Akranes - 01.07.1952, Blaðsíða 12

ÓI. B. Björnsson:
Líf þeirra er
Illa væri heimurinn kominn, ef hann
ætti enga hugsjónamenn, en oft er sasrn-
tíð þeirra þeim óþægur ljár í þúfu. Þeir
tru venjulega á undan samtíðinni, og það
er ósjaldan mest þeim að þakka, að and-
legri og verklegri menningu þokar áfram,
og að hagsæld manna og þjóða vex hröð-
um skrefum. Líf margra hugsjónamanna
— fjmr og síðar — er látlaust strið. Það
er margsannað, að þeir eru oft hinar mestu
og undraverðustu hetjur, sem sagan grein-
ir frá, enda á heimurinn mörgum þeirra
meira að þakka en nokkum grunar. Fáir
þeirra fá nokkru sinni að njóta viðurkenn-
ingar í lifanda lífi, enda er þeim það ekk-
ert atriði. Lífsviðhorf þeirra og þrá snýst
um það eitt að gera hugsjónir sínar að
veruleika, til sameiginlegra nota þjóðum
þeirra og mannkyni öllu um alla fram-
tíð. Margan hugsjónamanninn hefur sam-
tíð þeirra gert óvirkan, jafnvel drepið,
með skilningsleysi sínu, vantrú á boðy
skap þeirra og fullkomirini fyrirlitningu.
Þannig hefur heimurinn oft og margsinn-
is farið á mis við miklar framfarir, vegna
þess, að þeir kjöldrógu þá, sem þeir hefðu
helzt átt að lyfta. Að þeir skáru handa
þeim við nögl, það sem þeir áttu að rétta
þeim óskorið, að þeir gerðu þeim allt til
ama og armæðu, og sáu svo um, að þeir
yrðu alla ævi að sætta sig við það að
lepja dauðann úr skel, ef þeir ekki voru
beinlinis, — með þessum eða öðrum að-
gerðum — drepnir úr hor.
Á íslandi hafa lifað með hverri kyn-
slóð nokkrir hugsjónamenn, og mörgum
þeirra hefur þjóðin búið þau örlög, sem
hér að framan hefur verið lýst. Þrátt fyr-
ir það á hin ísl. þjóð þessum mönnum mest
að þakka. Framar fleztu öðru á hún þeim
að þakka það, að hún á enn sína fornu
ttmgu og á hana skráð þau verk, sem
spjöld sögunnar munu geyma óbrotgjöm
um aldir.
Með okkar samtíð þekkjum við marga
hugsjónamenn, sem ýmist hafa verið þagð-
ir í hel eða varnað að njóta sín. Einn
eru gæddir nú á tímum, eða þeir ha;fa
farið eftir reglum, sem nú eru gleymdar.“
— (Hrynjandi ísl. tungu bls. 34). Og
það svar hyggur hann vera hið rétta. —-
Vilja málfræðingar vorir ekki leita uppi
þessar gleymdu reglur, — ef fært er?
Telja þeir ekki, að þær gætu orðið til þess
að fegra nútima ritmál vort, og gera það
fagurt mál og slétt, eins og til forna?
Friðrik Hjartar.
látlaust stríð
þeirra manna er sá, sem hér skal aðeins
minnzt á.
Þrautseigur hugsjónamaður.
Þessi maður er Ágúst Jónsson, rafvirkja-
meistari á Skólavörðustíg 22 í Reykjavík.
Hann er ættaður úr Árnes- og Rangár-
vallasýslum, en fæddur i Reykjavik. Hann
fór snemma að brjóta heilann um ýmsa
hluti, grúska og gera sjálfstæðar athug-
anir, án þess að spyrja aðra um. Hann
var opinn fyrir öllum nýungum og fram-
förum, hvort sem þær birtust í fullgerð-
um hlut, eða það voru enn hugmyndir,
sem aðeins voru í hugum manna, eða
aðeins komnar á pappírinn, meira og
minna óleystar. Það var þvi ekkert óeðli-
legt við það að þessi ungi maður vildi
nema land á vegum rafmagnsfræðinní'r,
í þessum undraheimi, sem ef til vill verð-
ur aldrei fullnuminn né skýrður til hlítar.
Á sumrum var þessi ungi sveinn venju-
legast í sveit hjá afa og ömmu austur í
hinum gróðursælu sveitum suðurlands-
undirlendisins. Til þessara sumardvalar
Ágústs má ef til vill rekja það, að hann
hefur manna mest hérlendis síðustu ár,
brotið heilann um ýmislegt, sem verða
mætti til að tryggja arðgæfan búrekstur
hér, gera hann árvissari og óháðari hinni
óblíðu veðráttu, sem ósjaldan háir hér
fullkominni nýtingu, sérstaklega í ó-
þurrkasumrum.
Þessi maður hefur á sér mörg einkenni
sannra hugsjónamanna, og samtíð okkar
hefur einnig sýnt honum — seint og
snemma — að hún er söm við sig, og á
því sammerkt við slíkt fólk á öllum öldum,
sem hefur ekki trú á neinu nema meðal-
mennskunni eða því sem er þar fyrir neð-
an, vanans viðjum, kyrrstöðu og ath'afna-
leysi.
Orðinn öreigi af að bjarga
milljónum fyrir bændur.
1 sveitinni varð Ágúst margs vísari um
gróður og gildi ísl. moldar. Hann sá eins
og fleiri, að óþurrkamir ollu miklu fári
í sambandi við afrakstur og skepnuhöld
öll. Hann fór því að brjóta heilann um
það, hvort ekki væri hugsanlegt að með
styrk rafmagnsins mætti eittlivað eða ein-
hvern timann létta einhverju af Jiessu
fargi af ísl. bændum og gera þá nokkru ó-
háðari vætunni en verið hafði til þessa
og heyfenginn meiri, betra fóður og auð-
meltara. Þegar hér var komið sögu átti
Ágúst nokkrar eignir i þeim gæðum þessa
heims, sem sljó og sinnulaus samtíð met-
ur ein til verðs, án allra annarra nauð-
synlegra og samvirkandi afla, nokkrar
kringlóttar.
Honum var alveg ósárt um, þótt þessi
einhæfi auður rýrnaði í sínum vösum, ef
hugsjón hans gæti við það orðið að veru-
leika og komið þjóð hans og samtíð að
gagni. En hann var i fyrstu svo auðtrúa,
að hann efaðist ekki um gildi hugmynd-
ar sinnar í sambandi við þetta mál, því
fremur, sem fréttir hans af svipuðum hug-
myndum og tilraunum í öðrum löndum,
bentu eindregið til, að hann væri hér al-
gerlega á réttri leið.
Þegar hér var um svo almennt velferð-
armál að ræða og í heild sinni þjóðhags-
legt, hélt hann ennfremur, að sér mundi
á hærri stöðum standa allar dyr opnar
til að leysa þennan mikla vanda, og að
úr öllum áttum mundi streyma að sam-
starfs- og hjálparmenn með það, sem hann
vantaði í þessum efnum, en það var nú
eitthvað annað.
Fyrstu tilrauir. — Trúleysi
hinna vísu.
Það mun hafa verið árið 1944, sem
þessi heilabrot Ágústs um „um að gera
þurrk úr þerrileysinu“ og koma í veg
fyrir, að heyin hrektust, voru komin svo
langt, að hann var þess fullviss, að þurrka
mætti heyfenginn í hlöðunni sjálifri, og
hirða mætti heyið af ljánum. Fyrstu til-
raunir gerði Ágúst á verkstæði sínu. Þetta
var um vetur, byggði hann smá hlöðu,
dró að sér túlípanablöð og annað áþekkt
efni til að þurrka. Honum fannst þessar
einhæfu tilraunir sanna gildi og nytsemi
aðferðarinnar til að þurrka með hey fyrir
bændur i stórum stíl. Ágúst leitaði nú til
margra manna, sem hey höfðu undir hönd-
um, að hann mætti gera tilraunir hjá
þeim í hlöðum þeirra, en flestir voru van-
trúaðir. Þó kom að því, að Björn Konráðs-
son bústjóri á Vífilsstöðum leyfði honum
það góðfúslega. Meðal annarra manna,
sem greiddu götu Ágústs og drógu ekki úr
áhuga hans og athugunum, voru þessir:
Hilmar Stefánsson bankastjóri, Haraldur
Guðmtmdsson frá Háeyri, og Sigurður
Þórðarson fyrrv. alþm.
Þáttur Fjárhagsráðs.
Áðui' en Ágúst réðst í þessi miklu heila-
brot um heyþurrkun fyrir ísl. bændur,
sttmdaði hann eingöngu iðn sina sem raf-
virkjameistari og farnaðist sæinilega. Þeg-
ar bann sá, að hin nýja heyþurrkunarað-
ferð átti framtíð fyrir sér, sótti hann um
innflutnings- og gjaldeyrisleyfi fyrir véK
um þeim og tækjum, sem hann taldi sig
þurfa, til þess að svara til eftirspurnar
84
AKRANES