Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1971, Síða 22

32
TlMARIT VFl 1971
sjókortum, sem eðlilegt má telja,
þegar tekið er tillit til þess, að mest
af dýptartölum sjókortanna er frá
sjómælingum, sem framkvæmdar
voru um og eftir siðustu aldamót, við
erfið skilyrði. Sumar af þeim upplýs-
ingum, sem í sjókortunum eru, eru
jafnvel enn eldri.
Eins og þegar hefur verið lýst,
eru þær dýptarmælingar, sem til eru
af landgrunninu, að mestu leyti frá
því um og eftir síðustu aldamót,
gerðar eins vel og þá þótti með
þurfa, en eru að sjálfsögðu langt
undir þeim kröfum, sem gera verð-
ur til slíkra mælinga í dag. Þótt við
Islendingar höfum slegið eign okkar
á allt landgrunnið, þá vitum við
varla, hve langt út það nær á mörg-
um stöðum, hvað þá að við þekkjum
það svo vel, að hægt sé að gera
vísindalega athugun á notagildi þess.
Eitt af brýnustu verkefnunum í
náinni framtlð er því gagnger ný-
mæling á öllu landgrunninu, ekki að-
eins með tilliti til siglinga og fisk-
veiða, heldur einnig athugun á botni
landgrunnsins, til þess að kanna
möguleika á hagnýtingu þess, sem
þar kann að finnast. Til þess að þetta
sé hægt, þarf radíóstaðsetningartæki
o.fl. auk afnota af skipum, sem eru
í því starfi eingöngu, því að sam-
tímis öðrum störfum verður það ekki
gert.
Vegna aukins skipastóls lands-
manna er aukin þörf á mælingum
fjarða og flóa og útgáfu sérkorta af
þeim í stórum mælikvarða. Til þessa
verkefnis þyrftu íslenzku sjómæling-
arnar að eiga lítið sjómælingaskip
eða bát, sem ekki sinnti öðrum verk-
efnum að sumri til.
Útgáfa svokallaðra fiskikorta er
krafa Islenzkra fiskimanna, en fram
að þessu hefur ekki verið hægt að
sinna þessu verkefni sem skyldi,
vegna mannfæðar við kortagerð og
skorts á upplýsingum um sjóvarbotn-
inn.
Athuganir á sjávarföllum við
strendur landsins hafa aðeins verið
gerðar að mjög litlu marki, og er
brýn þörf á aukningu þeirra rann-
sókna.
Þannig mætti lengi telja, þótt
þetta sé látið nægja.
Með þeirri fjárveitingu, sem nú er
veitt til þessara mála, er ekki hægt
að gera mikið meir en að halda í
horfinu með útgáfu sjókorta ög leið-
rétta þau sem fyrir eru. Reynt er
þó eftir beztu getu að koma til móts
við kröfur sjófarenda um hafnar-
kort og öflun annarra þeirra upplýs-
inga, sem þeim eru nauðsynlegar,
þótt ekki takist það ætlð.
1 þingsályktunartillögu, sem ný-
lega var samþykkt á Alþingi, er gert
ráð fyrir auknum athugunum á land-
grunni Islands, og væntanlega er það
vottur þess, að stjórnvöld landsins
sýni málum þessum meiri áhuga I
framtíðinni en hingað til hefur verið.
Mæling lengda með
rafbylgjutækjum
Nákvæmar lengdarmælingar eru
nú orðið nær einungis gerðar með
rafbylgjutækjum, tækjum, sem nota
ljós eða örbylgjur. Grundvallaratriði
þessara tækja skal skýrð hér I ör-
stuttu máli.
Geodimeterinn, sem er elztur land-
mælingatækja af þessari gerð, notar
styrkmótaðan ljósgeisla til lengdar-
mælingarinnar. Ljósinu er beint I
grannan geisla I tækinu og styrkur
þess látinn sveiflast (mótaður) með
hárri tíðni (venjulega 10 milljón
sveiflur á sekúndu). Ljósgeislanum
er síðan endurvarpað frá spegli I
endastöð þeirrar vegalengdar sem
mæla skal, og beint að tækinu aftur.
Þar fellur geislinn á næman ljós-
nema, sem skynjar hinar öru styrk-
sveiflur ljóssins. Þegar styrkur ljóss-
ins sveiflast 10 milljón sinnum á sek,
eru mjög nærri 30 metrar (eða ná-
kvæmar c/f, þar sem c er ljóshrað-
inn og f mótunartíðnin) milli þeirra
staða, þar sem Ijósstyrkurinn er I
hámarki, en þetta hámark berst að
sjálfsögðu áfram með hraða ljóssins.
Séu nú 15 metrar milli tækisins og
spegilsins, er styrkleiki hins útsenda
Ijóss I hámarki á sama augnabliki
■og styrkleiki hins endurkastaða Ijóss,
geislarnir eru þá I fasa. Geislarnir
verða einnig I fasa sé fjarlægðin 30
metrar, eða heilt margfeldi af 15
metrum, eða þegar tvöföld fjarlægð-
in (s) er lieilt margfeldi af 30 metr-
um, (heilt margfeldi af mótunar-
bylgjulengdinni \) : 2s — n ■ Við
mælingu cr hið útsenda ljós og end-
urvarpaða að jafnaði úr fasa, og ef
fasamunurinn er A), (þ.e. A\/\ úr
heilli sveiflu) er tvöföld vegalengdin
gefin af líkingunni 2-s = A,\+ný.
Þegar geodimeterinn er notaður
til lengdarmælinga er }_ vel þekkt
stærð en við mælinguna þarf að
ákvarða A\ og n. Fasamunurinn er
ákvarðaður með nákvæmni sem
svarar til ‘Aoo-'/aoo úr \ og gefur
þetta um það bil 1 cm óvissu við
lengdarmælinguna. Hinn heili fjöldi
bylgjulengda n fæst með því að mæla
fasamuninn með mismunandi mótun-
artíðni.
1 hinum eldri tækjum þurfti að
mæla fasamuninn með nokkrum mis-
munandi tíðnum og nokkuð flókið
var að reikna út n.
Nokkrum árum eftir að geodi-
meterinn lcom á markaðinn var farið
að framleiða skylt tæki, sem notaði
útvarpsbylgjur með stuttri bylgju-
lengd (10 cm) I stað ljóss. Tæki
þetta nefnist tellurometer. Með raf-
bylgjum breiðir bylgjugeislinn óhjá-
kvæmilega svo mikið úr sér, að
styrkur bylgnanna yrði alltof veikur
væri spegill einn notaður til endur-
kasts, eins og gert er með geodimet-
ernum. Því verður að endurkasta út-
varpsbylgjunum með endurvarpsstöð
(svarstöð), sem er af sömu gerð og
kallstöðin.
Tellurometerinn er langdrægari en
geodimeterinn, og vinnur hann að
sjálfsögðu jafn vel á nóttu sem degi,
en hann or hinsvegar þyngri. Hann
er því fyrst og fremst notaður við
mælingar á löngum vegalengdum.
Rafbylgjulengdarmælarnir hafa
verið endurbættir verulega frá því
þeir komu fyrst fram. Þeir eru nú
mun léttari en áður, en fyrst og
fremst er nú mun auðveldara og
fljótlegra að vinna með þessum tækj-
um. Lengdarmælingin tekur ekki
nema eina til tvær mínútur, og ekki
tekur nema stuttan tíma að þjálfa
menn I notlcun þessara tækja.
Tæki þessi hafa valdið byltingu I
landmælingatækni. Áður voru ná-
kvæmar lengdarmælingar mjög erf-
iðar og voru beinar lengdarmælingar
því einungis gerðar á örfáum grunn-
línum. Nú eru lengdarmælingarnar
hinsvegar orðnar fljótlegri en horna-
mælingar og eru þær svo nákvæmar
að svipuð nákvæmni fæst með lengd-
armælingum einum, og áður með
grunnlínu og homamælingum.