörum, allt frá Kóranesi, sem er gegnt
Straumfirði, og austur fyrir Tangey. En í Ásdísar-
vík hefur safnazt saman á litlu svæði allhreinn, gróf-
ur skeljasandur. Upp af Ásdísarvík eru sandbakk-
ar, en ekki er sandurinn þar kalkríkur.
Víða voru tekin sýnishorn, þar sem sandur var
skoðaður og um kalkríkan sand var að ræða. Niður-
stöður á rannsóknum þessara sýnishorna má sjá í
4. töflu.