Akranes - 01.11.1950, Blaðsíða 17
skólann á Isafirði, og var Torfi Halldórs-
son, skipherra og útgerðarmaður á Flat-
eyri, forstöðumaður þess skóla.
Hvenær er farið að nota
áttavita hér?
Hvergi hef ég séð á prenti neinar til-
gátur um það, hvenær farið var að nota
áttavita hér á landi. Sennilega hefur það
verið strax á 19. öldinni, er íslendingar
sjálfir eignuðust dekkskip sin og f'óru að
sigla á milli landa.
Þeir, sem lærðu stýrimannafræði, hafa
fyrst og fremst lært á áttavita og sjálfsagt
eitthvað að rannsaka þá og einföldustu
leiðréttingar á þeim. Það er sem sagt ekki
nóg að eignast áttavita, því að af ýmsum
og ólíkum ástæðum geta þeir færst úr
lagi og orðið óábyggilegir. Páll Halldórs-
son, skólastjóri stýrimannaskólans er
fyrsti maður hér á landi, sem tekur að
sér að leiðrétta áttavita fyrir skipin og
gerir lítillega við þá, þetta er 1902 eða 3.
Páll lærði eitthvað slika rannsókn i Eng-
landi. Eftirtöldum mönnum kenndi Páli
að leiðrétta áttavita:
1. Sveini Þorsteinssyni skipstjóra á Siglu-
firði.
2. Jóhannesi Júuíussyni, skipstjóra á Ak-
ureyri.
3. Eiríki Einarssyni, skipstj. á Isafirði.
4. Árna Vilhjálmssyni, skipstjóra á
Seyðisfirði, og
5. Sigfúsi Schving í Vestmannaeyjum.
Á seglskipunum, voru aðallega eða ein-
göngu notaðir „þurrkompásar“. En eftir
að vélaöldin hefst, var sérstaklega farið
að nota ,vökvakompása“. I3ótti það hent-
ugra, m. a. vegna hristings, sem vélarnar
orsökuðu.
Aðalreglan er að gera allt rétt, en
hugsa minna um að verða ríkur.
Næsti maður, og sá, sem mest hefur
gert að þvi að leiðrétta og lagfæra hér átta-
vita er Konráð Gíslason, skipstjóri, Hafn-
firðingur að ætt og uppruna. Hann hefur
eigi aðeins gert lítillega við áttavita, held-
ur smíðað þá að verulegu leyti.
Konráð er fæddur 1903. Hann tekur
próf við Stýrimannaskólann 1927 og fer
þegar á togara. Vegna veikinda varð hann
fljótlega að hætta við að stunda sjó og dett-
ur þa i hug að læra kompásaleiðréttingar
og viðgerðir. I þessu skyni fer hann til
Englands vorið 1928. Kemmst hann til á-
gæts firma: John Lilley & Son í Nortii
Shields, er smíðaði áttavita og ýmis önn-
ur siglingatæki. Þetta sama haust fer Kon-
ráð heim fulllærður með ágætum vottorð-
um um kunnáttu og þessu heilræði, er
forstjóri þessa gamla ágæta firma gaf hon-
um: Að gera alltaf rétt, en hugsa minna
um að verða ríkur“.
Með þessa kunnáttu og vegarnesti bjóst
Konráð við, að sér væru allir vegir færir
heima. í fyrstu ætlaði þetta þó að ganga
nokkuð illa. Hann vildi þegar afla sér full-
kominna réttinda, svo að hann gæti aug-
lýst leiðréttingar og viðgerðir á áttavitum.
Frá lærifeðrmn sínum í Englandi fékk
Konráð mjög gott meðmælabréf, þar sem
talið var, að hann hefði lært þetta starf
og væri vel hæfur til starfsins. Hins vega::
stóð ekki í skjalinu, að hann væri fulllærð-
ur. Með hliðsjón af þessu, vildi Atvinnu-
málaróðuneytið ekki veita honum fullgild-
ingu til þessa starfs, enda þótt Konráð
fengi beztu meðmæli frá innlendum
mönnum, sem vottaði þekkingu hans og
hæfni í þessu starfi. Konráð auglýsti því
þfátt 'fyrir petta seint í nóvember 1928,
að hann leiðrétti og geri við áttavita, en
skrifaði jafnsnemma vinum sínum í Eng-
landi um það, sem hér var sagt að vantaði
í vottorð þeirra. Hann fékk fljótlega svar
frá þeim, þar sem rækilega var bætt úr
þeirri misfellu, og sýndi ráðuneytinu. Síð
an hefur Konráð unnið að þessu merki-
lega starfi án nokkurrar áreitni af hálfu
hins opinbera.
KonráS Gíslason.
Fyrsti áttavitinn, sem Konráð leiðrétti,
var í m.b. Armanni frá Akranesi. Það
gekk allt sæmilega vel, en hann var þó
liálf-smeykur og áhyggjufullur um, hvern-
ig það tækist. I næsta skipi gafst hann
beinlinis upp, vegna þess hve sá áttaviti
var lélegur. Þann sama dag fer hann svo
suður í Hafnarfjörð til að leiðrétta átta-
vitann í Surprise. Þegar því verki var
lokið, var hann líka hálf-smeykur, og bað
loftskeytamanninn að senda sér skeyti ut-
an úr sjó um það, hvernig áttavitinn
reyndist. I3að gerði hann og tjáði, að vel
hefði til tekizt.
Ekki hafði Konráð lengi fengizt við
leiðréttingar, er hann komst að raun um,
að áttavitarnir eru æði misjafnir, meira
að segja, þótt þeir séu frá sama firma. I
verksmiðjunum mun það aðalregla að
vinnumönnunum sé fengið í hendur efni
í ákveðna tölu tækja, sem þeir eiga svo
að fullgera og ganga vel frá á tilteknum
tíma. Fari þeir niður fyTÍr ákveðið lág-
mark, er hætt við að þeir haldi ekki lengi
stöðunni. 1 ýmsum slíkum tilfellmn fara
ýmis verkefni frá þeirra hendi talin full-
smíðuð, þótt eitthvað sé ekki eins full-
komið sem skyldi, ef gallarnir eru ekki
svo áberandi, að augljóst sé.
Oftlega verður vart ýmissa galla, sem
stafa af þessmn orsökum eða öðrum.
Spyr Konráð þá sjómennina spjörunum
úr, t. d. hvort áttavitarnir séu stöðugir,
þegar skipið veltm' eða höggvi. f mörgum
tilfellum reynast þeir óstöðugir, þótt þeir
séu réttir, eða réttir í logni, en afleitir,
þegar skipið fer að velta. Það er margt
sem getur valdið því, að áttavitar séu ó-
stöðugir, t. d. þetta: Ef standoddur (pip-
odd) er slitinn, ef steinn er brotinn, ef
bóla er á áttavitanum, ef nálar eru laus-
ar í hylkjunum, eða ef lóðning á flotinu
hefur losnað. Bilanir á raflögn geta segul-
magnað skipin og veldur það þá óstöðug-
leika og skekkjum. Þó ekki sé nema einu
þessara tilfella til að dreifa, getur það
valdið vandræðmn. Þá getur járn undir
áttavita — ja'fnvel langt frá, — valdið ó-
stöðugleika. Um þetta var vart að ræða á
skútunum í gamla daga, en mjög oft i
vélbátmn og ýmsum vélaskipum, sem
stafar sérstaklega af hristingnum og auknu
járni og öðru í skipunum, sem truflar
segulinn. Á þessu er ráðin bót, með þvi
að setja halla-segul, — þ. e. lóðréttan seg-
ul — fyrir ofan eða neðan áttavitann.
Jafnvel þótt allt þetta, sem að framan
greinir sé í lagi, getur áttaviti samt verið
óstöðugur í litlmn skipmn, vegna þess, að
þyngdarpunktur rósanna, — skífurnar —
er of langt fyrir neðan hvílupunktimi.
E>essi fjarlægð er mismunandi hjá hinum
ýmsu firmum og jafnvel hjá sama firma.
Þetta má laga á tvennan hátt:
1. Með þvi að hafa léttari nálar, -— að
flot og rós vigti minna í löfti —.
2. Með því að stytta millibilið inilli hvílu-
punkts og þyngdarpunkts.
Eins og áður er sagt fann Konráð í ýms-
um tilfellum, að áttavitarnir voru gall-
aðir og eftir nákvæma athugun og heila-
brot taldi hann sig geta lagað þetta, því
að ýmsir hlutar áttavitanna þyrftu bein-
línis að vera öðruvísi, til þess að þeir gætu
verið réttir til frambúðar. Hann fór þvi
fljótlega að breyta áttavitunum í þá átt,
sem hann taldi eftir reynslu sinni, að
betur mundi duga. Gerði hann það fyrst
lengi, án þess að firma hans vissi nokkuð
um þær lagfæringar. Þegar mn þessar
breytingar er að ræða telur hann, að sér
ha.fi komið að ómetanlegu gagni hin ná-
kvæma umsögn og athygli sjómannanna
sjálfra. „Ég taldi mér þessar umbætur
heimilar af tveim ástæðum“, segir Kon-
ráð:
i. Það var í fyllsta samræmi við það
heilræði, sem lærifaðir minn í hinu enska
firma gaif mér, og ég hef reynt að fylgja:
AKRANES
137