Tímarit Verkfræðingafélags Íslands - 01.08.1981, Blaðsíða 6

þeirra var þá áætlaður, væri vinnanleg
raforka um 17000 MWár og hið
stöðuga náttúrulega varmaafl svaraði til
um 300 MW rafafls. Ekki liggja ljósar
fyrir allar forsendur þessa mats, en svo
virðist sem reiknað sé með nýtingu á
varmainnihaldi bergsins niður á um 2
km dýpi. í síðari greinum (2,3) áætlar
Gunnar, að á háhitasvæði megi vinna
raforku sem svarar 100 MWár/km2, eða
1 MW/km2 i 100 ár, og er þá einnig gert
ráð fyrir að nýta megi varma bergsins
niður á um 2 km dýpi.
AÐFERÐIR VIÐ MAT Á
ORKUGETU JARÐHITASVÆÐA
Á síðari árum hefur talsvert verið gert
að því að reyna að meta (áætla) orku
jarðhitasvæða einkum í löndum þar
sem jarðhitanýting á sér orðið alllanga
sögu eins og á Ítalíu og í Bandaríkjun-
um. Hefur þá gjarnan verið stuðst við
aðferðir og hugtök, sem um langan
aldur hafa verið notuð í námaiðnaðin-
um og olíuiðnaðinum til að meta magn
verðmætra jarðefna í berggrunninum á
ýmsum svæðum. Nauðsynlegt er þó að
taka tillit til þess, að jarðhitinn hefur sín
sérkenni og aðlaga þarf aðferðir náma-
iðnaðarins þeim. í nýlegri grein hafa
Bandaríkjamaðurinn P. Muffler og
ítalinn R. Cataldi (4) fjallað ítarlega um
helstu aðferðir við mat á orkugetu jarð-
hitasvæða og hefur verið höfð hliðsjón
af henni í því mati á jarðhita íslands,
sem hér verður sagt frá. Sú aðferð, sem
mest er notuð, byggist á því að áætla út
frá rúmmáli og hitastigi það varma-
magn, sem fyrir hendi er undir jarðhita-
svæði og siðan, hversu stórum hluta
þess megi ná upp á yfirborð með vatni
gegnum borholur. Er þá litið á jarðhita-
svæðin fyrst og fremst sem varma-
geyma, sem taka megi af og minnki að
sama skapi að innihaldi. Aðferðin er
einföld í notkun miðað við gefnar for-
sendur, en galli hins vegar sá, að hún
segir ekkert um afl svæðanna, þ.e. hve
hratt megi vinna varmann úr svæðinu.
Aflið er fyrst og fremst háð vatnafræði-
legum eiginleikum bergsins og verður
einungis fundið á hverju svæði með
borunum og rennslisprófunum. Aðferð-
in tekur ekki beint tillit til mismunandi
kostnaðar við vinnsluna, þótt í sumum
forsendum hennar séu kostnaðarleg
sjónarmið innifalin. í meginatriðum er
þetta sama aðferð og Gunnar Böðvars-
son notaði í upphaflegu mati sínu á
íslensku háhitasvæðunum, þar sem í
báðum tilvikum er um að ræða mat á
stærð viss varmageymis.
Sú spurning vaknar í þessu sambandi,
hvort líta beri á jarðhitann sem endan-
lega orkulind, sem eyðist þegar af er
tekið, eða varanlega, sem endurnýjast
jafnóðum og af er tekið. Verður þá að
líta á málið á tímakvarða mannlegra at-
hafna, t.d. 50—100 ára. Á því er lítill
vafi, að á jarðfræðilegan tímakvarða,
sem reikna má í tugþúsundum eða
hundruðum þúsunda ára, er jarðhitinn
varanleg orkulind, en þó endanleg að
stærð. Það sem gerir vinnslu hins vegar
hagkvæma á jarðhitasvæðum, einkum
háhitasvæðum, er að þar hefur safnast
saman á löngum tíma og á tiltölulega
litlu dýpi mikill varmaforði, sem borist
hefur með vatnsstreymi neðan af meira
dýpi. Þessi varmaforði er náma, sem
eyðist þegar af er tekið, ef varmavinnsl-
an er meiri en hið náttúrulega varmatap
viðkomandi svæðis til yfirborðs. End-
ingu geymisins verður þá að reyna að
meta út frá líklegri stærð hans í hlutfalli
við það varmaafl, sem tekið er út, og
það varmaafl, sem berst inn í hann að
neðan.
Áður en lengra er haldið er rétt að
gera grein fyrir helstu hugtökum, sem
notuð eru í jarðvarmamatinu, og er þá
heppilegt að ganga út frá s.k. McKelvey
línuriti (1. mynd), sem notað er til svip-
aðra hluta i námaiðnaðinum. Allur
myndflöturinn sýnir heildarmagn þess
varmaforða (geothermal resource base),
sem í berginu er niður á dýpi, sem valið
hefur verið 10 km í samræmi við það,
sem annars staðar hefur verið gert.
Aðeins hluti þessa varmaforða er
aðgengilegur vegna dýpis og vatns-
gengni berglaga. Mörk aðgengileika eru
sett við visst dýpi, sem við höfum valið 3
km hér á landi. Af hinum aðgengilega
jarðvarma er ekki við að búast að hægt
sé að ná nema hluta upp á yfirborðið
með borunum og vatnstöku. Höfum við
kallað þennan hluta tæknilega vinnan-
legan jarðvarma. Honum má síðan
aftur skipta í hagkvæman og óhag-
kvæman hluta og fer það m.a. eftir
markaði á hverjum tíma, hvernig sú
skipting er. Á lárétta ásnum í McKelvey
línuritinu er þekkingarstig sett út, og
ÞEKKT-----------•+*-------- ÓÞEKKT ----------
TÆKNILEG MÖRK
DÝPTARMÖRK
I. mynd: McKelvey línurit til skýringar á hugtökum, sem notuð eru í jarðvarmamatinu.
50 — TÍMARIT VFÍ 1981