Akranes - 01.07.1952, Qupperneq 7

Hollensk skip á leiS norSur í höf 1595.
SLIPPFÉLAGIÐ í REYKJAVÍk
50 ára
I. Kafli. — LÍTIÐ EITT UM MARGAR ALDIR.
Þar sem land vort er eyland, varð að
sækja hingað á skipum. Þar sem hér voru
ekki þau landgæði, að af þeim einum
mætti bjargast, urðu skip að halda uppi
nauðsynlegum siglingum við önnur lönd.
Allt frá landnámstíð, þurfti þjóðin þvi
mikið á skipum að halda og vandist
snemma siglingum. Á lýðveldistímunum
önnuðust landsmenn sjálfir allar sigling-
ar að og frá landinu, en eftir að það gekk
undir Noregskonunga hrakaði þessum sigl-
ingum landsmanna sjálfra mjög og lögðust
fljótlega svo að segja niður.
Sumir landsmenn töldu landgæði hér
svo mikil, að smjör drypi af hverju strái,
en auk þess gekk mikil mergð fiskjar upp
að ströndinni. Framan af öldum er talið,
að landsmenn hafi ekki stundað fiskveiðar,
nema til eigin nota, en á þessu verður
veruleg breyting á 14. og 15. öld. Halfisar,
eldgos og alls konar óáran þjaka þjóðina
oft verulega. Skógarnir eyðast, landið blæs
upp, og landbúnaðurinn dregst saman.
Landsmenn verða þess varir, að aðrar
þjóðir sækja hingað fisk og flytja hann
heim, þeir fara því að gefa fiskveiðunum
meiri gaum en áður og — skreiðin —
verður eftirsótt útflutningsvara. Bátum og
skipum fjölgar verulega, verstöðvar rísa
upp, þar sem skilyrðin voru bezt og hæg-
ast var að ná i fiskinn. Bændur og búa-
lið fer að taka sig upp frá búunum og
fara til fiskveiða, sérstaklega á haust-
og vetrarvertíðum. Eftir því, sem útgerðin
eykst og fiskurinn verður eftirsóttari út-
flutningsvara, stækka verstöðvarnar og
fólk fer að setjast þar alveg að, en þar
reyna margir að hafa samhliða nokkrar
nytjar af landi fyrir sig og sitt fólk.
Þar sem þorpin mynduðust — og viðar
í verstöðvum — höfðu frá fornu fari verið
ágætar bújarðir, eftir því sem þá gerðist.
Slík landgæði hafa því orðið næsta gagnleg
-því fólki, sem smátt og smátt hefur verið
að flytja á „mölina“ fram á þennan dag.
Örfá orð um skipasmíðar
hérlendis.
Af mörgum heimildum má ráða, að
Norðmenn halfi þegar i fornöld verið góðir
skipasmiðir, enda voru þeir þá þegar mik-
il siglingaþjóð. Allmikla þekkingu á þess-
um efnum hafa því íslendingar haft í
heimanmund frá Noregi, enda voru meira
að segja í hópi landnámsmanna ágætir
smiðir. Þótt Islendingar hafi þá ekki smíðað
hér mikið af hafærum skipum — sem kall-
að var, — var það ekki af kunnáttuleysi,
heldur fyrst og fremst vegna efnisskorts
í landinu sjálfu. Um skyldleikann í þess-
um efnum þarf ekkert að efast, enda telja
fræðimenn, að hið norræna skipalag halfi
haldizt á íslenzkum skipum fram á okkar
daga.
Landnáma segir frá þvi (bls. 40), að
þá þegar hafi verið svo stór skógur í Hval-
firði, að bóndinn í Botni hafi látið af
honum gera haffært skip, „ok hlóð þar,
sem nú heitir Hlaðhamarr.“ Um slikar
skipabyggingar — úr ísl. viði — er getið
í fleiri sögum. 1 Egilssögu stendur svo:
„Skallagrímur var skipasmiður mikill, en
rekavið skorti eigi vesr fyrir Mýrar.“ Það
er líka vitað, að rekaviður hefur verið Is-
lendingum næsta þarflegur á öllum öldum,
til húsa- og skipagerðar.
Ól. B. Björnsson
tók saman í tilefni af 50 ára
afmæli félagsins 21. okt 1952.
Þar sem rekaviðurinn var ekki öruggur
eða árviss, var vitanlega reynt að tryggja
innflutning á skipaviði, þótt það gengi
mjög misjafnlega. Er oft kvartað yfir þessu,
sérstaklega á einokunartímunum, bæði um
magn og gæði.
Um allt land hafa verið til nafnkunnir
skipasmiðir, sem byggðu skip og báta af
miklum hagleik og kunnáttu, og yfirleitt
hafa reynzt hin traustustu og beztu skip.
Hræringar.
Það er kunnara en frá þurfi að segja,
hve þjóðin var illa komin efnahagslega
um margar aldir. Þrátt fyrir allan armóð-
inn og erfiðleikana, lifðu þó oft með henni
menn, sem reyndu að telja kjark i hana
og gengu sjálfir á undan um hagnýtar
framkvaandir á ýmsum sviðum. Hér þurfti
mikið til, þvi að við ramman reip var að
draga, þvi „yfir“-iþjóðin sló hér eign sinni
á skip og jarðir og þrælkuðu landsfólkið
til þess að auðga konung og gæðinga stjóm-
arinnar, hina dönsku kaupmenn og hinn
danska höfuðstað. I þessari baráttu gegn
hinu danska valdi koma ýmsir góðir menn
við sögu, þótt ekki verði nöfn þeirra tal-
in hér.
Eins og að hefur verið vikið, lagðist
margt á eitt um að drepa allan dug úr
íslendingum, en þar olli þó ekkert eins
miklu sem einokunarverzlunin. Þegar lin-
að var á fjötrunum 1787, og verzlunin
gefin frjáls 1854, færðist fljótt líf í allt.
Fólkið varð frjálslegra og upplitsdjarfara
og það leiddi fljótlega til andlegra og efn-
islegra framkvæmda.
Það var mörgum góðum mönnum ljóst,
að viðreisn atvinnuveganna væri fyrsta
og meginskilyrðið fyrir framförum lands-
ins. Nokki-ar tilraunir voru því gerðar með
þilskipaveiðar, en allt gekk þetta misjafn-
lega. Nokkrar duggur voru smíðaðar inn-
anlands, en við margvíslega erfiðleika
var að etja.
Árið 1826 eru til aðeins 5 þilskip á Suð-
urlandi, 10 á Vesturlandi og 1 austanlands
AKRANES
79