Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 31

TlMARIT VFl 1971
73
arsvegar þriggja gráða kerfi,
þ.e. belti, sem snerta á þriðja hverj-
um lengdarbaug eins og hjá Þjóð-
verjum. Er þetta kerfi fyrir mæli- og
kortakerfi í tiltölulega stórum mæli-
kvarða. Hinsvegar sex gráða kerfi,
þ.e. belti, sem snerta á sjötta hverj-
um lengdarbaug og er ætlað fyrir
mæli- og kortakerfi stærri svæða í
minni mælikvörðum.
UTM-vörpunin er almennt tal-
in henta bezt allra varpana, sem
grundvöllur mæli- og kortakerfa,
hvort heldur um er að ræða smærri
eða stærri svæði. Fyrir t.d. alheims-
hnitkerfi er UTM-vörpunin heppi-
legri en aðrar varpanir vegna þess,
að með henni næst til alls hnattar-
ins með tiltölulega fáum hnitkerf-
um. Þar að auki eru þessi hnitkerfi
einslaga (kongruent) og tölugildi
kortagerð í mælikv. 1:25 000 inn-
an aðildarrikja sinna. Samkvæmt
óskum Bandaríkjamanna mun mæli-
kvarðanum hafa verið breytt fyrir
Island í 1:50 000. Bandaríkjamenn
hafa þegar teiknað 11 körtblöð af
Suðvesturlandi og er UTM-vörpunin
með 6° skiptingunni lögð til grund-
vallar kortum þessum.
Bandarikjamenn nota þessa sömu
vörpun hjá sér og merkja þeir vörp-
unarbeltin þannig, að fyrsta beltið,
sem spannar svæðið milli 180° og
174° v verður númer 1. Næsta belti
frá 174° v -—■ 168° v númer 2 og
þannig að belti 174° a — 180° a,
fær númerið 60. Þannig skipta
Bandaríkjamenn hnettinum niður I
60 belti og lendir Island í belt-
um nr. 27 (24° v - 18° v) og nr. 28
(18° v - 12° v). Sjá mynd bls. 86. Af
þessu leiðir, að Island fær tvö sjálf-
stæð einslaga hnitkerfi, sem hafa x-
ása sína út eftir 21° og 15° lengdar-
baug, sem eru snertibaugar þessara
tveggja UTM-belta.
3.3. Keiluvörpun.
Keiluvörpunin er ein af þremur
algengustu kortvörpunum eins og
áður er um getið. Nafn sitt dregur
hún af því, að fyrst er punktum jarð-
ar varpað yfir á keilu, sem síðan er
flött út. Keiluvörpunin er mjög heppi-
leg fyrir landsvæði, sem liggja á 30
- 70° breiddargráðu, en það eru ein-
mitt ríki með mikla þörf fyrir góð
og nákvæm kort. Þar á meðal Is-
land.
Þessi vörpun hentar fyrst og
fremst landsvæðum, sem að lögun
til liggja einkum í austur-vesturátt.
Oftast fellur snúningsás keilunnar
saman við snúningsás jarðar og er þá
keilan látin snerta jörðina eftir þeim
breiddarbaug, sem er nálægt miðju
þess svæðis, sem kortleggja skal.
Teigi svæði sig að einhverju markl
í norður-suðurátt þá er keilan látin
skera jörðina á tveimur stöðum.
Aðaleinkenni keiluvörpunar eru
þau, að lengdarbaugamir varpast
sem beinar línur, sem skerast í topp-
punkti keilunnar, en breiddarbaug-
arnir varpast sem sammiðja hringir
með miðju I topppunkti keilunnar.
Oftast er mælikvarði kortsins það
stór, að toppur keilunnar fellur langt
einstakra stuðla vörpunarlíkinganna
þau sömu, sem gerir alla útreikninga
milli einstakra belta og heimshluta
mjög aðgengilega. Ennfremur spann-
ar sérhvert belti hennar landsvæði
frá norður- til suðurpóls.
Af þessum ástæðum mælti alheims-
ráð mælingaverkfræðinga, á ráð-
stefnu í Briissel árið 1951, eindregið
með þvi, að hin þverstæða hólkvörp-
un (UTM) yrði lögð til grundvallar
öllum mæli- og kortakerfum allt að
áttugustu breiddargráðu norðurs og
suðurs. Ennfremur að vörpunarbeltin
spönnuðu 6 lengdargráður austur-
vestur, þar sem það væri sama skipt-
ing og alheimskortið í mælikv. 1:
1000 000 væri byggt á.
3.2.1. XJTM á íslandi.
Samkvæmt Natosamningi frá 1959
tóku Bandaríkjamenn að sér að kort-
leggja Island í mælikvarða 1:50 000.
Forsaga þessa máls er Nato sam-
komulag þess efnis, að Nato kostaði
í SLAND
■ Ný útgáfa f mœllkvarOa 1:50000. /9ó/
New cdltlon. Scale 1:50 000.