Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.06.1971, Page 34

44
TlMARIT VFl 1971
Gróðurkortagerð á íslandi
i.
Gerð gróðurkorta, sem hér verður
gerð grein fyrir í stuttu máli, er
þáttur í víðtækum rannsóknum á
gróðri landsins, sem unnið er að á
vegum Rannsóknastofnunar landbún-
aðarins. Tilgangur þeirra er marg-
þættur, en í meginatriðum sá að:
1) Afla sem víðtækastrar vitneskju
um gróðurfar og gróðurskilyrði
landsins.
2) Ákvarða beitarþol landsins.
3) Kanna, hvar uppblástur á sér
stað eða er yfirvofandi.
4) Reyna aðferðir til heftingar gróð-
ureyðingar og til landgræðslu.
Eins og kunnugt er, á sér enn stað
mikil jarðvegs- og gróðureyðing hér
á landi — allmiklu meiri en það, sem
ávinnst með sjálfgræðslu og land-
græðsluaðgerðum. Meginorsök þessa
er sú, að gróður landsins er viða of-
nýttur, eða á nærfellt 40—50% af
flatarmáli landsins, samkvæmt nið-
urstöðum gróðurrannsókna.
Hófleg nýting gróðursins er for-
senda þess, að unnt sé að vinna bug
á gróðureyðingunni, og gróðurkortin
eru fyrsta skrefið til ákvörðunar á
beitarþoli landsins.
II.
Sumarið 1955 hóf Búnaðardeild
Atvinnudeildar Háskólans, nú nefnd
Rannsóknastofnun landbúnaðarins,
kortlagningu gróðurs á hálendi lands-
ins að frumkvæði dr. Björns Jóhann-
essonar, sem þá veitti forstöðu jarð-
vegsrannsóknadeild stofnunarinnar.
1 fyrstu var unnið að þessum rann-
sóknum í hjáverkum með öðrum
verkefnum, en síðan 1961 hafa þær
verið eitt af meginviðfangsefnum
Rannsóknastofnunarinnar.
Áherzla var lögð á að kortleggja
afrétti landsins, því að þeir eru enn
undirstaða að sumarbeit mikils hluta
af búfé landsmanna, þar er gróður
viðkvæmastur og gróðureyðing og
eyðingarhætta mest. Hefur verið
kortlagt allt miðhálendið og mikið
af öðru hálendi landsins. Af láglendi
hafa verið kortlagðar Gullbringu- og
Borgarfjarðarsýslur og hluti af
Mýrasýslu. Nú hefur verið kortlagt
60—70% af flatarmáli landsins, að
jöklum frátöldum.
Eftir Ingva Þorsteinsson.
Óhætt er að fullyrða, að þessu
verki hefur miðað vel áfram. Þessu
veldur fyrst og fremst ágætt starfs-
lið, notkun loftmynda, en án þeirra
væri þetta verk raunar óframkvæm-
anlegt, og að sæmilega miklu fjár-
magni hefur verið veitt til þessa
rannsóknaverkefnis. Þá er landið víða
svo gróðurlítið, að verkið er fljótunn-
ið af þeim sökum.
IH.
Gróðurgreiningin er unnin með
hjálp loftljósmynda. Á hálendinu
hafa verið notaðar kontaktmyndir í
mælikvarða 1:34—36.000, en á lág-
lendi eru notaðar uppréttar myndir í
mælikvarða 1:20.000.
Loftmyndirnar eru aðeins hjálpar-
tæki, því að við sjálfa gróðurgrein-
inguna er farið um allt það lands-
svæði, sem kortleggja á og færð inn
á myndirnar mörk milli gróins lands
og ógróins og milli ólíkra gróður-
lenda. Ennfremur eru færð inn mörk
miili ólíkra tegunda ógróins lands,
mela, sanda, vikra, grjóts, hrauns o.
s. frv., til þess m. a. að gera sér
grein fyrir endurgræðsluhæfni lands-
ins. Gróðurinn er flokkaður í gróður-
hverfi eftir ríkjandi tegundum
plantna og er sú flokkun aðallega
byggð á rannsóknum Steindórs
Steindórssonar, skólameistara. Á því
landi, sem kortlagt hefur verið, hafa
gróðurlendin verið flokkuð í 70 gróð-
urhverfi.
Á láglendi er, vegna stærri mæli-
kvarða myndanna, unnt að vinna
með enn meiri nákvæmni en á há-
lendinu, og þar er þörf meiri ná-
kvæmni. Láglendiskortin eru ekki
eingöngu gróðurkort, heldur eiga þau
einnig að sýna ræktunarhæfni hverr-
ar jarðar, ræktað land, jarða-,
hreppa- og sýslumörk. Þetta eru
fyrstu hérlendu jarðakortin, sem gef-
in eru út af heilum sveitum, og er
þeim ætlað að gefa tölulega vitn-
eskju um gildi einstakra jarða til
ræktunar og beitar. Þar með er feng-
inn grundvöllur fyrir jarðamati
byggðu á mælingum.
IV.
Fyrstu gróðurkortin voru gefin út
1957 og voru af Gnúpverjaafrétti.
Voru þau að öllu leyti unnin til prent-
unar á Atvinnudeild Háskólans og
báru ýmis merki byrjunarerfiðleika
og vankunnáttu. Síðan varð hlé á út-
gáfunni, og næstu kort komu ekki út
fyrr en 1966. Þá hafði tekizt sam-
vinna við Landmælingar Islands
þess eðlis, að stofnunin tekur við
kortunum samsettum eftir loftmynd-
um, undirbýr þau til prentunar og
hefur umsjón með prentuninni.
Síðan 1966 hafa komið út 45 gróð-
urkort af miðhálendi landsins og af
Reykjanesskaga. Hefur verið stefnt
að því að gefa út tíu kort á ári.
Gróðurkort af hálendinu eru gefin
út í mælikvarða 1:40.000. Það er
frekar óhentugur mælikvarði, en
ekki þótti rétt að hafa hann minni,
til þess að ná viðunandi nákvæmni i
flokkun gróðurs og flatarmálsmæl-
ingum af kortunum. Kortin eru
prentuð í sex litum.
Láglendiskortin verða gefin út í
mælikvarða 1:20.000, önnur en
Reykjaneskortin, sem eru I mkv.
1:40.000. Þau verða í 3 litum með
brúnum hæðalínum, og verða fimm
hin fyrstu gefin út fyrir lok maí-
mánaðar i ár.
Við gerð gróðurkortanna er gróð-
urgreiningin færð inn á amerísk
kort, sem gerð voru eftir loftljós-
myndum skömmu eftir síðari heims-
styrjöld. Hefur Army Map Service
sýnt þessum rannsóknum mikinn
skilning og styrkt þær með því að
afhenda Landmælingum Islands eftir-
ir þörfum og endurgjaldslaust filmur
af grunnkortunum.
V.
Gróðurkortagerðin hefur að sjálf-
sögðu aðallega verið kostuð af Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins, en hef-
ur einnig notið fjárhagslegs stuðn-
ings frá öðrum aðilum. Vísindadeild
NATO veitti 29 þúsund dollara árin
1967—1969. Menningarsjóður hefur
frá upphafi kostað útgáfu kortanna,
og styrkir hafa verið veittir úr
Raunvísindadeild Vísindasjóðs. Þá
hafa mörg sveitarfélög látið fé af
hendi rakna og boðizt til að styrkja
þessar rannsóknir, ekki sizt korta-
gerð í byggð, sem bændur hafa mik-
inn áhuga á.