Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1971, Page 16

26
TlMARIT VPÍ 1971
Sjómælingar við ísland
Eftir Gunnar Bergsteinsson
1. INNGANGUR.
Aðalmarkmið sjómælinga er gagna-
söfnun á hafinu, er nauðsynleg telst
vegna útgáfu sjókorta og annarra
þeirra rita, sem sjófarendum mega
að gagni koma við siglingar með
ströndum fram og landa á milli.
Starfsemi sjómælinga hefur því beint
eða óbeint mikla þýðingu fyrir alla
þegna lands, sem er umgirt sæ, vegna
fiutnings að og frá landinu, og ekki
sízt vegna fiskveiða, sem stundaðar
eru af landsmönnum, en ósjófært
telst það skip, sem er án sjókorta.
Gagnasöfnun mælinganna er einnig
notuð í öðrum tilgangi, t.d. við gerð
hafnaráætlana, við athugun á ýms-
um haffræðilegum atriðum og öðr-
um jarðeðlisfræðilegum vísindum.
Aðeins lítill hluti hafsvæðisins
kringum Island hefur verið nákvæm-
lega mældur, og er þar því ærið verk-
efni í framtíðinni. Breytingar af
náttúru- og mannavöldum, stöð-
ugar endurbætur á nákvæmni
siglingatækja og stækkun skipa
veldur því að sjókort ög mæl-
ingar, sem áður voru taldar fullnægj-
andi, verða úreltar. Stöðugar endur-
bætur á mælingum og sjókortum eru
þvi nauðsynlegar og verður ekki séð
fyrir endann þar á.
Sjókort er aldrel fullgert. Þegar
teikningu þess og prentun er lokið,
tekur við handleiðrétting á hinu
prentaða korti, jafnóðum og nýjar
upplýsingar bætast við eða breyting-
ar verða á einhverju því sem í kort-
inu er. Kortið er stöðugt leiðrétt
fram til söludags, eða þar til það
hefur verið endurprentað með áorðn-
um leiðréttingum.
2. SÖGULEGT YFIRLIT.
2.1. Sjómælingar við Island.
Fyrsta íslenzka sjókortið kom út
árið 1788 eða á fjórða ári eftir stofn-
un dönsku sjómælingastöfnunarinnar,
- Det Kongelige Danske Sökort-
Arkiv. Kortið náði yfir Faxaflóa og
var byggt á mælingum, sem gert
hafði H. E. Minor skipstjóri hjá Is-
landsverziuninni. Kort þetta var
reyndar einnig fyrsta kortið, sem
stofnunin gaf út.
Árið 1776 hafði stjórn Islands-
verzlunarinnar ákveðið að gera skyldi
fullkomnar mælingar af ströndum
Islands og höfnum. Minor var síðan
falin framkvæmd verksins, sem
hann svo vann að á árunum 1776-78.
En í byrjun sumars 1778, hinn 17.
mai, drukknaði Minor í Hafnarfirði,
og lauk þar með sjómælingum við Is-
land í bili. Þegar svo verzlunin var
gefin frjáls með ,,Plakat“ frá 18.
ágúst 1786, var því þó lofað, að hald-
ið skyldi áfram sjómælingum við Is-
land.
Sama ár og Minör hóf mælingar
sínar mældi Kommandörkaptajn J.
P. Wleugel nokkrar hafnir á Aust-
fjörðum og teiknaði kort af þeim.
Mælingakort Minors og Wleugels
fékk svo Det kgl. Danske Sökort-
Arkiv, þegar það var stofnað árið
1784. Var það meðal annars þess
vegna, að forstjóri Arkivsins, Poul de
Löwenörn, fór árið 1786 til Islands
til þess að safna frekari upplýsing-
um í þau gögn, sem Minor hafði
safnað, og gaf síðan út áðurnefnt
sjókort ásamt leiðarlýsingu.
Það hefur ætíð verið venja hjá
Det kgl. Danske Sökort-Arkiv að
kalla þau kort íslenzk, sem Danir
gáfu út yfir hafsvæðið við Island, og
er það þvi einnig gert hér.
Det kgl. Rentekammer, sem Is-
landsverzlunin heyrði undir, taldi
rétt, að verki því sem þama var haf-
1. mynd. Kortið sýnir svœðin, sem
mœld voru af Dönum um slðustu
aldamót og þekking okkar á land-
grunni lslands byggist á. Mcélingar-
línurnar voru mjög strjálar og stand-
ast ekki þœr kröfur, sem nú eru
gerðar til slíkra mœlinga.
ið, skyldi haldið áfram, og fékk því
til leiðar komið, að strandlengja Is-
lands skyldi þríhyrningamæld, ekki
aðeins til að ákveða legu landsins
og lögun, heldur líka til þess að geta
gefið út sómasamleg sjókort af
ströndum þess.
Þetta verk var svo framkvæmt á
árunum 1800-1818 af mælingamönn-
um, sem flestir voru norskir, þar eð
þeir voru taldir vanari fjöllóttu
landslagi en þeir dönsku. Lengst
störfuðu að því löjtnantarnir Born,
Frisak, Scheel og Wetlesen ásamt
Aschlund mælingamanni. Árang-
ur þessara mælinga voru svo
kort af allri strandlengju Islands,
sem gefin voru út á árunum 1820-
1823. 1 kortum þessum var þó lítið
af dýptartölum, þar eð ekki var unn-
ið jafnframt að sjómælingum.
Fyrir atbeina Wilhelms Born, skip-
stjóra, bróður áðurnefnds löjtnans
Born, og Löwenöms, veitti Rentu-
kammerið árið 1819 4050 ríkisdali til
lcaupa á skipi til sjómælinga við Is-
land. Byrja skyldi sjómælingarnar
strax sama árið, en ekkert varð samt
úr því. En verkið komst í fram-
kvæmd árin 1820 og 1821. Af ókunn-
um ástæðum varð litið úr dýptar-
mælingum, en upplýsingar þær, sem
safnað var ásamt þeim, sem fram
komu við landmælingarnar áður,
voru skráðar í leiðsöguhefti þau, sem
fylgdu strandkortunum.
2. mynd. Kortið sýnir svœði þau, sem
hafa verið dýptarmældi síðan 1930.
Mœlingarnar eru misjafnar að gœð-
um eftir þvl í hvaða tilgangi hver
einstök mœling var gerð og fer nota-
gildi þeirra eftir því.