Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1958, Qupperneq 11
TlMARIT VFI 1958
41
vatn í sig. Þær eru vættar í sementsefju og notaðar í
einstærða (þ. e. sandlausar) steypur.
Þessar steypur eru búnar ýmsum eftirsóknarverðum
eiginleikum, og ekki er óliklegt, að hægt sé að fram-
leiða svipaðar steypur úr vikri eða gjalli, en lauslegar
prófanir á þessu við Atvinnudeild Háskólans benda til
þess, að þær steypur muni verða miklu sementsfrekari
en Leca steypurnar.
Islenzk viðhorf.
Þörf væri að vísu á að rekja hér ýms atriði úr þessu
ferðalagi miklu nánar, en tóm gefst til í þessari rit-
gerð, en vonandi gefast til þess önnur tækifæri. Hér á
eftir munu hins vegar rakin nokkur viðhorf á ísl. bygg-
ingariðnaðinum og hliðsjón þá höfð af þeirri kynningu,
sem aflaðist í ferðinni.
Stærð iðnaðarins.
Byggingariðnaðurinn er nú orðinn einhver stærsta iðn-
aðargrein í landinu. Fjármunafesting í honum mun hin
síðustu árin hafa numið 5—700 millj. kr. á ári, og er í
því langstærst allra iðnaðargreina, að fráskildum fisk-
iðnaðinum.
Enda þótt byggingaframkvæmdir séu öflugar í land-
inu mun þó margra hugur dvelja við þá spurningu,
hvort arðurinn af þessum mikla iðnaði sé í samræmi
við fjármunafestinguna í honum.
Lítið er gert til þess að finna rétt mat á þetta. Al-
menningur i landinu skapar sér hins vegar margvís-
leg álit á þessu, og skortir þar að venju hvorki hrak-
spár né gylliboð, en vorkunn er þó almenningi í öfgun-
um, því að verðbólgan í landinu veldur því, að honum
er um megn að hugsa skynsamlega í byggingamálum.
Annars er stærð iðnaðarins breytilegur frá ári til árs,
er ýmist í ökla eða eyra eftir árferði og er háður hin-
um furðulegustu duttlungum.
Þessi iðnaður er þó landi og lýð svo dýrmætur, að
ósæmandi er að láta hann að mestu reka á reiðanum,
eins og hingað til hefur tíðkast.
Skipulagning iðnaðarins er ennþá engin, eða hefur
verið það fram til þess tíma, er húsnæðismálastjórn og
síðan húsnæðismálastofnun voru sett á laggirnar. Iðn-
aðarmennirnir eru að vísu bundnir í fagfélögum, en til-
gangur fagfélaganna hvers um sig er eingöngu að knýja
fram kauphækkanir fyrir meðlimi sína, og þvi miður
oft án nokkurs tillits til gæða þeirra starfa, sem þeir
leysa af hendi í iðnaðinum.
Opinber afskipti hafa allt fram á síðustu ár, að dómi
undirritaðs, verið mjög tilviljanakennd. Húsnæðisskort-
urinn er hörð kvöð á ríkisvaldið og bæjarfélögin um það
að láta byggingarmál til sín taka, — að ljá efnalitlu
fólki einhver úrræði, svo að það megi njóta viðunandi
húsaskjóls. Þessi kvöð hefur þráfaldlega orðið til þess,
að ríki og bær hai'a gert mismunandi samþykktir um
aukningu byggingariðnaðarins, venjulega með því að
einhver leyfisveitinga- eða lánamiðlananefnd er sett á
laggirnar, — en afleiðing af þessu er oft, að fjörkippur
kemur í byggingamálin um stundarsakir, og veldur þetta
sveiflum í iðnaðinum.
Sveiflurnar i byggingariðnaðinum eru víti til að var-
a.st. Áhrif þeirra eru gjarnan þannig, að þegar iðnaður-
inn er sem mestur, er mikill skortur á fagmönnum, sem
vegna hinnar miklu eftirspurnar fara þá að selja störf
sin dýrara en eðlilegt má teljast, en í öldudældunum
verður jafnvel alvarlegur atvinnuskortur hjá sumum
þessara faggreina, en afleiðing af því verður takmörkun
á lærlingum og nýliðum í stéttimar, en það magnar aft-
ur verðbólguna á næsta öldutoppi.
Opinberar ráðstafanir geta þannig orðið til að magna
verðbólgudrauginn, þann draug, sem mest er um vert að
kveða niður. Þvi er nauðsynlegt að ráðstafanirnar séu
ekki gerðar, nema þær séu í samræmi við vel grundað
framtíðarskipulag fyrir þennan stóra iðnað.
Hverjir byggja? Það mun vera einkenni á íslenzk-
um byggingariðnaði, hversu lítið er um stærri verktaka,
er fást við íbúðabyggingar. Tvær ástæður munu aðal-
lega liggja til þessa. Önnur þeirra er, að hinar stig-
hækkandi skattaálögur hafa verið þær hömlur á allt
framtak í iðnaðinum, sem hafa nægt til að hefta við-
leitni manna til stærri átaka. Hin ástæðan er, að þegar
tekið var að skammta byggingarleyfi, var leyfunum ein-
göngu úthlutað til væntanlegra eigenda, með þeim ár-
angri, að eigendurnir urðu hinir raunverulegu byggj-
endur, og fylgja því fleiri gallar en kostir.
Verktakarnir eru því í langflestum tilfellum einstakir
byggingameistarar, sem framkvæma húsbyggingarnar
eftir frumteikningum, sem húsameistari hefur teiknað
fyrir leyfishafa, sem er líka væntanlegur eigandi. Oft
bera líka húsin menjar af duttlungum allra þriggja.
Ástand þetta er ekki heppilegt til að stuðla að fram-
förum og þróun i iðnaðinum, því að hinir einstöku
byggingameistarar hafa litla sem enga möguleika á að
leggja tíma eða fé í þá öflun þekkingar, sem er þróun-
inni nauðsynleg. Auk þess er skorturinn á stærri verk-
tökum iðnaðinum fjötur um fót, því að það er staðreynd,
að einmitt viðleitni þessara aðila til að auka framleiðni
sína hefur átt drjúgan þátt í þeim framförum, sem
byggingariðnaðurinn erlendis hefur tekið á síðustu árum.
Snar þáttur i framleiðniaukningu I byggingariðnaðin-
um hefur verið fólginn í þvi að flytja nokkuð af bygg-
ingavinnunni af byggingarstað í sérhæfð verkstæði eða
verksmiðjur. Nokkuð hefur verið gert í þessu, einnig
í íslenzkum byggingariðnaði, en sömu skattalög gilda
fyrir verkstæðiseigendur og aðra verktaka í iðnaðinum,
og þvi eru flest verkstæðin lltil og illa búin tækjum.
Auk þess hafa verksmiðjustjórar í þessum iðnaði ekki
áttað sig á að hægt er að leggja verulegt fé í rann-
sóknavinnu í því augnamiði að auka framleiðni eða sér-
hæfni verksmiðjanna. Sú þekking, sem verksmiðjurnar
geta. aflað sér á þennan hátt, er bæði verksmiðjunum
og iðnaðinum i heild nauðsyn, og öflun þekkingarinnar
er frádráttarhæf til skatts fyrir verksmiðjurnar, — er
bein vinnulaun.
Stofnanir byggingariðnaðarins.
Allt fram á seinustu ár hafa engar stofnanir verið
til hér á landi, sem hafa haft þann tilgang að frama eða
umskapa íslenzkan byggingariðnað.
Við atvinnudeild Háskólans hefur nú um nokkurt
skeið verið rekin efnarannsóknastofa, sem hefur annazt
margvíslegar rannsóknir og gæðapróf á alls konar bygg-
ingarefnum, en um eiginlegar iðnaðarrannsóknir hefur
þar enn ekki verið að ræða. Samt hefur þetta verið eina
rannsóknastofnunin, sem til er í landinu á þessu sviði, og
byggingariðnaðurinn hefur enn ekki tekið í sína þjón-
ustu þetta öflugasta tæki aldarinnar, rannsóknirnar.