Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1958, Síða 5

TlMARIT VPÍ 1958
51
vel byggilegt. Og sögur voru sagðar og bækur ritaðar
innan þeirra veggja, sem urðu að vera úr timbri, torfi
og grjóti, ef tungan átti ekki að stirðna og höndin að
krókna í kulda vetrarins. En það reyndist erfitt að gæta
sjálfstæðis landsins, án þess að hafa á eigin spýtur skii-
yrði til þess að verjast stormi og regni, án þess að geta
byggt eigin skip til þess að sækja nauðsynjar til annarra
landa. Skortur byggingarefnis á Islandi hefur án efa átt
sinn þátt í því, er Islendingar á þrettándu öld gerðu
Gamla sáttmáia við Noregs konung og tryggðu sér sigl-
ingu sex skipa árlega út hingað. Það, að þjóðin var ekki
sjálfri sér nóg á því sviði, var eflaust ein orsök þess, að
hún glataði sjálfstæði sínu fyrir sjö öldum. Hún endur-
heimti það án þess að hafa öðlazt skilyrði til þess að
fullnægja innanlands þörfum sínum í þessum efnum.
En i raun og veru er fullveldi smárrar þjóðar aldrei
nógu öruggt. Þess vegna er sjálfstæðisbarátta kotríkis
ævarandi. Fyrir litla þjóð er vandi þess að vera eða
vera ekki fólginn í þvi að reynast sjálfri sér nóg jafn-
framt því að geta hagnýtt kosti verkaskiptingar þjóða
í milli og þá tækni, sem hún gerir hagkvæma. Ef þjóð
tekur í eigin hendur framleiðslu á nauðsynjum sínum og
getur annazt hana á að minnsta kos'ti jafnhagkvæman
hátt og nokkur önnur þjóð, þá er hún ekki aðeins að bæta
hag sinn. Hún er einnig að treysta sjálfstæði sitt.
Af þessum sökum er það, sem hér er nú að gerast í
dag, ekki aðeins, að mesta iðnfyrirtæki, sem Islendingar
hafa reist, er að taka til starfa, ekki einungis, að þjóðin
er að hefja starfrækslu fyrirtækis, sem mun mala henni
milljónaverðmæti á ári, ekki aðeins, að Islendingar eru
að gerast stóriðjuþjóð, heldur einnig, að þeir eru að ná
merkum áfanga í eilífri baráttu sinni fyrir því að vera
sjálfstæð, öðrum óháð þjóð i eigin landi. 1 fyrsta sinn
í nær ellefu hundruð ára sögu sinni geta Islendingar nú
byggt sér fullkomin hús úr innlendu efni.
Skömmu fyrir síðustu aldamót orti íslenzkt skáld,
sem séð hafði önnur lönd, en elskaði ættjörð sína þess
vegna enn heitar, Islandsljóð til þess að eggja þjóðina og
hvetja. „Reistu í verki — viljans merki — vilji er allt,
sem þarf", sagði Einar Benediktsson. Þegar hann orti
Islandsljóð, áttu Islendingar engan botnvörpung, engin
vél var no'tuð við landbúnaðarstörf, hér var engin verk-
smiðja, þjóðin átti ekkert skip, enga bifreið, hér var
naumast nokkur akfær vegur, tæpast brú, engin höfn,
varla innlend verzlun. En skáldið sá, að þjóðin gat átt
glæsta framtíð i þessu landi. Það skildi gildi fiskimið-
anna. „Vissirðu, hvað Frakkinn fékk til hlutar? Fleytan
er of smá, sá grái er utar. ■—■ Hve skal lengi — dorga
drengir, dáðlaus upp við sand?“ Og skáldið hvatti tii
nýrra átaka í landbúnaði. „Og svo túnið. — Sérðu í
blásnu barði, bóndi sæll, þar mótar fyrir garði?"
En Einar Benediktsson sá lengra. I umkomuleysi alda-
mótaáranna hvatti hann þjóðina til þess að gerast iðn-
aðarþjóð.
„Sjá, yfir lög og láð
autt og vanrækt horfir himinsólin.
Hér er vist, þótt löng sé nótt um jólin,
fleira að vinna,
en vefa og spinna,
vel ef að er gáð.
Sofið er til fárs og fremstu nauða.
Flý þá ei. Þú svafst þig ei til dauða.
Þeim, sem vilja
vakna og skilja
vaxa þúsund ráð".
Til vinstri ofnhús. til hægri kvarnahús. loðjugeymsla í baksýn.
Þjóðin vaknaði og skildi. Draumur Einars Benedikts-
sonar hefur rætzt. Islendingar eru orðnir iðnaðarþjóð.
Bylgjur þeirrar iðnbyltingar, sem gerbreytti högum vest-
rænna þjóða á síðari hluta 18. aldar, bárust ekki hingað
til lands fyrr en í upphafi þessarar aldar. En á þeim
fimmtíu árum, sem síðan eru liðin, hafa orðið hér á
landi allar þær helztu framfarir, sem urðu á tveim
öldum i nálægum löndum. 1 raun og veru er orðið iðn-
bylting rangnefni á þeirri þróun í atvinnumálum, sem
varð á Vesturlöndum upp úr miðri 18. öld. Miklu nær
sanni væri að kenna það við byltingu, er hér á landi
hefur gerzt, það sem af er þessari öld. Hér hefur orðið
bylting í sjávarútvegi, landbúnaði, viðskiptum, sam-
göngum — og síðast en ekki sízt: Hér hefur orðið svo
gagnger bylting í iðnaði, að sú þjóð, sem fyrir fimmtíu
árum þekkti varla nokkra vél og átti enga verksmiðju,
fæðir nú fleiri borgara sína af iðnaðarstörfum en nokk-
urri atvinnugrein annari, hefur haldið ótrauð út á braut
stóriðju og stígur nú stærsta sporið á þeirri leið með
því að hefja starfrækslu þessarar sementsverksmiðju,
mesta iðnfyrirtækis Islendinga.
Nú eru liðin tæp 130 ár, síðan fyrsta sementsverk-
smiðjan var reist. Það var á Englandi. Tæp hundrað ár
eru liðin, siðan fyrst er getið innflutnings á sementi til
Islands í hagskýrslum. Árið 1864 voru fluttar inn 33
tunnur af þessu undraefni. Enn liðu þrjátíu ár, þangað
til fyrsta steinsteypuhúsið var byggt hér á landi. Það
er skemmtileg tilviljun, að fyrsta sementssteypuhús
landsins skyldi einmitt hafa verið reist í þessu héraði,
þar sem sementsverksmiðjunni hefur verið valinn staður,
en það hús byggði Jóhann Eyjólfsson í Sveinatungu árið
1895.
Mörgum ber að þakka það, að þetta mikla fyrirtæki
hefur komizt á fót. Ég vil taka undir þær þakkir, sem
formaður verksmiðjustjórnarinnar, dr. Jón E. Vestdal,