Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 18

60
TlMARIT VFl 1971
efna með nægjanlegri formheldni
bæði fyrir stunguteikningu og mynd-
un af plastplötum. 1 dag eru flest
kort hreinteiknuð þannig. Frum-
dráttur kortblaðs er þvl geymdur I
negativri mynd, en skilun kortblaðs-
ins er gerð með positívrimynd á form-
festu blasti.
I þau rúm 15 ár, sem Forverk h.f.
hefur starfað, hafa á vegum félags-
ins verið kortmæld svæði, sem að
stærð eru eins og eftirfarandi tafla
sýnir:
GEODIMETER 700:
Nýjasta töfratæki
landmælingartækninnar
Eigi að telja hið helzta, sem hin
fullkomna tækni vorra daga getur
boðið landmælingamanni, koma eftir-
farandi atriði fyrst I hug.
1. Rafbylgjulengdarmælar, sem nota
Ijós eða örbylgjur.
2. Leysigeislinn, sem gefur örmjóan
ljósgeisla og þarf þvi sáralitla
orku til að draga langt.
3. Fallmælar, með sjálfvirkri lástill-
ingu.
4. Beinn talnaaflestur á mældum
vegalengdum og hornum.
5. Tölvuvinnsla úr mæliniðurstöðum.
6. Skráning mæliniðurstaðna á gata-
ræmu.
Lítum dálítið nánar á einstaka
þætti. Rafbylgjulengdarmælar eru
nú um tveggja áratuga gamlir. Geodi-
meterinn þróaðist upp úr mjög ná-
kvæmum Ijóshraðamælingum, sem
sænski vísindamaðurinn Bergstrand
vann að 1941-49. Við þessar mæling-
ar kom í ljós, að nauðsynlegt var
að hafa alla þá nákvæmni, sem
möguleg var við lengdarmælinguna
til að fullnýta þá nákvæmni við ljós-
hraðamælinguna, sem aðferðin gaf.
Upp úr þessum rannsóknum þróaði
Bergström í samvinnu við sænska
fyrirtækið AGA, landmælingatækið
Geodimeter, sem olli, ásamt Telluri-
metemum, byltingn í landmæling-
um. Þessi tæki hafa bæði verið end-
urbætt verulega síðustu tvo áratugi
Kortlagt svæði ha Algeng. hæðarl. mism. m Mælikv. korta
1:500 0,5 366
1:1000 1 1.893
1:2000 1 21.937
1:5000 2 54.224
1:10000 2 eða 5 60.125
1:20000 5 134.180
Samanlagt: 272.725 ha
og fleiri hliðstæð tæki hafa verið
sett á markaðinn.
Nú er liðinn um áratugur frá því
að leysirinn (enska: laser) var fund-
inn upp. Leysirinn sendir frá sér sam-
fasa Ijós. 1 öllum venjulegum ljós-
gjöfum má segja að hver sameind
eða frumeind syngi með sínu eigin
nefi, því hún sendir ljósöldur sínar
án nokkurrar samvinnu við aðrar
sameindir. Afleiðing þess er, að það
er sterkum takmörkunum háð í hve
þrönga ljóskeilu hægt er að beina
geislanum. Þegar ljósgeisli er not-
aður til lengdarmælinga í tæki eins
og Geodimeternum, breiðir geislinn
mikið úr sér og verður því að nota
aflmikla Ijósgjafa. 1 leysinum er öll-
um sameindunum þvingað til að
sveiflast í takt, ljósið verður sam-
fasa, og er því mögulegt að beina
allri ljósorkunni í örmjóan geisla. 1
Geodimeter af gerðinni NASM-4, sem
kom á markaðinn 1964, er notuð 30
watta glóðarpera sem ljósgjafi. Sé
leysir notaður, er aðeins örlítið brot
af þessari orku nægilegt til sömu
mælinga.
Þróun roælitækninnar síðustu ár
hefur í ríkum mæli beinzt að því
að nota beinan talnaaflestur frekar
en að lesa niðurstöðuna af kvarða.
Kostirnir eru tvíþættir. Beinn talna-
aflestur getur gefið mun meiri ná-
kvæmni og hraða en aflestur af skala
og verkið er vandaminna. Ennfremur
er þá auðvelt að skrá niðurstöðurnar
beint á gataræmu, segulband eða í
annað geymsluform, sem tölvur geta
lesið úr.
Með þróun dvergrása rafeinda-
tækninnar síðustu ár hefur verið
mögulegt að gera æ minni tölvur,
sem leysa flókin verkefni, og verð
þeirra hefur farið ört lækkandi.
Allir þessir þættir hafa verið not-
aðir við landmælingar síðustu ár, en
þó aðskildir. Nú hafa þeir allir verið
sameinaðir í eitt mælitæki. Sænska
Lokaorð
Þótt álitlegt svæði hafi verið kort-
lagt, hefur aldrei verið nauðsynlegt
að reka myndmælingatæki félagsins
með tveimur vöktum eins og algengt
er I nágrannalöndunum. Myndmæl-
ingar er þrátt fyrir það aðalverkefni
verkfræðistofunnar Forverk h.f.
Öðrum verkefnum á sviði almennra
landmælinga og verkfræði hefur og
verið sinnt, en ekki verður þess get-
ið hér nánar.
fyrirtækið AGA hefur enn tekið for-
ustuna í þessum efnum með nýjasta
tæki sínu, Geodimeter 700, en í því
eru allir fyrrnefndir þættir samein-
aðir. Þetta tæki var sýnt í fyrsta sinn
opinberlega á FIG-sýningunni í sept-
ember s.l. og vakti þar að vonum
mikla athygli.
Og lítum nú á hvað nútímatækni
getur boðið upp á í landmælingum.
Taflan hér að neðan lýsir tæknileg-
um eiginleikum tækisins.
Eins og sést af töflunni er inn-
byggð tölva og getur hún skilað beint
t.d. láréttri fjarlægð.
TAFLA
Geoilimeter 700 —
stutt tæknileg lýsing
Framleiðandi: AGA, Svíþjóð
Landmælingatæki, sem mælir
fjarlægðir og horn.
Lengdarmælir:
Langdrægi: 1700 m með einum spegli
5000 m með 6 speglum
Nákvæmni: 5 mm + l-10-“ s;
(s = fjarlægðin)
Mælitími: 10-15 sek.
Ljósgjafi: 1 mW He-Ne leysir
Bylgjulengd: 632,8 nm
Aflestur: 7 talna, glitlampar
Hornmælir
Stækkun sjónauka: X30
Nákvæmni stefnu: 2"
Nákvæmni halla: 3"
Hornaaflestur: 7 talna, glitlampar
Hornmæling: 360° eða 400°
Annað
Spennugjafi: 12V rafgeymir
Ending geymis: 300 mælingar
Utreikningur sjálfvirkur með inn-
byggðri tölvu, sem gefur t.d. beint
hina láréttu fjarlægð.
Síðar verður hægt að fá tæki, sem
skráir allar mæliniðurstöður á gata-
ræmu.