Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.12.1971, Blaðsíða 34

76
TlMARIT VPl 1971
Tafla 3.
Misvísun lengdarbauga í íslenzkri
keiluvörpun.
Vestlæg lengd Misvísun lengdarbaugs
14° + 3°, 6
16° + 1°,8
18° -i-0°,0
20° -Hl°,8
22° -f-3°,6
24° -f-5°,4
Af þessari töflu sést, að lengdar-
baugsmisvísunin er orðin vestast á
landinu um 5,4°. Kemur þetta greini-
lega í ljós á kortum, sem teiknuð eru
í landskerfinu, hvemig lengdarbaug-
arnir leita saman í norður. Misvís-
unin er ávallt reiknuð út frá lengd-
arbaugnum og þar af leiðandi pósi-
tív fyrir austan núlllengdarbauginn
en negatív fyrir vestan hann.
5.0 Samanburður og notagildi
íslenzku kortvarpananna.
Við samanburð á þeim tveimur
kortvörpunum, sem notaðar eru á Is-
landi, verður fyrst og fremst að hafa
í huga, hvemig þær henta íslenzk-
um aðstæðum.
Islenzka keiluvörpunin í núverandi
mynd býður upp á eitt samfellt
hnitkerfi, sem teljast verður mikill
kostur. Hins vegar vaxa vörpunar-
skekkjumar það mikið eftir því, sem
fjær dregur snertibaugnum, að kraf-
an um, að lengdarskekkjan fari ekki
yfir 1:20 000, fær aðeins staðizt á ca.
64 km breiðu belti norðan og sunn-
an snertibaugsins, þ.e. á 128 km
breiðu belti um miðbik landsins.
Nú em aftur á móti aðalþéttbýlis-
svæði landsins utan þessa beltis og
því mjög bagalegt, að einmitt þar
skuli ekki krafan um vörpunarná-
kvæmnina 1:20 000 standast. Skap-
ar þetta ýmis vandamál, ef leggja
skal landskerfið eða keiluvörpunina
til grundvallar mælingum og korta-
gerð á þessum stöðum. Til dæmi3
verður að leiðrétta allar lengdarmæl-
ingar og er leiðréttingin hér á höf-
uðborgarsvæðinu á hverja 1000 m
ca. + 0,12 m. Þetta hefur einnig í
för með sér leiðréttingu á flatarmál-
um, þó óvemleg sé.
Þetta væri ef til vill ekki svo erf-
itt í framkvæmd, ef allar mælingar
væru framkvæmdar af einni ábyrgri
stofnun, en þar sem svo margir að-
ilar fást við mælingar á þessum stöð-
um, eins og raun ber vitni, er hætt
við að nákvæmni fastkerfanna drabb-
ist fljótt niður. Þess vegna hafa
menn gripið til þess ráðs að koma
sér upp flötum staðbundnum kerf-
um, sem þá sjaldnast eru í tengslum
við landskerfi Islands og yfirleitt
ómögulegt á neinn hátt að tengja
slík kerfi saman, ef með þarf, nema
þá með ærinni fyrirhöfn.
Einnig er sá hængur á þessum
kerfum, að þau geta aðeins spann-
að takmarkað svæði áður en kryppa
jarðar fer að segja til sín. Dæmi
um þetta er þríhymingakerfi Reykja-
vikur. Þó mun ástæðan fyrir þvl, hve
mikið hefur verið mælt í staðbundn-
um kerfum hér á Islandi, vera sú,
hve óaðgengilegt og ónákvæmt þrí-
hyrningakerfi Islands er.
Hin vörpunin, sem farið er að nota
hér í sambandi við kortagerð, er
UTM-vörpunin. Eru tvö ca. 280 km
breið belti, sem hvort um sig spann-
ar 6 lengdargráður, lögð til grund-
vallar kortunum.
Þessi tvö belti hafa bæði sitt eig-
ið hnitkerfi og skerast á miðju land-
inu eftir 18° lengdarbaugnum. Þar
sem hvort belti spannar ca. 140 km
til beggja handa út frá snertibaugn-
um, má búast við töluverðum skekkj-
um einnig i þessari vörpun.
Meðfylgjandi tafla sýnir lengdar-
skekkjur UTM-vörpunarinnar.
Tafla 4.
Lengdarskekkjur UTM vörpunar
(6° belti).
Km frá
snertibaug 20 40 60 100 150
Lengdarskekkja
cm/km 0.5 2.0 4.4 12.3 27.6
Af þessari töflu sést, að krafan
um, að lengdarskekkjumar fari ekki
yfir 1:20 000, er einungis uppfyllt á
svæði, sem er nær 64 km til beggja
handa við snertibauginn. Til þess að
uppfylla þessa kröfu fyrir allt land-
ið, yrði að hafa sama hátt á og hjá
t.d. Þjóðverjum og Rússum, þ.e. að
taka upp þriggja gráða beltaskipt-
ingu. Yrði þá að bæta við tveimur
beltum. Annað beltið kæmi á milli
6° beltanna og snerti á 18° lengdar-
baug, en hitt næði yfir Vesturland
og snerti 24° lengdarbaug.
Þetta . hefði í för með sér f jögur
sjálfstæö en einslaga hnitkerfi
fyrir Island og þar með væri kraf-
an um, að lengdarskekkjurnar fæm
ekki yfir 1:20 000, uppfyllt fyrir
allt landið. Að vísu er visst óhag-
ræði af því að vera með mörg hnit-
kerfi, en umreikningar milli kerfa
em tiltölulega auðveldir og þurfa
ekki að valda óþægindum, þar sem
hvert kerfi skarar 1° af þvi næsta.
Ennfremur er hvert kerfi auðkennt,
þ.e. hnit hvers kerfis auðkennd með
merkitölu þannig, að lítil hætta er á
víxlun milli kerfa.
Kostirnir eru svo þeir að þurfa
ekki að taka tillit til vörpunar-
skekkju við afsetninga- og fram-
kvæmdamælingar, eftir að gengið
hefur verið frá fastmerkjakerfi (t.d.
polygonkerfi) viðkomandi svæða.
Ennfremur má telja það til mikilla
kosta, hve þessi vörpun er útbreidd
og víða notuð, en það hefur leitt til
þess, að hún hefur verið rannsökuð
í þaula. Til eru víða mjög aðgengileg-
ar töflur til umreikninga milli ein-
stakra kerfa og ótal tölvuforskriftir
fyrir útreikninga og jafnanir í þess-
ari vörpun.
Samkvæmt ofansögðu er augljóst,
að UTM-vörpunin hentar íslandi bet-
ur en keiluvörpunin, sem nú er nöt-
uð. Þess vegna ætti að stefna að því
að taka upp þriggja-gráðu-belta-
skiptinguna og umreikna yfir í hana
landskerfi Islands og öll staðbundin
kerfi landsins. Til þess að það verði
mögulegt og þessi vörpun kæmi þar
með að fullum notum fyrir alla aðila,
verður að bæta eða jafnvel endur-
mæla allt þríhyrningakerfi Islands.
II. ÞRlHYRNINGAKERFI
1.0
Undirstaða allra mælinga í sam-
bandi við hverskonar kortagerð og
framkvæmdir er þríhyrningakerfi,
sem spannar viðkomandi land eða
landsvæði. Þríhyminganet þau, sem
lögð em til grundvallar þessum mæl-
ingnm, þróuðust á nítjándu öld í þá
mynd, sem þau hafa síðan haft. Þri-
hyrninganetinu er venjulegast skipt
í fjóra flokka eða gráður og er þá
jafnan miðað við hliðalengdir ein-
stakra þríhyminga. Jafnframt eru
gerðar mismunandi nákvæmniskröf-
ur til einstakra gráða. Skipting þrí-
hyrninganeta i flokka er sýnd í töflu
5.
Fyrstu gráðu netið er grundvöllur
allra annarra mælinga og verður því
að vanda mjög til ákvörðunar þess.
Mikilvægt er að hliðar þess séu sem
jafnastar að lengd til að skekkju-
dreifing verði sem jöfnust.
Við homamælingar í 1. gráðu neti
er leitast við að ná 0,3—0,5 sek.
meðalskekkju á hvert mælt hom.
Mælikvarði netsins er fenginn með