Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1949, Blaðsíða 16

70
TÍMARIT V.F.I. 1949
engu auðveldari, var þessu líparíti enginn frekari
gaumur gefinn.
Eftir 1936 var enn hugað að kísilsýru, sem nota
mætti til íblöndunar í hráefnin til sementsframleiðsl-
unnar. Beindist athyglin einkum að kísilgúr, sem
Jóhannes Áskelsson hafði fundið á nokkrum stöðum,
m. a. rétt neðan við Lögberg í Mosfellssveit. Voru
allmörg sýnishorn af kísilgúr rannsökuð, og inni-
héldu sum þeirra yfir 90% af kísilsýru, en gúrinn
frá Lögbergi innihélt 88%, hvort tveggja miðað við
þurran gúrinn (4).
Ekki er gúrinn þó alls staðar svo kísilsýruríkur,
því að sýnishorn, sem síðar voru tekin neðan við
Lögberg, innihéldu mun minna af kísilsýru, og var
kísilsýruhlutfallið ekki ýkja hátt. Þá er þess að gæta,
að kísilgúr inniheldur mjög mikið af vatni, þegar
hann er grafinn úr jörðu, allþykkt moldarlag (0,5
—2 m) liggur víðast hvar ofan á honum og kísilgúr-
lagið sjálft er ekki mjög þykkt (neðan við Lögberg
1—2 m), svo að kisilgúrinn getur ekki talizt hentugt
efni til framleiðslu sements, þótt vissulega mætti
notast við hann, ef eigi væri völ á öðru betra.
Þegar gerð var áætlun um sementsverksmiðju
öðru sinni hjá F. L. Smidth & Co. (1946), var ráð-
gert að nota innfluttan kísilsand saman við hráefnin,
til að fá þau nægilega kísilsýrurík (5). E. Elmquist
mælti með hinu sama (3), og sementsverksmiðju-
nefndin hafði heldur ekkert annað úrræði. Gerði hún
ráð fyrir, að þau innlend kísilsýrurík hráefni, sem
þá var kunnugt um, þ.e. þau, sem nú hefur verið
greint frá, myndu verða dýrari í notkun en innflutt-
ur sandurinn, enda þótt verksmiðjan yrði reist við
sunnanverðan Faxaflóa og miklu nær þessum hrá-
efnum en Smidth og Elmquist höfðu mátt gera ráð
fyrir.
En fyrir margra hluta sakir var það einkar eftir-
sóknarvert að fá innlent hráefni, sem nota mætti til
að hækka kísilsýruinnihald hráefnablöndunnar.
I skýrslu sinni mælti sementsverksmiðjunefndin
með því, að notaður yrði sandur úr Faxaflóa til sem-
entsframleiðslunnar og verksmiðjunni yrði valinn
staður við innanverðan Faxaflóa, og þótti nú ber-
sýnilegt, að einhvers staðar hér um slóðir yrði verk-
smiðjan byggð, ef úr framkvæmdum yrði. Kom eink-
um til greina nágrenni. Reykjavíkur eða Akranes.
Því var það, skömmu eftir að sementsverksmiðju-
nefndin hafði lokið störfum og skilað skýrslu sinni,
að við Jóhannes Bjarnason undirbjuggum ferðalag
til þess að athuga, hvort hvergi fyndist hentugt
líparít sem stytzt frá þessum stöðum. Fengum við í
lið með okkur Jóhannes Áskelsson, sem manna ötul-
legast hefur gengið fram í því að leita hentugra hrá-
efna til sementsframleiðslu, og spurðumst einnig fyrir
um líparít hjá kunnugum mönnum á þessum slóðum,
þótt eigi hafi það borið árangur að þessu sinni.
Farið var á nokkra staði í Borgarfirði og við norð-
7. mynd. Lípárít i landi Mið-Sands í Hvalfirði.
Á miðri myndinni sést i líparítið (ljós blettur).
anverðan Hvalf jörð, þar sem helzt þótti líparíts von.
Sýnishorn voru að sjálfsögðu tekin, þar sem ástæða
þótti til. Þegar þau voru rannsökuð, kom í ljós, að
steinn, sem tekinn var úr hamri úti við sjó í landi
Mið-Sands í Hvalfirði, innihélt um 84% af kísil-
sýru. Er svo hátt kísilsýruinnihald í íslenzku lipa-
ríti mjög óvenjulegt, ef ekki einsdæmi. Við nánari
rannsókn kom og í ljós, að alkalíinnihaldið var að-
eins rúmlega 1%, og mun það einnig vera óvenju-
legt um íslenzkt líparít. Má sjá það á meðfylgjandi
mynd (7. mynd), hvar líparítið kemur fram í dags-
ins ljós.
Steinn þessi þótti einkar álitlegur til sements-
framleiðslu saman við hin kísilsýrurýru íslenzku hrá-
efni, skeljasand og basalt eða leir. Hefur hann nú
verið reyndur í þessu skyni, m. a. hjá F. L. Smidth
& Co. í Kaupmannahöfn. Brennt var úr honum se-
ment með skeljasandi úr Faxaflóa og basaltsandi
frá Akranesi, og hefur raunin orðið sú, að úr þess-
um efnum einum saman megi framleiða fyrsta flokks
portlandsement (12).
Frá svipuðum slóðum hafa nú verið rannsökuð
fleiri sýnishorn, og hefur komið í ljós, að allvíða í
yfirborðinu í bökkunum úti við sjó í landi Mið-
Sands í Hvalfirði er kisilsýruríkur steinn, einnig í
landi Þyrils austan Bláskeggsár. Er nú sem stend-
ur verið að bora á þessu svæði til að kanna magn
steinsins og gæði. Ráðunautar verksmiðjustjórnar-
innar við þær boranir eru Jóhannes Áskelsson og
Tómas Tryggvason.