Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1971, Qupperneq 12

22
TlMARIT VFl 1971
Mælingar og kortagerð
á vegum skipulags ríkisins
1. Þríhyrningamælingar.
1.1. Varla er hægt að segja að
um neinar eiginlegar þríhyrninga-
mælingar hafi verið að ræða á veg-
um skipulagsins fyrr en árin 1950-
52, að ráðist var í þríhyrningamæl-
ingar á höfuöborgarsvæðinu í sam-
vinnu við mælingadeild Reykjavík-
urborgar. Sem grunnlína var notuð
fjarlægðin Rauðarárholt-Grótta,
mæld af Dönum 1902. Af þrihyrn-
ingamælingum, sem gerðar hafa
verið síðan, má nefna Akranes, Eg-
ilsstaði, Neskaupstað, Sauðárkrók,
Isafjörð, Húsavík og Reyðarfjörð á
árunum 1965-67, Akureyri 1967-69,
Borgarnes 1968-70 og Reykjanes
1969-70, en það er umfangsmesta
þríhyrningamælingin til þessa.
1.2 Bæjarmælingar 1921-1970. Frá
eldri tíð eru til staðbundnar mæl-
ingar og kort allra kaupstaða og
annarra þéttbýlisstaða á landinu.
Byggðust þær mælingar yfirleitt á
stálbandsmældri grunnlínu, þrí-
hyrningamældu neti með nokkur
hundruð metra hliðarlengdum og
marghyrningamælingum milli þrí-
hyrningastöðva. Við flatarhallamæl-
ingu var yfirleitt gengið út frá hæð-
um yfir hálffallinn sjó, oft sam-
kvæmt upplýsingum frá Vitamála-
skrifstofunni. Áttarstefna virðist oft-
ast hafa verið sótt í kort herforingja-
ráðsins, sjaldnar miðað við sólarmið.
Kortin voru framan af teiknuð í
mkv. 1:500, með 1 meters hæðar-
línum, en eftir 1946 hafa þau yfir-
leitt verið teiknuð í mkv. 1:1000.
Þegar hafizt var handa um að
teikna k'ort eftir loftmyndum (í
Hafnarfirði 1953), var valið að teikna
þau i mkv. 1:2000, og hefur mikill
meirihluti þeirra korta, sem síðan
hafa verið gerð með þessari aðferð,
verið teiknuð í þeim mælikvarða, þó
allmikið hafi einnig verið teiknað í
1:1000 (aðallega þéttbyggð svæði)
og 1:5000 (svæði utan byggðar).
Stöðvarmerkingar hafa frá fyrstu
tíð verið rör og siðar bronsboltar fest-
ir á steinsteypu eða klöpp. Oft hefur
viljað vera misbrestur á að steypt
hafi verið niður á fastfrítt dýpi, og
víða hefur stöðvarmerkjum verið
spillt með jarðraski, einkum eftir að
vegheflar og jarðýtur komu til sög-
unnar. TJtreikningar hafa hérumbil
allstaðar verið gerðir miðað við stað-
bundið kerfi og láréttan flöt. Hnit-
skrár hafa yfirleitt ekki verið gerðar
sérstaklega.
1.3. Reynsla af notkun landskerf-
isins er lítil, enda heyrir það til und-
antekninga að við það hafi verið
tengt. Oftast er líka erfitt og fyrir-
hafnarsamt að ná til landsnetspunkta
sökum þess hve gisið landskerfiö er.
Hér í Reykjavík, þar sem grunnlína
landskerfisins var notuð, þótti ekki
fært að nota kerfið sökum þess hve
mikil skekkja er við vörpunina.
1.4. Á árunum frá 1918-65 voru
grunnlínur víðast hvar mældar með
stálbandi, og voru þær því lítið ná-
kvæmar mældar en venjulegar marg-
hyrningahliðar. Undantekning var að
bönd þe3si væru sannreynd og því
oft óvissa um nákvæmnina.
Eftir að keypt var Geodimeter
(AGA nr. 6) árið 1966, hafa grunnlín-
ur þríhyrningakerfa verið mældar
með því tæki, m.a. þríhyrninganet
við Isafjörð, Sauðárkrók, Akureyri,
Egilsstaði, Neskaupstað, Reyðarfjörð,
Reykjanes og Borgarnes, og er að
sjálfsögðu um allt aðra nákvæmni
að ræða síðan.
1.5. Æskilegt væri að landsþrí-
hyrningakerfið væri það nákvæmt
að hægt væri að tengja allar bæjar-
mælingar í það, án þess að rýra ná-
kvæmni þeirra um of, en því er óvíða
að heilsa eins og nú er.
Staður mkv.
Akranes 1:1000
1:1000
— 1:2000
1:5000
Akureyri 1:500
— 1:500
— 1:500
— 1:500
— 1:500
— 1:2000
Árskógshreppur, Hauganes 1:2000
Til þess að hægt væri að nota
landskerfið með jákvæöum árangri
þyrfti í fyrsta lagi netið að vera ná-
kvæmara en nú er og í öðru lagi
þyrfti vörpunin að vera önnur og
hentugri. Væri þessu hvorutveggja
til að dreifa, skipti það minna máli
þó sækja þyrfti til netsins um all-
langan veg.
2. Hæðarmælingar.
2.1. Hæðarmælingar þær, sem
gerðar hafa verið frá fyrstu tíð
(1921), hafa fyrst og fremst verið
við það miðaðar að bera uppi flatar-
hallamælingu, er gerði kleift að draga
1 meters hæðarlínur á kort í 1:500 og
1:1000. Allvíða hafa verið sett föst
merki í húsveggi og hefur hallamæl-
ingin á þau merki verið nokkuð ná-
kvæmari en ella, eða í sm. Reynslan
hefur sýnt, að yfirleitt hafa hin föstu
hæðarmerki verið allt of fá, en ná-
kvæmnin hinsvegar víðast hvar
reynzt nægjanleg.
2.2. Þörf er á að fjölga verulega
föstum hæðarmerkjum. Er það mikill
kostur fyrir þá sem síðar þurfa að
hanna vegi, vatns- og skólpveitur að
þurfa ekki að sækja hæðarkóta lang-
ar leiðir.
3. Kortagerð.
3.1. Svo sem að framan er getið
eru nú til kort yfir alla þéttbýlis-
staði á landinu. Kort þessi eru eins
og gefur að skilja mjög misjöfn að
gæðum og aldri. Fylgir hér á eftir
lausleg skrá yfir aldur og mælikvarða
þeirra korta, er gerð hafa verið á
vegum skipulags ríkisins:
ártal nafn kortblöð
1922 Ól. Þ. 7
1965-6 Forverk 6
— — 1
1923-4 J. J. V. 34
1944 V. H. 1. 11
1951 V. H. 1. 8
1962 V. H. 1. 2
1964 — 8
1966 Forverk 1
1950 P. E. 1