Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 20

62
TÍMARIT VFl 1971
50 000, 1:100 000 og- 1:200 000), falla
að sjálfsögðu á eðlilegan hátt inn í
kortblaðakerfið, t.d. inn í kortin í
mkv. 1:50 000.
1 Danmörku voru aðalkortin lengi
vel í mkv. 1:20 000. Stærö þeirra er
47X37,7 sm. Þessi kort eru ekki
númeruð með hliðsjón af hnitkerfinu
né ganga þau upp í annarri kort-
skiptingu en í 1:40 000. Eftir strið
hafa Danir komið upp hjá sér kort-
um í mkv. 1:25 000, 56.5X45.2 sm
að stærð, og ganga þau upp í kort-
um i mkv. 1:50 000, sem svo aftur
ganga upp í kortum í mkv. 1:100 000,
en að öðru leyti eru kortin ekki í
tengslum við hnitakerfið.
Frá því fyrir síðustu aldamót hafa
Færeyingar átt kort í mkv. 1:20 000
með 10 metra hæðarlínum en 5 m á
láglendi, yfir allar Færeyjar. Kort-
stærðin er 47.1X37.7 og gengur ekki
upp í kortum í mkv. 1:100 000, enda
eru þau af annarri stærð.
1 Noregi eru kört í mkv. 1:20 000
og 1:100 000 algeng og sömuleiðis í
Finnlandi, en þar er algengasta kort-
stærðin 50X50 sm, eins og í Svíþjóð.
5. Iíort Björns Gunnlaugssonar
Varla er hægt að telja að reglu-
bundnar landmælingar hefjist hér á
landi fyrr en um 1800, er danskir og
norskir liðsforingjar kortlögðu
strandlengju landsins og mældu lok-
aða þríhyrningakeðju umhverfis
landið á árunum frá 1801-1818. Aðal-
tilgangur þeirra mælinga var þó ekki
að gera kort af landinu sjálfu, held-
ur að leggja grundvöll að gerð sjó-
korta, sem síðan komu út á árun-
um 1818-26. Þörfin fyrir rétt sjókort
var þá þegar brýn vegna siglinga-
öryggis, en lítil þörf var talin á að
kortleggja sjálft landið. Má segja,
að tilviljun hafi nánast ráðið því, að
Bjöm Gunnlaugsson var síðan feng-
inn til að kortleggja innsveitir og há-
lendið. Á árunum 1844-48 leit fyrsta
raunverulega Islandskortið, sem jafn-
an er kennt við Bjöm Gunnlaugsson,
dagsins ljós. Kort þetta er teiknað
í keiluvarpi (konisk projektion) í
mkv. 1:960 000, en síðan er því blaði
skipt í f jórðunga í mkv. 1:480 000,
er kölluðust norðvestur fjórðungur
o.s.frv.
6. Mælingar og kortagerð Dana
á árunum 1901—1938
Árið 1901 hófu Danir nýjar mæl-
ingar á Islandi, er lauk 1938. Á ný
notuðu þeir keiluvarp til að bera
kortin. Mælikvarði var valinn
1:50 000 og kortblaðsstærðin 40X44
sm, en ekki er ljóst af hverju svo
óheppileg blaðstærð var valin. Þeg-
ar búið var að kortleggja strand-
lengjuna frá Homafirði, Suðurlands-
undirlendið, Vesturland og Vestfirði
í þessum mælikvarða, var sennilega
af sparsemisástæðum, tekið upp að
teikna kortin í mkv. 1:100 000, og
var sá mælikvarði látinn duga fyrir
Norðurland, Austfirði og hálendið,
sem raunar var að mestu teiknað
eftir ljósmyndum teknum úr lofti.
Þau svæði, sem kortlögð voru í mkv.
1:50 000, voru einnig teiknuð í mkv.
1:100 000, svo kölluð atlasblöð, og
falla 4 kort í 1:50 000, svo kölluð
fjórðungsblöð, inn í hvert atlasblað.
Kortskiptingin er í samræmi við hnit
danska landskerfisins. Eftir á ber að
harma, að ekki skuli hafa verið fylgt
þeirri upphaflegu áætlun að kort-
leggja allt landið í mkv. 1:50 000, og
að ekki skuli jafnframt hafa verið
lögð drög að því hvernig kortblað-
skiptikerfi skyldi háttað, þegar stað-
bundin þörf kallaði á kort í enn
stærri mkv. t.d. 1:25 000, eða jafnvel
1:5 000.
7. Landmadingar vegna virkjana
Fljótlega eftir stríð kallaði könnun
á aðstæðum á helztu virkjunarsvæð-
unum eftir kortum í stærri mæli-
kvarða en 1:100 000. Voru þær mæl-
ingar framkvæmdar á vegum Raf-
orkumálastofnunarinnar (síðar Orku-
stofnunar og Landsvirkjunnar) fyrst
sem „takkeometer" mælingar, en
síðar voru kortin tciknuð eftir ljós-
myndum teknum úr lofti (myndmæl-
ingar). Samtals hafa þannig verið
teiknuð yfir 250 sérkort 1 mkv.
1:5 000 eða stærri, um 60 kort í mkv.
1:10 000 og 60 kort í 1:20 000, sem
raunar flokkast oftast undir topo-
grafisk kort. öll voru kort þessi
tengd danska landskerfinu og víða
gerðar umfangsmiklar þríhyrninga-
mælingar til að ná því marki.
Hinsvegar var kortblaðaskipting
þessara korta ekki valin í samræmi
við þá reglu, sem bæði fjórðungsblöð
Bjöms Gunnlaugssonar og fjórðungs-
blöðin dönsku uppfylltu, þ.e. að kort-
blöðin í stærri mælikvarðanum
gengju upp í kortinu í minni mæli-
kvarðanum (1:100 000). Kortblað-
skiptikerfi það, sem Raforkumála-
stofnunin hefur gert fyrir kort í mkv.
1:20 000, er því í engum tengslum
við atlasblöðin í 1:100 000 nema hvað
bæði kortin eru í danska landskerf-
inu. Orsök þessa er ef til vill sú, að
valin var óheppileg blaðstærð fyrir
þessi kort, þ.e. stærðin 50X80 sm
(Al), sem hreinlega útilokar, að
hægt sé að notfæra sér af þeim
hægðarauka, sem það er fyrir korta-
kerfi, að kOrt í stærri mkv. gangi
upp í kortum minni mælikvarða.
Stærðin 50X80 fyrir kort í mkv.
1:20 000, útilokar líka að hægt sé
að láta kortramma fylgja tugllnum
kílómetra-hnitkerfisins, en slíkt hefði
e.t.v. getað réttlætt, að framan-
greind meginregla kortblaðskipti-
kerfa var brotin.
8. Iíortagerð Bandaríkjahers
á Islandi
Árið 1950 gaf kortagerðarstofnun
bandaríska hersins (Army Map Ser-
vice) út heildarkort af öllu Islandi
í mkv. 1:50 000, að mestu teiknuð
eftir loftmyndum. Hvert kortblað
nær yfir 30' á breidd en 10' á hæð,
eða 44-49 sm á breidd en 37 sm á
hæð. Kort þessi eru tvímælalaust að
flestu leyti mun nákvæmari en
dönsku kortin í 1:50 000, auk þess
sem þau ná yfir landið allt. Má þvl
til sanns vegar færa að þessi A.M.S.
kort hafi leyst þau dönsku af hólmi,
enda hefur forstjóri Landmælinga-
stofnunar Islands lýst því yfir, að
það sé ekki ætlunin að halda áfram
að prenta dönsku atlasblöðin né
fjórðungskortin, og munu þau því
smátt og smátt hverfa af sjónar-
sviðinu.
Vegna tilkominna óska frá NATO,
hóf kortagerðarstofnun bandaríska
hersins (AMS) nýja útgáfu á kort-
um yfir Island í mkv. 1:50 000 árið
1961. Kort þessi voru gefin út í sam-
vinnu við Landmælingar Islands, og
var upphaflega ætlunin að þau yrðu
gefin út í mkv. 1:25 000. Einhverra
hluta vegna og illu heilli, var mæli-
kvarðanum breytt, þannig að þau 11
kort, sem út hafa komið til þessa,
eru í mkv. 1:50 000 og með 20 metra
hæðarlínum (sumstaðar er 10 m lín-
um skotið inn). Frumrit kortanna
eru þó teiknuð í mkv. 1:25 000, og
hefur það komið ýmsum að góðu liði.
Þessi nýju A.M.S. kort eru í þver-
hverfu Mercators (UTM) kortvörp-
un og byggjast á mun traustari þri-
hymingamæligrundvelli en kort þau,
sem A.M.S. gaf út árið 1950, enda
létu Landmælingar Islands þétta net-
ið vegna þessara korta. Af einhverri
dularfullri ástæðu ná þessi nýju kort
yfir 15' frá norðri til suðurs, en